تووتن و شەمەندەفەر !!

حەکایەتی کورد وعێراق

بەشی یەکەم

(پەیماننامەی لۆزان ) لە 24 / 7 / 1923  دا لەنێوان هاوپەیمانان و تورکیادا مۆرکرا، بەوەش (پەیماننامەی سیڤەر)  بەخۆی و ئەو بەڵێنانەی بەکوردی دابوو، زیندەبەچاڵ کراو خیانەتێکی سیاسی و ئەخلاقیی کەم وێنە لە میللەتی کوردی مافخوراو کرا.

ئینگلیز لەگەڵ دەوڵەتە قوتکراوەکەی عێراقدا پیلانیان دادەڕشت بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشەی ویلایەتی موسڵ. بۆ هێنانەدیی ئەوئامانجەیش دەبوایە لە پێشدا دەستە و دایەرەی شیخ مەحموودی حەفید تەفروتوونا بکەن وترسێکی ئەوتۆ بخەنە دڵی لایەنگرانی شێخەوە کە چیتر بیر لە سەربەخۆیی و خودموختاریش نەکەنەوە. دواتریش دەستەڵاتی سیاسی و سەربازی و ئیداریی پادشایەتی عێراق بگەێننە کوردستان بەگشتی و سلێمانی و دەوروبەری بەتایبەتی، چونکە ساڵانێک بوو سلێمانی بۆیان ببووە سەرچاوەی  گێچەڵ و نائارامی و سەرئێشە !.

لە 16/ 8 / 1923 دا فڕۆکەکانى بەریتانیای ( شانشینی دیمۆکراسی و ئازادی!! ) بەجۆرە بۆمبێ کە 220  پاوەن کێشى بوو بۆردومانی ماڵی شێخ مەحموودیان کرد لەسلێمانی، ئەو جۆرە بۆمبە بۆ یەکەمین جار بوو لە مێژوودا بەکار بێت.  لە 25 / 11 دا، جارێکی تریش سلێمانی و ماڵی شێخ بەتایبەتی، لەلایەن سەرکردەی هێزی ئاسمانیی بەریتانیاوە لە عێراق، بۆردوومان کرایەوە. تا دواجار لە 25 / 5 / 1925 دا ئینگلیزە ( فریادڕەسەکان!)  بۆمبارانێکی چڕی پایتەختەکەی کوردیان کردو لە ئاکامیشدا، لە بیست هەزار دانیشتووی ئەوسای سلێمانی، تەنیا حەوسەد  کەس لەناو شاردا مابوونەوە و ئەویتری بە ژن و منداڵ و پیر و لاوییەوە  کەوتنە دەشت و دەرو شاخ و ئەشکەوتەکان. 

لە 19 / 7 / 1924 دا وەک لە کتێبی (کرد، ترک، عرب) ی ( ئەدمۆنز ) دا هاتووە:  هێزێکی هاوبەشی لیڤی و عێراقی و هێزی ئاسمانیی بەریتانی سلێمانییان داگیرکرد و (چاپمان) کرایە سەرپەرشتیاری ئیدارەی شارەکە. بەو چەشنە قۆناغی حوکمڕانیی کورد کۆتایی پێ هێنراو قۆناغێکی نوێ دەستی پێکرد کە لە دید و فیکری داگیرکەران و بەشێک لە دەستە بژێر و بازرگان و سەرۆک خێڵ و منەووەران( رۆشنبیرانی) ئەو سەردەمەی سلێمانیدا، قۆناغی ژیانەوە بوو ! بۆیە پێویستیان بە دەرکردنی رۆژنامەیەک بوو بەناوی ( ژیانەوە) کە بە قەڵەمی منەووەرانی کورد ، پەیامی داگیرکەرانی لێوە ڕابگەێنرێ . بۆیە (ژیانەوە) ناوێکی مەبەستدار بوو بۆ ڕۆژنامەیەکی پەیامدار !  

(ژیانەوە) تا ژمارە (17)  لەسەری نووسرابوو : (غەزەتێکی حکوومەتیە) . واتا رۆژنامەیەکی حکوومیە. بێگومان لەو سەردەمەشدا جگە لە حکوومەتی بەریتانیا و عێراقی عەرەبی هیچ حکوومەتێکی تر لە کوردستاندا نەبووە!  ئەو حکوومەتەش بەسەرشانی خەڵکی کوردستانەوەو بەچەپڵەڕێزان نەهاتبووە سەرتەخت؟  بەڵکو بەسەر پشتی فرۆکە و بەزەبری بۆردومان و عەسکەری لیڤی و بەئاوارەکردنی هەزاران و کاولکردنی سلێمانی تەشریفیان هێنابوو!!  کاربەدەستانی ئەو حکوومەتەش لە خەڵکی قوربانیدەرو نیشتمانپەروەری کورد نەبوون، بەڵکو تەنیا ئەفسەر و پیاوانی ئینگلیز و عەرەبی عێراقی و چەند هەوادارێکی ئینگلیز بوون!.  هاتنی ئەو حکوومەتە بۆ جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی سیڤەر نەبوو بەڵکو بۆ جێبەجێکردنی خیانەتنامەکەی لۆزان بوو! . لەگەڵ ئەوەشدا نەوەیەکى دەستەبژێر و قەڵەم بەدەستی ئەو سەردەمە کە گۆشکراوی دوو ساڵی قوتابخانەو ڕێبازەکەی مێجەرسۆن بوون، لەتەک ژمارەیەک بازرگان و کەسەبە و سەرەک خێڵدا، خۆیان لە هەموو ڕاستیەکان گێل کردوو، کورت بینانە، کاڵفامانە، کەوتنە دوای پڕوپاگەندەی ئینگلیزو زۆر بەحەماسەتەوە نەخشەو پیلانە فیکری وسیاسیەکانی ئینگلیزیان جێ بەجێ دەکرد، کە  بۆ بەرژەوەندیى خۆیان و بۆ خاتری دەوڵەتى تازە قوتکراوەى (عێراق) دایانڕشتبوون.

شێخ مەحموود ببووە ڕەمز و هێمای سەربەرزی و سەربەخۆخوازیی کورد، بەڵام لە دیدو بۆچوونی نەیارەکانی سەربەخۆیی کوردا ببووە مۆتەکەیەکی قورس و بەردەوام بەرنامەو پیلانەکانی لێ تێکدەدان. بۆیە ئەم زاتە خۆی و بزووتنەوە شۆڕشگێڕەکەی، ببوونە نیشانی تیری ژەهراویی پڕوپاگەندەیەکی سیاسی و نائەخلاقییبەرنامە بۆ داڕێژراو. ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق پارەیەکی زۆری بۆ کوشتنی شێخ تەرخان کردبوو. بەهێزی پیادە و بەفرۆکەیش هەمیشە بەدوایەوە بوون، هەندێ لە رۆشنبیرانی کوردی ئەو سەردەمەش بەتایبەتی لە سلێمانی ئەیانویست لە ڕووی سیاسیشەوە شێخ و شۆڕشەکەی سووک بکەن و لەبەرچاوی خەڵک بیانشکێنن، خۆی وەکو ڕێگر و شۆڕشەکەیشی وەکو یاخیبوونێکی چەتەیی پیشان بدەن.

( بە ئیزنی خوا ، حکوومەت بەم زووانە ڕەگوڕیشەیان لەبن دەردێنێ وئەبێ کوردستانی جنوبی لە داخڵی عێراقدا بمێنێتەوە )

لە 18 / 8 / 1924  دا. لە ژمارە/ 1 ى رۆژنامەی  ژیانەوەدا، وا هاتووە :

(چاو بکەنەوە بڕوانن ئەم میللەتە مەزڵومە ئەم چنگە زەویە ئەم تۆزە کوردە چیی دی و چیی بەسەرهات و تووشی چی بوو) .. مەبەستی سەردەمی حوکمڕانیی مەلیک مەحموودە.. ( ئەمە ئەگەر زەریف ورد بکرێتەوە  هەمووی لە تێنەگەیشتن و نەزانینەوە بوو، هەمووی لە ڕووی ئەوەوە بوو کە ئەوەی ئیشی کرد هەر هەوڵ و تەقەلای نەفسی خۆی بوو) ( ئێستا کەوا خوا ڕەحمی کرد  دەوری خێرمان لێ کراوەتەوە و ڕێگای ڕووناکمان پێ نیشان دراوە،) .. مەبەست هاتنی ئینگلیز و لەشکری عێراقی عەرەبییە بۆ سلێمانی... (  ئەمجارە فرصەتە وەخت بەقیمەتە، دیسانەوە پارچە پارچە مەکەونەوە، هەریەکە شوێن کڵاوێکی لار نەکەوێ ، ئەم قصە پڕوپووچانە ئەم خەیاڵانە هەمووی خاوە، هەمووی قوڕبەسەری و ماڵوێرانیە، هەمووی بێ نەتیجەیە،) مەبەستی خەون وخەیاڵی سەربەخۆیی و دەوڵەتی کوردستانە! ..(  لە ئاخریدا بەرەبەرە وای لێیەت بەجارێ هەمووی مەحو ئەبێتەوە).

لە دوایشدا ئەگاتە ئەو یەقینەی کە گوایا، ئەوەی لە سەردەمی شێخ دا لەسەر دەستی شێخ و پیاوەکانی بەکورد کراوە، نە لە دنیادا و نەلە مێژوودا نموونەیان نییە ! :

( خەو و خواردن هەڵگیرا، نەوعێ زوڵم و غەدر بینرا  کە لە هیچ تاریخێکدا کەس ناتوانێ وەکوو ئەوە بدۆزێتەوە).

لە 26/ 9/1924 دا . لە ژمارە 5 ی ( ژیانەوە) دا لەژێر سەردێری : (هەواڵی جەردەکان)  کە مەبەستی پێشمەرگەکانی شێخ مەحموود بووە ... هێرشێکی توند دەکاتە سەر شۆرشی کورد و بە دزو جەردەو ناپاک ناویان دەبات گوایە پاش ئەوەی زەبری کوشندەیان لێدراوە ، وا دەستە دەستە خەریکن خۆیان تەسلیم بە حکومەت دەکەنەوە.. دەڵێ:

( موددەتێک بوو شێخ مەحموود و جەردەکانی مەعییەتی لە تەجهیزاتی بەعزێ  فەقیر و فوقەرا و ڕووتکردنەوەی سەیارە و کاروان و تاڵانکردنی گوند و ئەلبیسەی زورراع و شوان و تەحریکی بەعزێ عەشایەر بۆ جەردەیی و فەساد خەریکبوون . فەقەت لە سایەی تەدابیر و هیمەتی حکوومەتەوە لە هەموو تەشەبوساتێکدا دووچاری زەربە و خەسارەت و بەئس بوون. قسمێکی زۆریان عەرزی دەخالەتیان بەحکوومەت کردووە و ئێستاش هەموو ڕۆژێ پەیدەرپەی بۆ عەرزی ئیتاعەت مراجەعەت بەحکوومەت ئەکەن. ئومێدی قەوی وایە کە بە ئیزنی خوا حکوومەت بەم زووانە ڕەگوڕیشەیان لەبن دەربێنێ).

       لە  4 /11 /1925  دا، لە دیوانی فەخامەتی موعتەمەدی سامیی لە بەغدا، نامەیەک نوسراوەو  نێردراوە بۆ (شێخ مەحموود) ، لە ژمارە 53 ی ژیانەوەدا، دەقەکەی بڵاوکراوەتەوە کە بەم جۆرە دەستپێدەکات :

( حکومەتی موعەززەمەی بەریتانیا قەرار و عەزمی قەتعیی کردووە کە ئەبێ کوردستانی جنوبی لە داخڵی عێراقدا بمێنێتەوە ) لە درێژەی ئەو نامە مێژووییەى مەندوبى سامیدا بۆ شێخ ، واهاتووە کە:

( ئێستا کوردەکانی عێراق بەواسیتەی ئەو ئیلتیفات و مەرحەمەتەوە کە لە حکومەتەوە دەربارەیان ئەکرێت لە هەموو کوردەکانی سائری مەمالیکی تر مەسرورتر و خۆشحاڵترن، لەبەرئەوە تەحریکاتی ئێوە بۆ عەشائیری کوردی( مەبەستی شێخە)  بە زددی حکومەت، ئەبێتە باعیسی بەڵای عەزیم بەسەریانا( واتا بەسەر کورددا) . تەشەبوساتی ئێوە ( واتا هەوڵ وتەقەللاتان) بەرامبەر بە قوەی حکوومەتی بەریتانیا کە موئەیدی عێراقە بێ فائیدە  ئەمێنێتەوە . ئەگەر لە حەرەکاتی ئێستاتانا عیناد و دەوام بکەن لەنەزەر عالەمدا، شەرەفتان زائل ئەبێت و هەروەکو دزێکی عادی تەماشاتان ئەکرێت و عاقیبەت دووچاری فەلاکەت و موصیبەتی عەزیم ئەبن. مەندوبی سامی عێراق/ هێنری دۆبس)

(ژیانەوە) بەو نامەیە دڵی ئاو ناخواتەوە کە پڕە لە هەڕەشە و سوکایەتی کردن بە شێخ محمودی ڕابەری کوردایەتی و بەم چەند دێڕەی تر درێژە بە پاشکۆیەتییەکی بێ سنوورو کەم وێنە دەدات و هەر لە هەمان ژمارەدا دەڵێ:

(بێینە سەر بەحسی ئەخلاق و ئەتواری حەقیقیی شێخ مەحمود و تاقمە جەردەکەی، وادیارە فەخامەتی مەندوب بەهیچ صورەتێ بەو اغفال نەکراوە و ئەخباری فەخامەتی مەندوبی سامی زۆر سادە و بەسیتە. عەلاوە ئێمە بەتەواوی مەئزون کراوین بەوەی کە بڵێین: شێخ محمود  ئایا ئەم تەکلیفە بەقیمەتە قبووڵ بکا( واتا خۆی تەسلیم بکاتەوە ) وەیا تەرجیحی ئەوە بکا کە حەیاتی خۆی لە خەجاڵەتی دا خیتام پێبێنێ ( واتائەگەر بەردەوامبێ لەسەر شۆڕش) یەک شت هەیە کە مەعلوم و موحەقەقە، ئەویش ئەمەیە کە بەقەتعی جارێکی تر بەشەخصێکی وەها ئیعتیبار ناکرێ  کە وەزائیفی حاکمێک ئیفابکا. ئەگەر بێتو خۆی وەیا هەر کەسێ لە تەڕەفدارەکانی، خەیاڵی ئەوە بکەن کە جارێکی تر ئەبێتەوە بەحاکمی سلێمانی، دووی کڵاوی بابردوو ئەکەون !).