خلیلزاد ترجیح میدهد کردستان در این راستا بە گفتگو با دولت مرکزی عراق بپردازد.
زلمای خلیلزاد، سفیر پیشین آمریکا در سازمان ملل متحد، عراق و افغانستان، در پاسخ بە مجری برنامە "بەسوی کاخ سفید" کردستان ٢٤، با اشارە بە آیندە دو رقیب انتخابات ریاست جمهووری آمریکا، گفت: آمریکا مخالف استقلال کردستان نیست، اما ترجیح میدهد کردستان در این راستا بە گفتگو با دولت مرکزی عراق بپردازد.
گفتگوی خلیلزاد با کردستان ٢٤، قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا انجام شدە است، ولی با توجە بە اهمیت آن متن این گفتگو بە نظر خوانندگان میرسد:
کردستان24: آقای خلیلزاد، انتخابات آمریکا نزدیک است و رقابت کاندیداها هم بە شدت ادامە دارد. نظر شما در مورد آیندە این انتخابات چیست؟
خلیلزاد: بدون شک نمیدانیم چە رخ خواهد داد، همچنانکە اشارە کردید، رقابتها بە شدت ادامە دارد. با این وصف انتخابات آیندە آمریکا، انتخابات مهمی خواهد بود. مخصوصا در بخش سیاست خارجی، موضوعات مهمی برای رئیس جمهور آیندەی آمریکا در پیش است. در مدت بیش از ٨ سال قبل کە آقای اوباما جای آقای بوش را گرفت، مشکلات بزرگی ایجاد شدە است. همچنین در داخل آمریکا طی مدت ریاست اوباما جامعه این کشورهم بە سوی دو قطبی شدن میرود. بە این دلایل خانم کلینتون و آقای ترامپ نە تنها ناآرامیهای داخلی، بلکه عدم استقرار بینالمللی را هم به ارث بردهاند. این پرسش مطرح است که با چە نوع راهبردی میتوان پاسخگوی این دنیای ناآرام بود کە هر دو حزب آمریکا از آن حمایت نمایند. از این رو موضوع انتخاب یکی از این دو کاندیدا برای مردم آمریکا مشکل است.
کردستان24: شما در واشنگتن، دونالد ترامپ را برای تشریح سیاست خارجی دعوت کردید. بە نظر شما کدام کاندیدا بهتر میتواند خاورمیانە را بە سوی آرامش ببرد و خودتان از کدامیک حمایت میکنید؟
خلیلزاد: خاورمیانە از مناطق مهم و پرخطر جهان است کە خیلی وقت است در ناامنی بە سر میبرد. اکنون هم اوضاع این منطقە مشکلات زیادی دارد. از سی چهل سال قبل با مشکلات بیشتری روبرو بودە است. بە همین خاطر رئیس جمهور آیندە در این منطقە مخصوصا در مواجە با ترور با مشکلات بسیاری روبروست.
داعش یکی از خطرها است، درود بر پیشمرگان کردستان کە با از خودگذشتگی در حال مبارزە با خطر داعش، حتی در موصل هم بە بر آنان پیروز شدەاند.
این مشکل نە تنها در عراق، بلکە در سوریە هم وجود دارد. داعش در خارج از خاورمیانە، در کشورهای لیبی، افغانستان و بسیاری نقاط دیگر هم فعالیت دارد. در این حالت چگونە میتوانیم آن را شکست دهیم؟ برای مثال نهتنها باید با تاکتیکهای مناسب موصل را از آنان پس گرفت، بلکە باید با یک استراتژی مناسب از رشد دوبارە داعش جلوگیری کرد. این هم بە اوضاع پس از آزادی موصل ربط خواهد داشت کە در آنجا چە رخ خواهد داد و چە نوع سیاستی را در پیش خواهیم گرفت. دولت عراق چگونە با مردم و ساکنان جورواجور آنجا کنار میآید و حشد شعبی درآن چە نقشی خواهد داشت و همچنین واکنش ترکیە چگونە خواهد بود. بدون شک کردستان هم در این میان نقش خواهد داشت.
در مورد سوریه هم میتوان بە همه این موضوعات پرداخت. تأثیر جنگ داخلی عراق و سوریە بر این کشورها و همچنین نقش کشورهای قدرتمند منطقە چگونە خواهد بود. برای مثال ایران و عربستان و ترکیه اکنون غیرمستقیم با یکدیگر درگیر هستند و همه ا اینها مشکلات بسیاری است کە رئیس جمهور جدید با آنها روبرو خواهد بود.
بە نظر من هیلاری کلیتن و دونالد ترامپ سیاستی جدا از سیاستهای اوباما را در پیش خواهند گرفت. هیلاری کلینتن میتواند بە آرامی تغییراتی را انجام دهد، اما دونالد ترامپ اهداف و استراتژی آمریکا را در منطقە بە چالش میکشد و تغییراتی کە او انجام خواهد داد، محسوستر از تغییراتی است کە در صورت پیروزی هیلاری کلیتن انجام احتمال رخ دادن آنها وجود دارد.
کردستان24: همچنانکە اشارە کردید، بر اساس تعبیراتی کە در مورد خاورمیانە و مناطق بحرانزدە اظهار میشود، دست داشتن بسیاری از قدرتها، حل این بحرانها را مشکلتر کردە است. شما از آمریکا انتقاد کردەاید کە بعد از رفتن بە عراق و افغانستان در آنجا ماندگار نشد. با توجە بە نظراتی کە در گذشتە در این مورد ابراز شدە، بە نظر شما رئیس جمهور آیندە چگونە میتواند نوعی اقدام کند کە بە تکرار تاریخ نیانجامد؟
خلیلزاد: این سٶال بسیار مهم است. من فکر میکنم ما اشتباە کردیم. برای مثال زمانی کە وارد عراق شدیم، اشتباهات مهمی انجام دادیم کە بعد از جنگ با این نظر کە عراقیها خودشان بهتر میتوانند کشور خود را ادارە کنند، ادارە امور آن کشور را بە آنها سپردیم. جرج بوش زود متوجە شد کە اشتباە کردە است و سریع توانست این اشتباە را جبران کند، اما تکرار اشتباهات باعث شد قدرتی همچون داعش ظهور کند. بە نظر من باید در آیندە هدف و راهبردمان را بەهم گرە بزنیم. برای نمونە چند سال قبل رئیس جمهور آمریکا، باراک اوباما، تصمیم گرفت کە بشار اسد باید برود، اما برای اجرای آن نقشەای در کار نبود. بە همین دلیل بحرانها عمیقتر شد و ما نتوانستیم بە خواستەهای خودمان برسیم. آنچنانکە باید نتوانستیم نقش خود را ایفا کنیم. در نتیجە روسها وارد بازی شدند کە نتیجە سیاست ضعیف ما بود.
بە نظر من باید همراە با ائتلاف بە مبارزە با تروریستها ادامە بدهیم. اگرچە همە بر شکست داعش پافشاری میکنند، اما نمیدانند چگونە جنگ خونین شیعە و سنی یا رقابت میان ترکیە و عربستان را بە پایان برسانند.
آمریکا تا کنون برای پایان دادن خشونت در منطقە راهحلی ندارد. مردم خاورمیانە باید ثروت و قدرت را باهم تقسیم کرده و بە اشاعە فدرالیزم یا کنفدرالیزم بپردازند. اگر آمریکا هم نتواند این کار را انجام بدهد، هر کدام از طرفهای مناقشە در مورد آیندە خود تصمیم خواهند گرفت.
زمانی قدرتهای بزرگ اجازە نمیدادند ملتهای کوچک ظاهر شوند، البتە ملت کرد همیشە در این میان حضور داشتە و این موضوع شامل آنان نمیشود. منظور آن ملتهای کوچکی است کە اکنون تلاش میکنند هویت خویش را بە نمایش بگذارند.
آنچە اکنون آمریکاییها در مورد آن اتفاق نظر ندارند، این است کە چگونە ارتباتمان را با این نیروهای کوچک برقرار کنیم و چگونە با چالش آنها روبرو شویم.
کردستان24: با شنیدن توضیحات شما سٶالهای متعددی بە ذهنمان خطور میکنند، بە سیاست خارجی آمریکا هم اشارە کردید. بە نظر شما آمریکا با استقلال کردستان مخالف است؟ اگر پاسخ بلە باشد، دلیل مخالفت آمریکا چیست؟
خلیلزاد: بە نظر من آمریکا مخالف استقلال کردستان نیست. آمریکا میخواهد موضوع استقلال با هماهنگی بغدا حل شود. ببینید بعد از جنگ سرد جمهوری چکسلواکی دچار چە سرنوشتی شد؟ اولین راهکاری کە ابتدا آن را امتحان کردند، کنفدرالیسم بود. بعد از آن هر کس راە خود را در پیش گرفت و اکنون هم در اتحادیە اروپا با هم کار میکنند. تکرار میکنم برای آمریکا بهتر است کردستان و بغداد در بارە این موضوع بە توافق برسند کە برای آمریکا و خاورمیانە و همە جهان راهکاری آسانتر است.
کردستان24: اما این کار زحمتی نیست؟
خلیلزاد: بە نظر من هم کار اسانی نیست، اطلاع دارم کە کردها در این مورد با بغداد سرگرم مذاکرە هستند کە حداقل چند سالی با سیستمی کنفدرالی با هم باشند و بعدا بە راهحل دیگری بیندیشند. میتوان این را هم در درمیان کردستان و عراق امتحان کرد.
کردستان24: بە نظر میرسد منظورتان توافقی مسالمت جویانە باشد. همچنانکە گفتید، بهترین راهحل استقلال کردستان توافق میان بغداد و هولیر است، اما بە نظر شما کە از اوضاع عراق اطلاع دارید، فکر میکنید کە عراق میتواند از این طریق مشکل را حل کند و دچار چندپارچگی نشود؟
خلیلزاد: اگر درحقیقت میخواهند عراق کاملا تجزیە نشود، لازم است قدرت و درآمد را میان کردها و شیعەها و سنیها تقسیم کنند. گرچە شیعهها و سنیها بە دو نیروی جدا از هم تبدیل شدەاند، اما اگر مشکلاتشان را حل کنند و در این مورد بە تجربە تاریخی کشورهای دیگر کە این دوران را سپری کردهاند توجە کنند، میتوانند این مشکلات را هم از طریق قانون اساسی و فدرالیزم حل نمایند. در حالیکە در مورد کردستان با اختصاص١٧% از بودجە عراق این مشکل حل شدە بود، اما بغداد توافق را نقض کرد. همین موضوع هم باعث شد کردها بە سوی استقلال بروند و اکنون هم باید میان دو طرف توافقی انجام بشود.
اکنون بخشهای دیگر عراق هم با الهام گرفتن از کردستان میل دارند مستقل باشند و طبق قانون اساسی عراق از این حق هم برخودار هستند. پیشتر دولت مرکزی عراق با میل و خواستە استقلال مخالفت میکرد کە نقض قانون اساسی عراق بود. زمانی کە قانون اساسی عراق نقض شود، مردم دنبال راهحل دیگری میروند. برای مثال وقتی ١٧%بودجە کردستان از سوی دولت مرکزی قطع شد، کردستان ناچار شد بە سوی استقلال برود. دوبارە بر نظر خود تأکید میکنم کە اگر عراق میخواهد یکپارچە باقی بماند، لازم است قانون اساسی اجرا شود و همە بە قدرت و جایگاە یکدیگر احترام بگذارند.
کردستان24: نظرات شما از نظر تئوریک ارزشمند هستند. اگر انسانها میدانستند چگونە قدرت را تقسیم نمایند، در جهان جنگ و درگیری رخ نمیداد. سٶال این است شما از رهبران کرد انتقاد کردەاید کە آنان در حالی کە دوست دارند متحد باشند، برای رسیدن بە این هدف برنامه روشنی ندارند. بە نظر شما برای اینکە بە گفتمانی فراگیر برسند و در عمل متحد شوند، باید چکار کرد؟
خلیلزاد: بلە، همە ملتها وقتی دچار بحران میشوند. فرصتهای مختلفی هم برایشان پیش میآید. اکنون کە عراق و سوریە دچار بحران شدهاند، راهحلهای جدیدی هم پیش رو دارند. وقتی کە در جنگ داخلی هم یکی از طرفها پیروز میشود، بە دیکتاتوری میانجامد. اینها در خاورمیانە مد شدە است. صدام حسین هم همین کار را انجام داد. ولی اکنون زمان تغییر کردە است. مردم بە شبکەهای اجتماعی دسترسی دارند و تسلیم نمیشوند و همچون گذشتە بیاختیار نیستند. دراین مورد هم کردها تجربە طولانی دارند. بە نظر من اگر خاورمیانە بە عقب برگردد، فاجعە بزرگی خواهد بود و باز هم دیکتاتوری قومی یا مذهبی بر منطقە سایە میاندازد.
ما در آمریکا این تجربەها را طی کردە و جنگ داخلی را تجربە کردەایم.، بعدا بە فدرالیسم و تقسیم درآمدها رسیدیم و دوبار قدرت گرفتیم. بە نظر من این هم موفقیت بود. پس باید خاورمیانە هم این تجربە را از ما بیاموزد. اما کسی کە از تاریخ خاورمیانە مطلع باشد، میداند رسیدن بە چنین راهحل مسالمتآمیزی سادە و آسان نیست. اگر این راهحل دنبال نشود، باز هم جنگ شروع میشود و ادامە خواهد یافت. بە همین دلیل برای رهبران کرد هم بسیار مهم است کە جهت دیدن تصویری بزرگتر، درگیریهای فرعی را کنار بگذارند. این عمل چهرە ملتی بزرگ را بە نمایش میگذارد کە احاد آن در حالت بحران متحد هستند. چنین ملتی بعد از گذار از بحران هم میتواند تصمیمات اساسی بگیرد.
متأسفانە بیماری مام جلال خلئی درست کرد و این هم در میان کردها باعث تفرقە بیشتر شد. من هم همچون دوست کردها، خارج از موضوعات نظارەگر شدەام. امیدوارم آنها بتوانند بتوانند بار دیگر متحد شوند.
کردستان24: در این صورت بە نظر شما تقسیم و توافق تنها تئوری نیست. با این حال کردها چگونە میتوانند از تاریخ کشورهای دیگر تجربە کسب کنند. برای مثال تاریخ آمریکا را ببینند و احساس کنند میتوانند متحد باشند؟
خلیلزاد: اروپا هم همیطور بودە است. آنها برای مدتی طولانی با همدیگر جنگیدند، اما اکنون میبینی کە اتحادیە اروپا را دارند. همە اینها نمونە ملتها هستند، اما میدانم کە هنوز زود است خاورمیانە بە چنین راهحلی برسد.
کردستان24: از ملتی بزرگ سخن گفتید کە میتواند در دوران بحران متحد باشد، اما آنچە ملتها یاد میگیرند، دانش و تجربە است کە متأسفانە کردها کمتر بە چینین فرصتی دست پیداکردهاند. میبینیم کە اکنون آنها مخصوصا بعد از انتخابات آمریکا بەسوی استقلال میروند. بە نظر شما چگونە میتوانند بە نحو احسن از این مرحلە عبور کنند؟
خلیلزاد: بهترین راەحل، توافق با بغداد است. اگر این موضوع حل شود، احتمالا رفراندم استقلال کردستان هم لازم نباشد، یا احتمال دارد با توافق طرفین درمورد رفراندم گام برداشتە شود کە در این مورد هم؛ آقای بارزانی باید تصمیم بگیرد.
اما برای عراق و کردستان بهتر است کە این موضوع میان دوطرف مورد مناقشە قرار بگیرد. مخصوصا بعد از انتخابات آمریکا و آزادی موصل کە همە را مشغول کردە است، من از کردها انتظار دارم کە تحت حمایت آقای بارزانی متحد شوند و برای رسیدن بە راهحلی اساسی با عراق به مذاکرە بپردازند و بعدا ببینند کە آیا رفرندم لازم است یا خیر. درصورتی کە رفراندم هم برگزار گردد، باید معلوم شود کە این رفراندم برای پاسخ بە کدام سۆال برگزار میشود. بعد از اینها راە برای اقتدامات بعدی باز میشود.
کردستان24: بە نظر شما چنانکە اشاره کردید، در آینده آمریکا چگونه میتواند در جهت رسیدن به توافق هولیر و بغداد کمک نماید.
زلمای خلیلزاد: بدون شک آمریکا میتواند در این مورد نقش خود را ایفا کند، اما ایفای نقش اساسی بر عهدە خود کردها و عراقیها است و نقش نیروهای منطقهای همچون ایران و ترکیە و کشورهای عربی هم کە این روند را پیگیری میکنند، قابل تأمل است.
در این حال نقش نیروهای لوکال و منطقەای و آمریکا هم مهم است، اما برای همە بهتر است کە این موضوع با توافق حل شود. غرب و مخصوصا آمریکا بە خاطر قدرتی کە از نظر تاریخی در جهان دارند، میتوانند در حل موضوع نقش اساسی داشتە باشند. اما ما باید تنها زمانی وارد موضوع شویم کە در حقیقت لازم باشد. باز هم امیدوارم کە خودشان بە توافق برسند و نیازی بە ما نداشتە باشند. آنچە اکنون میگذرد این است کە یا باید کردستان مستقل شود و یا چند سالی با سیستم کنفدرالی ادره بشود. من معتقدم کە بازگشت بە گذشته مشکل خواهد بود.
کردستان24: همچنانکە میدانید، کردها بە سوی استقلال گام برمیدارند و احتمال دارد آن توافقی کە شما از آن سخن گفتید بە این زودی بە ثمر نرسد. بە نظر شما اگر کردها اعلام استقلال بکنند، موضع رئیس جمهور جدید آمریکا چه خواهد بود؟
خلیلزاد: بدون شک اگر دو طرف خود این موضوع را حل نمایند، برای واشنگتن آسانتر خواهد بود کە از کردها حمایت کند. ولی در خاتمە آمریکا میداند این آخرین تصمیم کردها است و از آن حمایت میکند.
اما من بە کردها میگویم کە از طریق گفتگو با بغداد و جهتهای سیاسی عراقی بە دنبال حل این موضوع باشند. چون اگر کردستان مستقل هم باشد (از نظر جغرافیایی) بەجای دیگری نمیرود، با اینحال در حالیکە کردستان با همسایگان خود روابط خوبی داشتە باشد، برای همە سودمندتر است. اگر کردستان مستقل باشد، بهتر است با ایران، ترکیە و دیگر همسایگان روابط خوب و دوستانهای داشته باشد. چون کردستان مرزهای بستهای دارد و این هم باعث خواهد شد در صورتیکە با همسایگان روابط خوبی نداشتە باشد، روابطش با دیگر کشورهای جهان هم خوب نخواهد بود و از جهان دوور خواهد ماند.
بهتر است کردستان بە جهانیان ثابت کند کە برای رسیدن بە راهحلی مسالمتآمیز با بغدادا بسیار تلاش کردە است.
/ا.م