كۆتایی شەڕی داعش كۆتایی شوێنكەوتووانی نییە
لێرە و لەوێ دەگوترێت داعش رووخا، هەروەك پێشتر لە عێراق و ئەو چەند رۆژەش لە سووریا، كۆتاییهاتنی شەڕی مەیدانی خەلافەتی ئیسلامی (دەوڵەتی بەناو ئیسلامی) راگەیەندرا. ئایا ئەو رووخانە، مانای كۆتایی و هەڵتەكانی رەگوڕیشەی داعشە؟ یان تەنیا مانای لە دەستدانی جوگرافیای ژێردەستی خەلافەتە؟ رێی تێدەچێت، ئەوەی روویداوە، بە نەمانی پەناگە ئارامەكانی داعش بزانرێت، وەلێ مانای كۆتایی داعش، یان گروپە جیهادیی و توندڕەووەکان نییە.
مادام داعش، گرێدراوی رەهەندێكی فیكری و عەقیدەییە، كەواتە لە دەستدانی رووبەڕی مەیدانی قەڵەمڕەویی رێكخراوەكە، مانایەك نییە بۆ كۆتایی فیکر و جمووجۆڵی شوێنكەوتووانی. ئەگەر لە سەر ئەرزی واقیع، داعش كۆتایی هاتبێ و بەرەیەك نەمابێت، بەرەی شەڕ و رووبەڕووبوونەوەی چەكداریی بێت، لێ بەرەی فیکری تیرۆر و توندوتیژی هەردەمێنێ و كۆتایی پێهێنانیشی، ئەوەندە ئاسان و خێرا نابێت.
ئەوانەی خۆیان بە موسوڵمانی راستەقینە دەزانن و پێیانوایە مانەوەی ئیسلام و دەستپێوەگرتنی تەنیا بە ئیمانداریی و خواپەرستی ناكرێ و پێویستی بە شەڕی نەیارانییەوە هەیە، ئەو نەیارانەی (وێڕای ئەوەی ئیماندارن)، وەلێ لەبەر ئەوەی وەك ئەوان بیرناكەنەوە و هەڵسوكەوت ناكەن، ئەو بڕوایەیان لە خۆوە بۆ نەهاتووە، لە بنەڕەتدا زادە پشێووی و پەرچەکرداری سیاسەتی هەڵەی رژێمە ستەمكار و نادادپەروەرەكانە، بە تایبەت فەرمانڕەوایانی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، كە وڵاتەكانیان كێڵگەی درووستبوون و گەشەی گروپە توندئاژۆكانن.
كۆتاییهێنان بە فیكر و جمووجۆڵی داعش، پێویستی بە چاكسازیی ریشەیی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی هەیە. تا گەندەڵی و بێدادی بمێنێ، زۆر دژوارە بتوانرێت فیكر و جووڵەی رێكخراوە توندئاژۆكان بەگشتی و رێكخراوێكی مەترسیداری وەك داعش، لە بنەوە هەڵتەكێ.
بۆ هەرێمی كوردستانیش، كە تیرۆر گورزی گورچكبڕ و داعش زیانێكی زۆری پێگەیاندووە، ئەگەر پرسەكە بە هەند وەرنەگرێ و بێ تەدبیر سەیری گەمەكە بكات، یان دوای مەرگی داعش دابنیشێ و هیچ مەترسییەك نەبینێت، هەڵەیەكی گەورە دەكات.
راستە داعش هەڵقوڵاوی كۆمەڵی كوردستان نییە، لە دەرەوە و لە جیهانێكی دیكەی نزیك هاتووە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە، كوردستان خاڵی بووبێت لە فیكر و دەستی ئەندامانی ئەو گروپە. ئیسلامی سیاسیی دەمێكە لە كوردستان هەیە، بە چاوی خۆمان زۆر مەلا و گوتارخوێن و بانگخوازی توندڕەیش دەبینین، زۆر جار ئەو زمانەی قسەی پێدەكەن، بەرهەمهێنەری ژەهری كوشندەن.
سەرەتا سەرهەڵدانی داعش و فراوانبوونی هەژموونی ئەو رێكخراوە لە عێراق و سووریا، ئێمە تەنیا تەماشاكار بووین و پێمانوابوو ئەو مەترسییە زۆر لە ئێمەوە دوورە، بەڵام دواتر زانیمان هەڵە بووین و شەڕ و مەترسییەكانیش لەسەر ئێمە زۆر گران و سەخت كەوتنەوە. وێڕی شەڕی داگیركاریی و چەكداری، بینیمان ئەو رێكخراوە، گەراكانی لێرش هەڵڕشتن و شانە نووستووەكانی پەنایان بردە بەر كۆمەڵێك تاوان و كردەی تیرۆریستی. دەبێ ئەوەی روویدا، وامانلێبکات لە خوێندنەوەی دۆخی قۆناخی دوای داعش ورد و دووربینانەتر بین، نابێ ئەو هەڵەیەی لە سەرەتای سەرهەڵدانی داعش تێیكەوتین، دووبارەی بكەینەوە. دەبێ پێش رووداوەكان بكەوین و خۆمان بۆ هەر ئەگەرێكی مەترسیدار ئامادە بكەین.
بە گشتی ئیسلامی سیاسی لە هەڵخەڵەتاندنی مێردمنداڵ و گەنجی بێچارە، زیرەك و لێزانە. ئەمە پێمان دەڵێت، نابێ لە ئاست مەترسی گەراكانی داعش و ژەهری گروپە توندڕە و جیهادییەكان، دەستەوەستان بین. رێكخراوە توندڕەوەكان لە هەركوێیەك دەرفەت ببینن، شانەی تیرۆریستی دروست دەكەن. نابێ كەوتنی دەسەڵاتی داعش لە هەندێك شار و ناوچەی عێراق و سووریا، بە كۆتایی شەڕی داعش و فیکر و شوێنكەوتووانی بزانین. ئەو ناوچەیەی ئێمەی تێدا دەژین ئەوەندە مەترسیدار و بۆمبڕێژكراوە، دوور نییە لە سبەیەكی نزیكدا، خودی داعش، یان رێكخراوێكی هاوشێوەی، بە بەرگ و ناوێكی دیكە دەربكەوێتەوە. بۆ ئەوەی جارێكی تر مەترسیی هاوشێوە روومان تێنەكات، یان نەبینەوە بە بینەری هێرش و تەتەقینەوە خۆكوژییەكان، پێویست بە ستراتیژیەتێكی دوورمەودا و شەڕێكی ژیرانە دەكات.
دەكرێ ئەو رووبەڕووبوونەوەیە لە چەند رێیەکەوە بێت، ئەوانیش: لە رێی پەروەردە، میدیا، چاكسازیی سیاسی و ئابووری و رێوشوێنی یاساییەوە. پەروەردە، بە مانای كاركردن بۆ بەدیهێنانی هۆشیارییەكی فراوان لە بارەی چەمك و بەها مرۆییەكان، قوڵكردنەوەی گیانی لێبووردەیی و یەكترقبووڵكردن و فرەڕەنگی، رەتكردنەوەی هەستی توندڕەویی و توندوتیژی و تۆڵەكردنەوە و رەنگڕێژكردنیان لە دووتوێی پڕۆگرامەكانی خوێندن لە تەواوی قۆناخەكاندا، بە زانكۆشەوە. ئەوەی زۆریش گرنگە بە كولتووركردنی مەترسییەكانی گوتاری توندڕەویی و رقلێبوونەوە و یەكترسڕینەوەیە لە نێو تاكەكانی كۆمەڵدا. هەروەك چەسپاندنی ئەو هۆشیارییەش لە هەرێمی كوردستان هێندە دژوار نییە، بەتایبەت كە دەبینین توندڕەویی لە كۆمەڵی كوردستان كارێكی قبووڵكراو نییە.
هاوتەریب دروستكردنی ئەو فەزا و دۆخە لە رێی میدیاش راستە، بە تایبەت لەسەر ئاستی تەلەڤزیۆن و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. گرنگە میدیا، بیر و گوتاری توندڕەوانە، هەواڵ و رووداوەكانی پەیوەست بە گروپە توندئاژۆكان، تەنیا وەك كەرستەیەكی میدیایی نەبینێت، بەڵكوو ئەوەی گرنگە لە دیدگەی بەرپرسیاریەتی و بە رەچاوكردنی دەرهاوێشتەكانی، لێیان بڕوانێ و مامەڵەیان لەگەڵدا بکات. نابێ رێگە بدرێ لە پەنای پەیامی میدیایی، رق و توندڕەویی دەربكەوێ و ئەجێندای نانیشتمانیی، كەڵك وەربگرێت.
ئەوەی تریش لە تەك چاكسازیی ریشەیی لە پرۆسەی سیاسی و سیستەمی بازاڕ و ئابووری، زەروورەتی گرتنەبەری رێوشوێنێكی جددی بۆ رێگریكردن لە خراپ بە كارهێنانی ئایین لە لایەن حزب و رێكخراوە ئیسلامییەكان و گوتاری توندڕەوانەی پیاوانی ئاینی، دێتە پێشەوە. كەم نین ئەو حزب و كەسایەتییە ئایینی و سیاسییانەی، مەبەستیانە بە پەیژەی ئایین سەر بكەون و شوێنپێی خۆیان لە نێو كۆمەڵ و كایەی سیاسی پتەو بكەن.
بە ئەزموون ساغبۆتەوە، ئەو وڵاتانەی رێگریان لە خراپ بە كارهێنانی ئایین كردووە، لە رووی ئازادی و دیموكراسیی هەنگاوی گەورەیان ناوە، بە پێچەوانەشەوە، ئەو وڵاتانەی رێگەیان بە تێكەڵكردنی ئاین و سیاسەت داوە و ئایینیان کردۆتە بەردەبازی گەیشتن بە مەرامە سیاسییەكان، نوقمی بێدادی و گەندەڵی و پاشاگەردانی بوونە.