سەد هەنگاو بەرەو پێشەوە دوو هەنگاو بۆ دواوە
دوای کارەساتی 16/10 و داگیرکرانی کوردستان لە لایەن هێزەکانی ئێران و چەکدارەکانی حه‌شد و لە دەستدانی ناوچە کێشەلەسەرەکانی کوردستان، هەستی زاڵ لەناو کۆمەڵگای کوردستان شکانی شکۆی نەتەوەیی و مرۆڤیی خەڵکی کوردستان بوو.
بەشێکی زۆر لە "سیاسیەکان" ئەو بەرپرسایەتی ئەو شکانەیان ئۆباڵی سەرۆکایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان و بەتایبەت شەخسی سەرۆکی پێشووی هەرێمی کوردستان مەسعوود بارزانی کرد.
رێفراندۆمی 25/9 بوومەلەرزەیەک بوو لە زەریای دیکتاتۆرلێدراوی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، کە دەسەڵاتدارانی ناوچەکە راهاتوون بە بەجیاتی خەڵک بڕیار و خۆیان نوێنەر و جێنشینی خوا لەسەر زەوی بزانن. لە وەها کولتوورێکی سیاسیدا نەتەوەیەکی سەرکەش هەڵدەستێت بە راپرسی بۆ دیاری کردنی دوارۆژی خۆیان و بە نزیک بە 93٪ دەنگەکان، بەڵێ دەلێن بۆ سەربەخۆیی و دیاری کردنی مافی چارەنووس. مافێک کە لە جاڕنامەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان و پەیمانەکانی ناونەتەوەییەکاندا دانی پێنراوە. تەنانەت فەسڵی دووەمی دستووری عیراقە.
پرسی دێموکراسی و مافی دیاری کردنی چارەنووس پرسێکی پێوەندیدار بە گەشەکردنی مرۆڤ و کۆمەڵگایە. هەنگاوی باشووری کوردستان ناشێ تەنیا لە روانگەیەکی یاسایی و لە چوارچێوەی "دستووری عێراق" بەڵکوو دەبێ لە رانگەی گەشەکردنی سیاسی و پرسێکی سیاسیەوە سەیر بکرێت. هۆی سەرەکی توورەیی دەسەڵاتدارانی عیراق، ئێران و تورکیاش راست ئەوەیە. توورەیی لە خەڵکی کوردستان کە دەستیان بەکاریک دا، کە رەنگە کولتووری سیاسی – کۆمەڵایەتی ئەو وڵاتانە سەد ساڵی دیکەش پێی نەگەن. ئاکامی سەربەخۆیی کوردستان تەنانەت ئەگەر ئەمرۆ لەلایەن حکوومەتی هەریمی کوردستانیش هەڵوەشێتەوە ناتوانێت "شەرعیەتی" ئەو رێفراندۆمە کە زۆربەی هەرە زۆری خەڵکی باشووری کوردستان تێدا بەشدار بوون هەڵوەشێنێتەوە. چونکە حکوومەتی ئێستای هەریمی کوردستان نوێنەرایەتی یەک خولی هەلبژاردن دەکات و رێفراندۆم پێوەندی بە بڕیاری چارەنووسی نەتەوەیەک هەیە کە بەدەنگی خۆی بەنەتەوەیی بوونی خۆی سەلماند و نیشانی دا کە بە رادەی دەیانساڵ پێشکەوتووتر لە دەوروبەری خۆیەتی بۆ چارەسەری پرسەکان.
داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوەراست پێشبینی ناکریت، هەروەک مێژووی رابردووی ئەو هەریمەش جێگەی پێشبینی نیە. مێژوو لە روانگەی براوەکانی سەردەمەکان نووسراوە و بەداخەوە براوەکان و دەسەڵاتدارانی رۆژهەڵاتی ناوەراست زۆر بە دەگمەن لە مێژوو دەرسیان وەرگرتووەو هەمووجارێ لە پۆڵەکەدا بەجێ ماون. ئەوان جگە پەنابردن بە توندوتیژی، خۆسەپاندن و بوون بە نوێنەری خوا و نەتەوە و ئومەت شتێکی دیکە نازانن. لە نێوەدانەتەوەیەکی سەرکەش هاتووە و بنەماکانی شارستانیەت و دێموکراسی فێریان دەکات و بەدەنگی خۆی دەبێتە هۆی بوومەلەرزەیەک لە سەرانسەری ناوچەکەدا. لەلایەک هەموو تیۆری و پرۆپاگەندەکانی ئەوان کە دەڵێن حیزبە سیاسیەکانی کوردستان نوینەری داخوازەکانی نەتەوەکەیان نین و خەڵکی کورد داوای جیابوونەوە لە دەوڵەتەکانیان ناکەن و خوازیاری ژیان لە "ژێر دەستی ئەواندان" پووچەڵ دەکات و لەلایەکی دیکەوە ئەرکێکی سیاسی، ئەخڵاقی و نشتیمانی دەخاتە سەر ئەستۆی رێبەرانی سیاسی کە بڕیاری رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی تا گەیشتن بە ئامانجی کۆتایی بکەنە ئەجێندای دریژخایەنی خەباتی خۆیان.
ئەمرۆ ئەگەر کوردستان بە ناچار گەراوەتەوە سنوورەکانی ساڵی 2014 لە رووی سیاسی و فۆرموولەکردنی ویستی خۆیدا سەدساڵی دیکە بەرەو پێش چووە. پێڤاژۆیەکی وا تەنانەت بە داگیرکردنی هەموو کوردستانیش ناتوانرێت لە نێو ببردرێت، چونکە کۆمەڵگای جیهانی و نەتەوە یەکگرتووەکانیش درەنگ یا زوو دەبێ وەڵامی ئەو داخوازیەی خەڵکی کوردستان لە مەڕ پابەندبوون بە یاساکانی ناونەتەوەیی بداتەوە. لە دوای شەڕی دووەمی جیهانی و رووخانی یەکیەتی سۆڤیەت و پێکهاتنی وڵاتانی سەربەخۆ لە ئورووپا، ئاشتی و سەقامگیری و پێشکەوتن رووی لەو وڵاتانە کردووە. هەرچەند چەندین ناوچەی دیکەی ناو یەکیەتی ئورووپا خوازیاری سەربەخۆیی لە گەڵ بەرهەڵستی یەکیەتی ئورووپا بۆ پاراستنی زیاد نەبوونی "ژمارە دەوڵەتەکانی" ئەندامی یەکیەتی ئورووپا بەرەوروویە، بەڵام دەسەڵاتدارانی عێراق هەروەک لە دستووری ئەو وڵاتەدا هاتووە، دەبێ دەرس لە رابردوو وەرگرن و بۆ داهاتوو بیر بکەنەوە. لەو رووەوەدرەنگ یا زوو پرسی سەربەخۆیی کوردستان و دانپێنانی نشتیمانی تازە لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا دەکەوێتە سەر مێزی گفتگۆ و ناوچە کێشە لەسەرەکانیش دەبنە مژاری دانوستانی نێوان لایەنەکان. ئەرکی سەرەکی ئەمرۆی رێبەری و نوخبەی سیاسی کورد دامەزراندنی ستراتێژی نەتەوایەتی و بنەماکانی دەوڵەت بوونی مۆدێرن و پێشکەوتووە کە بتوانێت داهاتوویەکی سەقامگیر و فرەرەنگ بۆ خەڵکی کوردستان مسۆگەر بکات.