ئایندەی گازی سروشتی کوردستان دوای یارمەتی ئەمه‌ریکا
گازی سروشتی گرنگی تایبەتی خۆی هەیە، بەپێی بۆچوونەکان تا ساڵی 2030 دەبێتە گرنگترین دووەم سەرچاوەی سەرەکی وزە لە جیهان، تێکڕای بەکارهێنانی لە 2020 بریتی بوو لە 150 ترلیۆن پێ سێجا. دوای هاتنی سەرۆك بایدن بۆ کۆشکی سپی گۆڕانکاری زۆر بە سەر سیاسەتی وزە و لایەنی ئابووریدا هات، سیاسەتی بایدن بۆ کەمکردنەوەی کاربۆن روونە، کاتێك بڕیاریدا بڕی 1.7 ملیار دۆلار بۆ نەهێشتنی کاربۆن لە ئابووری ئەمه‌ریکا تەرخان بکات، بۆ ئه‌وه‌ی رێژه‌ی كاربۆن تا ساڵی 2050 بگه‌یه‌ننه سفر، بانگەشەی شۆرشێکی سەوز دەکات ئەویش بە وەبەرهێنانی گەورە لە بواری وزە نوێبووەکاندا، بە تایبەت با و تیشکی خۆر.
ئەوە سەرەڕای بڕیاری گەڕانەوەی ئەمه‌ریکا بۆ رێککەوتنامەی پاریس بۆ کەشوهەوا، کاتێك سەرۆکی پێشووی ئەمه‌ریکا لە ساڵی 2017ـدا رێککەوتنامەی پاریس کشایەوە، كه تایبه‌ت بوو به پاراستنی مامناوەندی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی بوو بە کەمتر لە ٢ پلە، بەڵام هەندێك کەس پێیانوایە، رێککەوتنامەکە دەبێتە هۆی لە ناوچوونی پیشەسازی نەوت، بەڵام دوورکەوتنەوە لە پیشەشازی نەوت و گاز شتێکی نالۆجیکیە، چونکە باشتر وایە گازە پیسەکان کەمبکرێنەوە نەك کاربۆن، یان بەتەنیا پیشەسازی نەوت تاوانبار بکرێت و چاپۆشی لە لایەنی دیکە بکریت.
بۆیە لێرەدا بوونی بڕێکی زۆری گازی سروشتی لە كوردستان بووەتە جێگەی بایەخی ئەمه‌ریکا، کە بە ٥.٢ تریلۆن مەتر سێجا مەزندە دەکرێت. بەپێی لێکۆڵینەوەکان، تا ساڵی 2035 کوردستان ساڵانە دەتوانێت بڕی 40 ملیار مەتری سێجا گاز بەرهەم بێنێت، لەلایەك ئەمه‌ریکا دەیەوێت یارمەتی کوردستان بدات و بەشدار بێت لە کەمکردنەوەی کاربۆن، لە لایەکی دیکە دەیەوێت ئەو کەرتە لەڕووی ئابووری پەرەپێبدات، هەروه‌ها لە لایەکی دیکەوه وەك کارتی سیاسی بەکاربهێنێت بۆ چەند مەبەستێك، وەك: نزیککردنەوەی هەردوو حکومەتی کوردستان و حکومەتی فیدرال و دوورکەوتنەوەی عێراق لە پشتبەستن بە گازی ئێرانی، جگە لەوەی رێککەوتنی گازی نێوان تورکیا و ئێران لە ساڵی 2026 کۆتایی دێت، نایەوێت جارێکی دیکە نوێبکرێتەوە، چونکە کوردستان دەتوانێت پێداویستی بەشێکی زۆری تورکیا لە گاز دابین بکات، دیارە زۆربەی گرێبەستەکانی گازیش بۆ ماوە درێژن، لەو چوارچێوەیەدا ئەمه‌ریکا بڕیاریدا بڕی 250 ملیۆن دۆلار بۆ پشتیوانیكردنی پڕۆژەی فراوانکردنی کێڵگەی گازی کۆرمۆر دابین بكات. ئەم پاڵپشتیە دارییە ئەمه‌ریکا دەبێتە هۆی دەستڕاگەیشتن بە گازی سروشتیی پاك و هەرزانتر بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا و بواری پیشەسازی نەوت، هەروەها کەمکردنەوەی سووتان و بە فیڕۆنەدانی گازی بەرهەمهاتوو لەگەڵ نەوت، هاوکات لەگەڵ بڕیاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان بە پێدانی مۆڵەتی 18 مانگی بە کۆمپانیەکان بۆ کەمکردنەوەی سووتانی گازی هاوەڵ لەگەڵ نەوت، ئەو بڕیارەش هەندێك قورسە، چونکە تێچوون و شارەزایی زۆری دەوێت، ئەو جۆرە شارەزاییە و ئەو بڕە پارەیە لە کۆمپانیاکانی نەوتی کەرتی وزەی کوردستان بەدی ناکرێت.
لەلایەکی دیکەوە هاوكاتە لەگەڵ بڕياری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ ئەنجامدانی چەند پڕۆژەیەك، کە لەژێر جێبەجێکردندان بۆ بەرهەمهێنانی رۆژانە دوو ملیار و 600 ملیۆن پێ سێجا لە گازی هاوەڵ لە کێڵگەکانی باشووری وڵات.
لە هەرێمی کوردستاندا پێنج کێڵگەی گاز هەن، بریتین لە کێڵگەکانی کۆرمۆر، چەمچەماڵ، میران، بنەباوی و کوردەمیر، بەڵام تەنیا لە کێڵگەی کۆرمۆر گاز بەرهەم دەهێندرێت، بە تێکڕا نزیکەی 25 تریلیۆن پێ سێجا گاز لە هەرێمی کوردستان هەیە، بەڵام وەبەرهێنان لەو کێڵگانە تێچوونی زۆری دەوێت. هەرچەندە پێرل پێترۆڵیەم ئاماژەی بەوە داوە، لە کەمکردنەوەی کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوا بە وەبەرهێنانەکانیان لە گازدا هاوکاریی هەرێمی کوردستانیان کردووە، بە شێوەیەك دەردانی 42 ملیۆن تۆن لە گازی دوانه ئۆکسیدی کاربۆنیان کەمکردووەتەوە، ئەوەش بە دابینکردنی گازی سرووشتی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا. هاوکات دەشڵێت: سوودی زیاتر لە 20 ملیار دۆلاریان بە هەرێمی کوردستان گەیاندووە. پێرل پێترۆڵیەم رێککەوتنێکی لەگەڵ دامەزراوەی دارایی پەرەپێدانی نێودەوڵەتیی ئەمه‌ریکا واژۆکرد بۆ وەرگرتنی 250 ملیۆن دۆلار قەرز بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر، بۆئەوەی بەرهەمهێنانی گاز لە کێڵگەکە بگەیێننە یەك ملیار پێ سێجا لە رۆژێکدا. ئەو یارمەتیه‌ی ئەمه‌ریکا بۆ کەرتی گازی کوردستان بە راستی سەرەتایەکی دڵخۆشکەرە، چونکە کارێکە بە تەنیا بە حکومەتی هەرێمی کوردستان نەدەکرا، پێوستە سەرمایەگوزاری لە کێڵگەکانی دیکەی گازدا بکرێت، بەتایبەت میران، بنەباوی و کێلگەی کوردەمیر کە بڕێکی زۆر لە گازیان تێدایە.
بۆیە هاوکات لێسەندنەوەی هەردوو کێڵگەی گازی بنەباوی و میران، کە بڕی 80.14 تریلۆن پێ سێجا گازیان تێدایە، لە گەل 130 ملیون بەرمیل نەوت و پێکهاتەکانی لە کۆمپانیای گەنەل ئێنرجی تورکی - بریتانی کارێکی باشی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانە لە بەر هۆکاری پێشنەکەوتنی هەردوو کێلگە و نەشارەزایی کۆمپانیا لە بواری گاز. بڕیار بوو کۆمپانیای ناوبراو گازی ئەو دوو کێڵگەیه لە ساڵی 2019 بگەیێنێتە تورکیا، بەڵام بۆی نەکرا. ئەوەش زیانی زۆری لە هەردوو کێڵگەکە دا بەبێ هیچ پێشڤەچوونێك تێیاندا، بۆیە پیشەسازی نەوت لە چەند ساڵی داهاتوودا بەرەو کزی دەچێت، بە تایبەت کاتێك وڵاتانی ئەوروپا بڕیاریان داوە بە چەندین شێواز ده‌ست لە بەکارهێنانی نەوت و گاز به‌رده‌ن، بۆ نموونە هۆڵەندا بڕیاری داوە لە ناوەڕاستی ساڵی 2022 ده‌ستبه‌رداری گەورترین کێلگەی گاز (گرونینگن) بێت، کە لە ساڵی 2013 تێکرای بەرهەمی 54 ملیار مەتر سێجا بوو. ئەوەش لە وانەیە ببێتە شۆك بۆ بەرهەمی نەوتی کوردستان لە ساڵانی داهاتوو، چونکە زۆربەی وڵاتان دەیانەوەێت پشت بە وزەی نوێبووەوە ببەستن.
کەمی داهات و بێتوانایی بۆ بە هه‌مه‌جۆركردنی سه‌رچاوه‌كانی داهات لەڕووی ئابووری وسیاسییەوە کاریگەری زۆری لەسەر کوردستان دەبێت، بۆیە ده‌ستبه‌رداربوون لە نەوت دەبێت ئامانجی سەرەکی حکومەتی کوردستان بێت لە دوورمەودا و بە دوای وزە نوێبووەکان و سەرچاوەی دیکەی داهاتدا بگەڕێت، دەکرێت گازی سروشتی بۆ ئێستا و داهاتوو بژاردەکی باش بێت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی و پەیداکردنی سەرمایە، ئه‌گینا نەوەی داهاتوو زیانمەندی یەکەم دەبێت لە گۆڕانی سەرچاوەی وزە و گۆڕانی کەشوهەودا.