ئەگەرەکانی لاوازکردنی پشکی رووسیا لە بازاری نەوت و گاز

Kurd24

بڕیاری بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە دژی هاوردەکردنی نەوت و گازی رووسیا بۆ ئەمه‌ریکا کە پێشبینیکراو بوو و تا ڕادەیەکی زۆر توانیویەتی هاوڕایی به‌ریتانیا و بەشێک لە وڵاتانی جیهان بۆ ئەو بڕیارە رابکێشێت، دەتوانێت چ کاریگەریەک لەسەر بازاڕی نەوت و گاز ساز بکات؟  ئایا ئەگەر ئەو گەمارۆیانە ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی زیاتری نرخی سووتەمەنی لە جیهان، تا چ ڕادەیەک کاریگەی نەرێنی دەخاتە سەر ئابووری جیهان و وڵاتانی رۆژئاوایی دەتوانن بەردەوام بن لەو بریارە؟

رووسیا، یەکێکە لە گرنگترین وڵاتانی سەرچاوەی وزەی فوسیلی لە جیهان، هەم لە رووی یەدەگی نەوت و گاز و هەم لە رووی قەبارەی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی ئەو کاڵایانە. ئێستا رووسیا، رۆژانە زیاتر لە 11 ملیۆن بەرمیل نەوت و زیاتر لە 1.740 ملیۆن مه‌تر سێجا گازی سروشتی بەرهەم دەهێنێت کە 7.3ملیۆن بەرمیل نەوت و زیاتر لە 615 میلیۆن مه‌تر سێجا گازی سروشتی و شل هەناردە دەکات. پشکی رووسیا لە نەوتی ئەوروپا بە (20%) و لە گازی ئەوروپا (40%) دەخەمڵێندرێت کە یەک لەسەر 5ی گازی هەناردەکراوی رووسیا بۆ ئەوروپا لە رێگای ئۆکراینیاوە تێپەڕ دەبن.

هەر چەند دەرکردنی تەواوی رووسیا لە بازاڕی نەوت و گازی جیهان، کارێکی نە تەنیا ئەستەم بەڵکو مەحاڵە، بەڵام دابەزاندنی پشکی رووسیا لە بازاڕەکان ئەگەرێکی بەهێزە کە لێرە ئاماژە بە بەشێک لە سەرچاوەکانی گونجاو و توانا بۆ جێگرتنەوەی رووسیا دەکەین.

بۆ جێگرتنەوەی نەوتی رووسیا: بەهێزترین سەرچاوە، ئەمه‌ریکایە کە دەتوانێت لە ماوەی شەش مانگ تاوه‌کو یەک ملیۆن بەرمیل توانای نەوتی خۆی بەرز بکاتەوە و بگاتە ئاستی 2019 و پاش ئەویش لە ماوەی شەش مانگی دیکە، لە نێوان 500.000 بۆ یەک ملیۆن بەرمیلی دیکە زیاد بکات کە بەرزبوونی نرخی نەوت بۆ سەرووی 100 دۆلار، یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەو مەبەستە. ئەوانە بێجگە لە توانای خستنە بازاری بەشێک لە یەدەکی عەمبارکراوی ئەمه‌ریکایه‌ دەتوانێت تاوه‌کو رۆژانه‌ 2 ملیۆن بەرمیل بۆ ماوەی یەک ساڵ بەردەوام بێت.

لە پلەی دووەم، سعودیە دێت کە هەرچەند توانای زیاد کردنی دوو ملیۆن بەرمیلی هەیە، بەڵام بەهۆی ناکۆکی پەیوەندی نێوان جێگری شانشین و بایدن، پێناچێت زۆر هاوکاری ئەمه‌ریکا بکات لە کۆنتڕۆلکردنی بازار. بەڵام بەردەوام بوونی پلانی ئۆپێک پلاس لەگەڵ وڵاتانی دیکە دەتوانێت قەبارەی بەرهەم هێنانی وڵاتانی ئەندام لەو پەیمانە بە قەبارەی زیاتر لە 2.3 ملیۆن بەرمیل تاوه‌کو کۆتایی 2022 بەرزبکەنەوە (هەڵبەت بە بێ هەژمارکردنی پشکی رووسیا کە لێرەدا وا داندراوە کە قەبارەی هەناردەکردنی دادەبەزێت).

بێجگە لەو قەبارەیەی دیاریکراوە، دواتر ئێران دێت کە ئەگەر لە دانووستاندنەکانی ئەتۆمی بگاتە رێکەوتن لەگەڵ وڵاتانی 1+4، دەتوانێت توانای هەناردەکردنی خۆی لە ماوەی شەش مانگە یەک و نیو میلیۆن بەرمیل و لە کەمتر لە ساڵێک تاکوو 2 ملیۆن بەرمیل زیاتر لەوەی ئێستا، بەرز بکاتەوە. بەڵام عێراق هەرچەند لە پلەی دووەم وڵاتی ئۆپێک وەستاوە بەلام بەهۆی سنوورداربوونی توانای بەرهەم هێنان و هەناردەکردنی خۆی، بەتایبەت هەبوونی کۆمپانیای رووسی لوک ئۆیل لە قورنای 2 کە رۆژانە 400،000 بەرمیل بەرهەم دەهێنێت، پێناچێت بتوانێت پێگەی خۆی لە بازاڕەکانی جیهان بەرزتر بکاتەوە. وڵاتانی دیکە وەکوو لیبیا و ڤێنێزۆئێلا پێناچێت بتوانن زۆر خێرا ئەو جێگایە پڕ بکەنەوە، چون تا ڕاده‌یەکی زۆر لە ژێر کاریگەری رووسیا و کۆمپانیا رووسیەکان دان. هەرێمی کوردستانیش، هەرچەند دوو کۆمپانیای گەورەی رووسی لە 7 کێڵگەی کوردستان خاوەن پشکن و کاردەکەن، بەڵام ئەگەر بتوانێت لە ماوەی یەک ساڵی داهاتوو، توانای خۆی بۆ سەرووی 750،000 بەرمیل بەرزبکاتەوە، دەتوانێت پێگەیەکی گرینگتر بۆ خۆی لە بازاڕەکانی جیهانی نەوت مسۆگەر بکات.

واتا قەرەبووکردنەوەی تاکوو  70%ی قەبارەی هەناردەکردنی رووسیا لە بازاڕی نەوت، گونجاوە و بەڵام پێدەچێت ئەو کورتهێنانە، ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بۆ زیاتر لە 25 دۆلار بەراورد بە 2021  و وەک تێکڕا لە سەرووی 114 دۆلار بوەستێت و ئەوەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ خێراترکردنی گەشەی کەرتی نەوتی کوردستان.

بۆ جێگرتنەوەی گازی رووسیا: بەڵام جێگرەوەکان بۆ گازی سروشتی رووسیا ژمارەیان زۆر سنووردارترە و پڕکردنەوەی قەبارەی زیاتر لە 225 میلیارد پێی سێجا (زیاتر لە 615 میلیۆن پێی سێجا لە رۆژ) گازی سروشتی و گازی سروشتی شلی رووسیا بۆ بازاڕی ئەورووپا زۆر زه‌حمەت و تا رادەیەکی زۆر مەحاڵە. بۆ ئەو مەبەستە، بەرزکردنەوەی قەبارەی هەناردەکردنی گازی سروشتی شل لە ئەمه‌ریکا و قەتەر تاوه‌کو 25 میلیارد مه‌تری سێجا و لە وڵاتانی ئازەربایجان، نەروێژ و ئەلجەزایر تاکوو 10 میلیارد مه‌تر سێجا پێشبینی دەکرێت و گونجاوە. لە سەرچاوەکانی دیکەش وەکوو ئێران، وڵاتانی دەریای سپی و ئەمه‌ریکای باکووریش تەنیا تاوه‌کو 10 ملیارد میتری سێجای دیکە دەتوانێت پڕکرێتەوە. واتا ئەگەر ئەورووپا بتوانێت بە عەمبارکردنی زیاتری گازی سروشتی شل لە وەرزی گەرمی ساڵ بۆ بەکارهێنان لە زستانی داهاتوو، هەوڵ بدات ئاستی قەیرانی گاز لە زستانی داهاتوو دابەزێنێت، بەڵام دیسان، کورتهێنانی گازی سروشتی ئەوروپا بە زیاتر لە 120 ملیارد مه‌تری سێجا گازی دەخەمڵێندرێت، کە ئەوە   دەتوانێت نرخی گاز لە جیهان بۆ دوو هێندەی 2021 بەرزکاتەوە و بگاتە 8 دۆلار بۆ هەر هەزار پێی سێجا.

کاریگەری ئەو کورت هێنانی ئاستی دابینکردنی نەوت و گازی سروشتی:

بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و گاز، نەتەنیا خەرجی بەکارهێنەر زیاد دەکات، بەڵکوو خەرجی گواستنەوە و گوشار بۆ سەر زنجیرەی دابینکردنی وزە لە جیهان بەرز دەکاتەوە. هەر ئێستا و پێش قووڵتربوونەوی کێشەی سیاسی و ئابووری جیهان بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی گاز و نەوت، هەڵاوسان لە ئەمه‌ریکا گەیشتۆتە بەرزترین ئاستی 40 ساڵی ڕابردوو تا ڕادەیەک شارەزایان پێشنیاردەکەن کە فێدێڕاڵ ڕێزێڕڤی ئەمه‌ریکا نرخی سووی بانکی بۆ زیاتر لە ئاستی دیاریکراوی پێشوو بەرزبکاتەوە. بەپێی پێشبینیەکان، بەردەوام بوونی قەیرانی نرخی نەوت و بەرزبوونەوەی بۆ 150 دۆلار و گەیشتنی نرخی گاز بۆ سەرووی 7 دۆلار، نەتەنیا گەشەی ئابووری جیهان دەوەستێت، بەڵکو هەڵاوسان لە جیهان بۆ سێ هێندەی ئاستی پێشبینیکراوی پێشوو بەرزدەکاتەوە و دەگاتە 7%. ئەوەش هەرچەند دەتوانێت ببێتە هۆی دابەزاندنی سنوورداری قەبارەی خواست بۆ وزە لە جیهان و لە دەرەنجام نرخی نەوت و گازی سروشتی، بەڵام لە ئەگەری بەردەوام بوونی جەنگی رووسیا و ئۆکراین، دەتوانێت ببێتە هۆی قووڵتربوونی قەیرانی ئابووری لە جیهان و وڵاتانی رۆژئاوایی ناچاربکات گەمارۆکان بۆ سەر نەوت وگازی رووسیا سووکتر بخەنە واری جێبەجێ کردنەوە. بۆیە بەو شیکردنەوەیەش، هەل بۆ وڵاتانی دیکە بە هەرێمی کوردستانیشەوە بۆ ئەوەی پشکی خۆیان لە بازاڕی جیهان بەرزبکەنەو، زۆر سنووردارە و پێویستی بە خێرایی و پلانی تۆکمە هەیە، ئه‌گینا ئەو هەلە لەوانەیە دووباره‌ نەبێتەوە.