16 Nisan'da Kürtlerin Rengi

Türkiye, altı ayını alan halk oylamasını sürecini geride bıraktı. Halk sandığa büyük bir teveccüh gösterdi. 58.5 milyon seçmenin yaklaşık 50 milyonu oyunu kullandı; katılım % 85 oranında gerçekleşti. Büyük bir heyecana sahne olan mücadelenin sonunda oylar neredeyse tam ortadan ikiye bölündü. “Evet” burun farkıyla (% 51.4) yarışı önde bitirdi ve böylece yeni bir hükümet sistemi öngören anayasa değişikliği kabul edildi.

İlk defa anayasasını değiştirmiyor Türkiye; halen mer’i olan 1982 Anayasası bundan önce tam 21 defa değiştirildi. 16 Nisan’da halkın vize verdiği 22. değişikliği diğerlerinden ayıran temel bir özellik var. Önceki değişiklikler sistem içinde yapılan değişikliklerdi. Son değişiklik ise bizatihi sistemin kendisini değiştirdi. Cumhuriyet’in kuruluşundan beri hâkim olan parlamenter sistem yerini –her ne kadar adına Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi denilse de- başkanlık sistemine bıraktı. Anayasaya göre iki yıllık bir geçiş süreci öngörülüyor; bu süre zarfında mevzuatta gerekli yasal düzenlemeler yapılacak ve 3 Kasım 2019’da yapılacak olan seçimlerle birlikte Türkiye’de başkanlık sistemi yürürlüğe girecek. 

Halk oylamasının öncesinde en çok ilgi uyandıran konulardan biri, Kürtlerin 16 Nisan’da nasıl bir tercihte bulunacağıydı. Çünkü Kürtlerin oyunu alan iki parti, referandumda farklı cephelerde duruyorlardı. AKP “Evet”, HDP ise “Hayır” tarafında yer alıyordu. Çıkacak sonuç, bu iki partinin hem mevcut politikalarının tasvip derecesini gösterecek ve hem de gelecekteki politikalarının şekillenmesine etki edecekti. Bu itibarla referandum öncesinde birçok tahmin ve temenni dile getiriliyordu.  

Güneydoğu Anadolu

Kürtlerin 16 Nisan’daki yönelimini anlamak için 7 Haziran 2015 ve 1 Kasım 2015 tarihlerinde yapılan genel seçim sonuçlarına da bakmak gerekir. AKP aldığı oylar ile “Evet” oyları” ve HDP’nin aldığı oylar ile “Hayır” oyları arasındaki farkları bulunduğunda ve üç seçim arasındaki oy dalgalanmaları tespit edildiğinde bazı siyasi çıkarımlara ulaşılabilir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki illeri iki grupta incelemek daha doğru olur. 2002’den sonra bölgede oluşan iki partili siyasi yapı içinde, bu bölgede AKP’nin geleneksel olarak güçlü olduğu dört il var: Antep, Urfa, Kilis, Adıyaman.

Antep, Kilis ve Adıyaman’da AKP 1 Kasım’da ne almışsa 16 Nisan’da “Evet” de aşağı yukarı aynı oyu almış. Bir tek Urfa’da % 6’lık bir artış var. Burada asıl fark 7 Haziran ile 16 Nisan arasında; yaklaşık iki yıllık sürede Antep ve Kilis’te % 15, Urfa’da % 25 ve Adıyaman’da % 10’luk AKP lehine bir değişim kendini gösteriyor.

Siyasi tarihinde 7 Haziran’da tepe noktayı gören HDP için ise ibre o tarihten sonra aşağıya yönelmiş. 7 Haziran-1 Kasım arası dönemde Antep’te % 6, Urfa’da % 10 ve Adıyaman’da % 8’lik bir oy kaybı yaşamış. HDP’nin güçlü olduğu bölgenin diğer beş ilinde siyasi üç seçimde siyasi tablo şu şekilde:

"Evet" oyları; 7 Haziran baz alındığında Diyarbakır ve Batman’da % 18, Siirt, Mardin ve Şırnak’ta % 20 nispetinde AKP oylarından daha fazla. 1 Kasım’a göre ise ele alındığında söz konusu artış, Diyarbakır’da % 11, Batman’da % 8, Siirt’te % 9, Mardin’de % 12 ve Şırnak’ta % 17 civarında gerçekleşmiş.   

"Hayır" oylarına gelince: 7 Haziran’da HDP’nin aldığı oylarla kıyaslandığında Diyarbakır’da % 13, Batman’da % 9, Siirt’te % 13, Mardin’de % 22, Şırnak’ta ise % 14’lük bir düşüş görülüyor. Projektörü 1 Kasım’a tuttuğumuzda bu düşüşler, her beş ilde de % 5’ler civarında gerçekleşiyor.

Doğu Anadolu

7 Haziran’da Doğu Anadolu’da, Türkiye siyasetine doğrudan etki eden bir resim ortaya çıkmıştı. Genel olarak HDP geleneğinin baskın olduğu illerin yanı sıra o güne kadar HDP’ye daha mesafeli yaklaşan illerde de HDP’ye ciddi bir oy akışı olmuştu. Ancak aradan geçen süre zarfında bölgenin siyasi haritasında da gözle görülür değişimler var.

7 Haziran merkeze alındığında HDP’nin Van, Hakkâri ve Bitlis’te % 20, Muş ve Ağrı % 21,  Bingöl % 14, Erzurum % 8’lik bir seçmen kitlesini “Hayır” ikna edemediği söylenebilir. Buna mukabil AKP’nin Ağrı’da % 28, Ardahan’da % 18, Bitlis’te % 30, Bingöl’de % 25, Erzurum’da % 22, Hakkâri’de % 24, Muş’ta % 25, Van’da % 13 oranında daha fazla seçmeni “Evet” safına çektiği görülebilir. 1 Kasım eksenli düşünüldüğünde HDP’nin kaybının, AKP’nin ise kazancının oranları düşer ama eğilim bir değişiklik gözlenmez.

“Evet” tercihinin nedenleri

Bu nispi artışın altında yatan sebepleri ne? Daha önce Kürdistan 24’te yayınlanan yazıda, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ‘evet’ oylarının AKP’nin aldığı oylardan daha fazla bir orana ulaşacağını” belirtmiştik.[1] Seçim sonuçları bu tahmini teyit etti.  Başlıca dört nedenden bahsedilebilir:

• AKP’yi destekleyen Kürt seçmenlerin partilerine bağlılıklarının güçlülüğü ve Kürt meselesini çözme noktasında AKP’yi alternatifsiz görmeleri
• Hendek ve barikatlardan ötürü PKK’ye duyulan tepkinin devam etmesi
• HDP’ye mesafe konulması ve HDP’nin gerek hukuki gerek fiili güçlüklerden ötürü bu mesafeyi daraltacak bir siyaset geliştirememesi
• AKP ve HDP harici Kürt siyasi gruplarından bazılarının doğrudan bazılarının da dolaylı “Evet” blokuna destek sunması

Her seçim gibi 16 Nisan da siyasette yeni bir dönem açtı. Sonuçlar, bir taraftan Kürt seçmenin HDP’ye kırgınlığının sürdüğünü, diğer taraftan da AKP’ye yeni bir ilişki için kapıyı araladığını gösteriyor. Seçmenin oyu hiç kimse için çantada keklik değil. Yeni dönem, her iki parti için de birtakım fırsatlar ve riskler içeriyor. Önümüzdeki günlerde siyasi manzarayı kendi adına daha güzel kılmak isteyen partinin, muhtemel fırsatları değerlendirmede ve riskleri yönetmede daha mahir davranması gerekiyor.

[1] Vahap Coşkun; 16 Nisan’a Giderken Kürtler ve AKP-HDP Dışındaki Partiler, K24, 22.03.2017

http://www.kurdistan24.net/tr/opinion/ec657dca-8b94-41b0-af76-0d09aae9bc53/16-Nisan%E2%80%99a-Giderken-K%C3%BCrtler-ve-AKP-HDP-D%C4%B1%C5%9F%C4%B1ndaki-Partiler

• kurdistan24.net/tr’de yayımlanan yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Yazılar K24 Medya’nın kurumsal bakışıyla örtüşmeyebilir. Yazıların tüm hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir.