Çîyayê Şerefdînê

Abdurrahman Onen, liser Çiyayê Şerefdînê nivîsî...

 

Çîyayê Şerefdînê di nabêna sînorê Cebaxçûr (navenda Çewlîgê), Kanîreş (Karlıova), Bongilan (Solhan), Gimgim (Varto) û Mûşê de dimîne. Ev çîyayê girseyî ji sêgoşeya sînorê Cebaxçûr, Kanîreş û Bongilan dest pê dike; ber bi bakurê rojhilat ve digîhêje ser Çîyayê Bîngolê û ber bi rohjilat ve digîhêje ser Deşta Mûşê. Çemê Gonîgê û Çemê Mûradê hawirdorê Şerefdînê dorpêç dikin. Şerefdîn ji bo Gonîg û Mûradê çavkanîyeke mezin e, gelek av ji derdorên Şerefdînê derdikevin û digîhêjin ser Gonîg û Mûradê.

 

Çîyayê Şerefdînê ji başûrê rojava ber bi bakurê rojhilat ve wek girseyeke bilind, fireh û seranser dirêj dibe. Sinsila Şerefdînê ji Melon (Mutluca, gundê Bongilan) dest pê dike û heta Korta Mûşê (Deşta Mûşê) wek rêzeçîyayekî dewam dike. Piştî tevgerên volkanî axeke qalind li ser vî çîyayî çêbûye. Çend golên biçûk û girover li ser vî çîyayî hene; Gola Berxan, Gola Qulung (Yüzenada), Gola Şah Melek

 

Çîyayê Şerefdînê ji hêla av û gîhayê pir dewlemend e. Zozanên vî çîyayî pir in, gelek zozanvan tên ser van zozanan. Zozanên herî bi nav û deng ev in: Çavkanîyan, Bazirganan, Awmasî, Kevireş, Warê Mûso, Avgenî, Delavxwarik, Gaxuran, Mêrga Rût, Qûçekan, Mexelê Gerê, Qendîl, MêrgemîrMêrgemîr di nabêna Gimgim û Kanîreşê de dimîne, digîhêje heta Çataxa Kanîreşê. Li nêzîkî Awmasî (mezreya Girwas e) Kura Êsîran heye, perçeyekî Mexelê Terezûnê ye, li ser Şerefdînê cîyê herî bilind ev der e, di nav sînorê Bongilan de dimîne.

 

Hêla başûrê vî çîyayî ya ber bi Çemê Mûradê pir asê ye. Li rojava û rojhilatê Bongilanê (Solhan) hin erdên dûz û rast hene, ew jî biçûk in. Li vê hêlê darên mazî pir in, darên fêkî bi taybet jî tû pir in, darên gûz û hirmîyê jî hene.

 

Çîyayê Şerefdînê li hêla bakur ber bi Çemê Hesnawe (Hasanova) û Çemê Baskan ve nizm dibe. Ber bi Gimgimê ve, li derdora Gundê Mîran (Çayçatı) deştek heye.

 

Girê Kanîsipî (1800 m.), li rojhilatê Deşta Gundê Mîran bilind dibe. Li hêla bakur jî 3 çîya hene; li bakurê Çemê Baskan Çîyayê Çapank, ber bi Rasta Xormekê ve Girê Boxa (2050 m.), ber bi Rasta Gimgimê Çîyayê Leylegê (2100 m.) û li paş wê jî Çîyayê Kurê (Girê Kurî).

 

 

Têlî (Sitrana Gelêrî)

 

Têlî Têlî Têlî Têlî Têlî...

Ezê serê sibê ji xewka şêrîn rabim bêjim Têlî

Bi nava rojê bibêjim Têlî

Bi êvarê, bi saetê, bi deqê, bi saniyê

Ji axîn û kedera dilê xwe re wezê bang bikim

Rabim bibêjim Wey Têlî...

...

Min got lê lê zalima qîza zaliman

Qesem dikim bi navê Xwedê

Sed û bîst hebê weka te hebin li dinyayê

Neynûkeka Qiza Mîrze Axa pê nayê

Le lê lê zalimê min got bihar e

Bihara me rengîn e

Li ser riya me Zozanê Bîngol e

Nemrûd e, Serhed e, Şerefdîn e

Birek malê bavê Têliya min bar kirine

Danîne li Zozanê Xazovîzo

Li Qûntarê Sîpanê Xelatê danîne

Hespê binê min kihêl e, rewan e

Şopê malê vedigerîne

Min dêhn û bala xwe daye

Sê konî li Beriya Jêrî danîne

Ma cotê konê pêşî kes tê tunîne

Min ajote konê navîn e

Min bala xwe dayê sê zerî ne

Bi çav û birûyê reş ê leglegî ne

Bi dev û lêvên tenikî kaxetî ne

Bi diranê sîmê hûrê gelo mircanî ne

Weleh serê memikên wan sor in

Qoratên memikên wan spî ne

Mîna ‘Qazocaxê Ceryanlî’ ne

Li ser masên zêrî û zîvî ne

Zincîrên dorên wan xalis û mûxlisên Reşadî ne

Belê ji hikmê nîvê şevan û pê de

Ji xwe re çay û qehwê dikelîne

Ez evdala ya ortê me

Navê wê Têlî ye

Qey mîna ev her duyên din

Jê re bûne kole û xizmetçî ne

Weleh yek jê çay û qehwê dikelîne

Ya din rahiştiye destmalê

Li serê dike bayê baweşîn e

Weka qaz û qûlingê Beriya Jorîn e

Belê salê carekî

Serê xwe li Zozanê Bingol û Serhed û Şerefdînê dertîne

Yeqîna we hebe ji Xaliq Rebê Alemê

De çiqas jinê çê hene

Temamî qismetê mêrê kotî ne

Wey Têlî Têlî Têlî Têlî...

Abdurrahman Onen