کێ فەرموو لە تورکیا دەکات؟

Kurd24

هەرجارەی تورکیا لە دژی چەکدارانی پەکەکە ئۆپڕاسیۆن لە ناو خاکی هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدات، دەنگی ناڕازی بوون بەرز دەبێتەوە، بە تایبەتی لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە سەر ئاستی میدیایی دەست بە هۆنینەوەی چیڕۆکی یەکتر تاوانبار کردن دەکرێت، لایەنە کوردستانیەکان وەک هەمیشە بەسەر دوو بەرە دابەش دەبن، هەر بەرەیە و دەست بە کۆکردنەوەی چیڕۆک و داڕشتنی هەواڵی وەدیارخستنی تۆمەتباربوونی لایەنەکەی دیکە دەکات، هەموو ئەوانەش دەبنە هەوڵ و کارێک، کە سەرنجی خەڵک و دونیاش لە سەر لایەنی سەرەکی و راستەقینەی ئەو دەستڕێژیانە لابدات.

پەکەکە کە بەهانەی ئامادە و هەمیشەیی تورکیایە، بۆ شاردنەوەی نیەتە ئەسلیەکەی خۆی، بۆ خۆ دزینەوە لە چارەسەرکردنی پرسی کورد لە چوارچێوەی دەوڵەتی تورکیا، بە پێچەوانەوە هەموو حکومەتەکانی تورکیا، پرسی کوردیان بە پەکەکەوە گرێداوە، کە رێکخراوێکی سیاسی ماڕکسی رادیکالە، و لە سەر ئاستی جیهانی پێشکەوتوو و دیموکراتیک پەسند نیە، لە ئەمریکا و وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا لە لیستی رێکخراوە تیرۆرستیەکانە، ئەوەش وای کردووە تورکیا دەست کراوەتر بێت، لە داپڵۆسینی کورد و چەوسانەوەیان، هەروەها ددانەنان بە کەمترین مافی نەتەوەیی و نیشتیمانیان.

بەزاندنی سنوورە دەولیەکانی عێڕاق و راوەدوونانی پەکەکە لەلایەن سوپای تورکیاوە، زادەی رێکەوتنی تورکیا لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان نیە، بەڵکو بەرهەمی رێکەوتنی تورکیا و عێڕاقە کە مێژووەکەی بۆ پێش دروست بوونی قەوارەی دەستوری هەرێمی کوردستانی عێڕاق دەگەڕێتەوە، یەکەمین رێکەوتنی ئەمنی نێوان تورکیا و عێڕاق بۆ ساڵی 1983 دەگەڕێتەوە، دوای بەستنی یەکەمین کۆنگرەی پارتی کرێکارانی کوردستان(پەکەکە) لە ناوچەی بیقاعی لوبنانی، کە لەو کۆنگرەیە بڕیار درا، شەڕی چەکداری لە بەرامبەر تورکیا بەرپا بکرێ، خاڵی دەست پێکردنی شەڕەکەشیان ناوچە سنووریەکانی نێوان باشور و باکوری کوردستان هەڵبژارد، بە گوێرەی ئەو رێکەوتنەی نێوان تورکیا و عێڕاق، تورکیا بۆی هەیە بە قووڵایی (10کم) بچێتە ناو سنووری عێڕاق، لە ساڵی 1992 مام جەلال دوای سەردانێکی بۆ ئەنقەڕە، گەڕایەوە کوردستان و لە پەڕلەمانی کوردستان، هێرشی توندی کردە سەر پەکەکە و عەبدوللا ئۆجەلان، یەکەمین جار بوو سەرکردەیەکی سیاسی کورد، پەکەکە بە رێکخراوێکی تیرۆرستی بناسێنی و ئۆجەلانیش وەک کەسێکی (شێت – دین) پێناسە بکات، بە پێچەوانەی ئەوە تورکیا و سەرۆک تۆڕگۆت ئۆزال وەک دۆست باسیان بکات و تا ئێستاش لە ئەدەبیاتی کوردی باشور بە گشتی و ئەدەبیاتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، تۆڕگۆت ئۆزال وەک دۆستی گەلی کورد دەناسێندرێ و وای پێناسە دەکەن کە نیەتی چارەسەری پرسی کوردی هەبوو لە تورکیا بەڵام مەرگ مەودای نەدا.

لە دوای روخانی رژێمی دیکتاتۆری بەعس، لە ساڵی 2007 لە سەردەمی نوری مالیکی کە سەرۆک وەزیرانی بوو، هەروەها جەواد پۆلانی وەزیری ناوخۆی عێڕاق بوو، هەمان رێکەوتنیان لەگەڵ تورکیا نوێ کردەوە، بەڵام ئیمتیازاتی زۆرتریان بە تورکیا دا، بە دامەزراندنی ژووری هاوبەشی ئاڵوگۆڕکردنی زانیاری هەواڵگری لە نێوان هەردوو وڵات، لەوەش زیاتر ئیمتیازێکی تر بوو بۆ تورکیا کە چیتر پێویست نیە بۆ بەزاندنی سنوور، پرس بە حکومەتی عێڕاقی بکات هەروەها لە جیاتی (10کم) دەتوانێ بە قووڵایی(15 کم) لە ناو خاکی عێڕاق ئۆپڕاسیۆنی سەربازی ئەنجام بدات، ئەوە لەو کات بوو، کە تورکیا هەموو رۆژ هەڕەشەی داگیرکردنی لە هەرێمی کوردستان دەکرد، بەوە تۆمەتباری دەکرد کە حکومەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی هەرێمی کوردستان مەسعود بارزانی، بە چەک و ئازووقە یارمەتی پەکەکە دەدەن لە دژی تورکیا، ئەو سەردەم مام جەلال سەرۆک کۆماری عێڕاق بوو، کە بە گوێرەی دەستووری هەمیشەیی عێڕاق، پێویستە هەموو رێکەوتنێک لەگەڵ وڵاتان ئەنجوومەنی نوێنەران دەنگی لە سەر بدا و سەرۆک کۆمار پەسندی بکات.

لەو دوو رێکەوتنە گرنگتر کە پێویستە باسی بکرێ، نوێ کردنەوەی هەمان رێکەوتنە لە سەردەمی حەیدەر عەبادی، لە سەروبەندی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی باشوری کوردستان لە ساڵی 2017یە، کە خاڵەکانی ئەو رێکەوتنە بە نهێنی ماونەتەوە و کەس باسیان ناکات، چونکە تەنازولی زۆر گەورەی عێراقی تێدایە لە بەرامبەر تورکیا، لە بەرامبەر دژایەتی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی باشوری کوردستان لەلایەن تورکیاوە، عەبادی مافی سنووربەزاندن و هاتنە ناوەوەی سوپای تورکیای کردە (30 کم) بۆ قووڵایی خاکی عێڕاق، هەروەها ئەو مافەشی بە تورکیا داوە، کە لە هەر شوێنێک پەکەکە هەبێ دەتوانێ هێرشی ئاسمانیان بکات سەر، ئەگەر پەکەکە سەربازگەیان لەو شوێنانە هەبوو ئەوە دەتوانێ ئۆپڕاسیۆنی وشکانیش لە دژیان ئەنجام بدات، هەروەها بە گوێرەی رێکەوتنەکانی لۆزان 1923 و رێکەوتنی تورکیا و بەریتانیا 1926 مافی هەبوونی سەربازگەی بە تورکیا داوە، لە جوگرافیای ویلایەتی موسڵی سەردەمی دەوڵەتی عوسمانی، هەبوونی سەربازگەی باشیقی سوپای تورکیا کە زیاتر لە (2000) سەربازی تێیدایە بە گوێرەی ئەو رێکەوتنەیە بۆیەشە حکومەتی عێڕاقی جگە لە هەندێک راگەیەندراوی میدیایی ناتوانێ هیچ رێکارێکی دیکە لە بەرامبەر تورکیا بگرێتە بەر. لە دوای ئەو مێژووە تورکیا لە بۆردوومان کردنی مەخمور و شەنگال و دەڤەری سلێمانی دەستی نەپاراستووە، هەر کاتێک و بەهەر شێوزێک ویستبێتی هێرشی کردووە.

ئەو رێکەوتنەی عەبادی لە ساڵی 2018 لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا و بەرهەم ئەحمەد ساڵح سەرۆک کۆماری عێڕاق تەئکیدی لێکرایەوە و بە هەمان ناوەڕۆک ئیمزا کرایەوە.

ئەوە حەقیقەتی بێ منەتی تورکیایە لە بەزاندنی سنوور و ئەنجامدانی ئۆپڕاسیۆنی سەربازیە لە قووڵایی خاکی عێڕاق، جگە لە هەردوو لایەنی تورکی و عێڕاقی، ئەوە لایەنی سێیەم کە هەمیشە وەک بەهانە ئامادەیی هەیە، پارتی کرێکارنی کوردستان(پەکەکە)یە، کە تورکیا هێرشەکانی بە هەبوونی ئەوانەوە لە ناو سنوورەکانی هەرێمی کوردستان دەبەستێتەوە.  ئەو کەس و لایەنانەی مەبەستیانە راستیەکە بزانن، پێویستە لە پەڕلەمانی عێڕاق فشار لە سەر حکومەتی کازمی دروست بکەن تا راستیەکان ئاشکرا بکات، چونکە ئەو لایەنی بەرپرسە و کازمیش لە سەردەمی رێکەوتنەکەی عەبادی و دواتریش بەرهەم ساڵح لەگەڵ تورکیا ئەو بەرپرسی دەزگای هەواڵگەری عێڕاق بووە و پەیوەندیەکی تایبەتی و کەسی بە رەجەب تەیب ئەردۆغان دەبەستێتەوە.