ململانێی ئەمەریکا و ئێران و کاریگەری لەسەر دیمەنی ئاسایشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پلانە ستراتیژییەکانی داهاتوو

Kurd24

ئەو پلانە ستراتیژییانەی کە ئەمەریکا و ئێران بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیانە، بە قووڵی لە سیاسەتی ناوخۆیی و هاوپەیمانی ناوچەیی و تەماحە جیهانییەکانیاندا چەسپاوە. پەیوەندی نێوان ئەم هۆکارانە زۆر ئاڵۆزە و رێبازەکەیان لەم ناوچە هەستیارەدا لە فورمێکی رێکاری سەرسەخت دەدات.

لە روانگەی ئەمەریکاوە تا ڕادەیەکی زۆر پەیوەستە بە پاراستنی سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەستەبەرکردنی ئاسایشی هاوپەیمانەکانی، لە سەرووی هەموویانەوە ئیسرائیل و سعوودیە و رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی. هەروەها بەرژەوەندی ئابووری بەهێز هەیە، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی رۆڵی ناوچەکە وەک پێشەنگی بەرهەمهێنەری نەوت و گاز لە جیهاندا. گەڕانەوەی ئیدارەی بایدن بۆ سەر مێزی دانوستان لەگەڵ ئێران دەتوانرێت وەک هەوڵێک بۆ گەڕاندنەوەی جۆرێک لە سەقامگیری و کۆنترۆڵکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی لە رێگەی دیپلۆماسیەوە نەک رووبەڕووبوونەوە مامەڵە لەگەڵی بکرێت.

لە بەرامبەردا ئێران هەوڵدەدات دەسەڵاتی ناوچەیی خۆی بەهێز بکات و سەروەری نەتەوەیی و شیعەگەری خۆی بپارێزێت و ئابووری خۆی باشتر بکات بە هەڵگرتنی گەمارۆکان. ئەو وڵاتە لەمێژە بوون و کاریگەری ئەمەریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایش و بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی خۆی دەبینی. لە هەمان کاتدا پشتیوانی ئێران لە گرووپە سەربازی و سیاسییە جۆراوجۆرەکانی دەوروبەری ناوچەکە، رێگەیەک بۆ ئێران دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی کاریگەریی هەبێت و بەرپەرچدانەوەی ئەو شت و پلانە بداتەوە کە وەک دەسەڵاتی سەرسەختی ئەمەریکا دەیبینێت.

هەروەها ئیسرائیل و سعوودیە دوو لە گرنگترین هاوپەیمانانی ئەمەریکا لە ناوچەکەدا نیگەرانی ئەمنی و تەماحی ناوچەیی خۆیان هەیە. ئیسرائیل بە تایبەتی نیگەرانە لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران و پاڵپشتیکردنی لە حزبوڵڵا و گرووپەکانی دیکە کە مەترسی لەسەر ئاسایشی ئیسرائیل دروست دەکەن. لەبەرامبەردا سعوودیە خەریکی ڕکابەرییەکی تاڵی ناوچەییە لەگەڵ ئێران و لەگەڵ یاخیبووانی حوسییەکانی سەر بە ئێران لە یەمەن تێوەگلاوە.

ئەمە دۆخێکی زۆر ئاڵۆز و ناجێگیرە کە پێویستی بە وردبینییەکی زۆر هەیە لە مامەڵەکردندا. پلانە ستراتیژییەکانی ئەمەریکا و ئێران بۆ ناوچەکە جێگیر نین، بەڵکو لەگەڵ سەرهەڵدانی رووداو و داینامیکی نوێدا دەگۆڕدرێن و پەرەدەسەنن. هەر لایەنێک تا چەند سەرکەوتووە لە گەیشتن بە ئامانجەکانی، تا رادەیەکی زۆر بەندە بە توانای بەڕێوەبردنی ئەم ژینگە ئاڵۆز و هەمیشە لە گۆڕانەدا.

ئەمە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک ناوچەیەک بە مانای بەردەوامی قۆناغی نادڵنیایی و ئەگەری ناسەقامگیری دێت. کردەوەکانی ئێران و ئەمەریکا کاریگەری لەسەر هەموو شتێک دەبێت لە شەڕی بەردەوامی یەمەنەوە تا دینامیکی سیاسی عێراق و سووریا و لوبنان. جگە لەوەش ئەو ململانێیە لێکەوتەی ئابووری گەورەی دەبێت، چ لەڕێگەی سزاکانەوە و چ لەڕێگەی کاریگەری لەسەر بازاڕی جیهانی نەوت و گاز، کە راستەوخۆ کاریگەری لەسەر ئابووری ناوچەیی روژهەڵاتی ناوەراستدا دەبێت. جگە لەوەش گرژییەکان مەترسییەکی ئەگەری رووبەڕووبوونەوەی سەربازی دروست دەکەن، کە دەرئەنجامە کارەساتبارەکانی بۆ هەموو ناوچەکە دەبێت.

ئەگەر نوێبوونەوەی پەیوەندی نێوان ئەمەریکا و ئێران ببێتە هۆی رێککەوتن، ئەمە بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەتوانێت هەندێک کەمبوونەوەی پەرەسەندن لە ناوچەکەدا دروست بکات. گەڕانەوە بۆ پلانی کاری تۆکمەی هاوبەش (JCPOA) یان شتێکی هاوشێوە، دەتوانێت توانای ئێران بۆ پەرەپێدانی چەکی ئەتۆمی سنووردار بکات و یارمەتی کەمکردنەوەی گرژییەکان بدات، لانیکەم لە کورتخایەندا. ئەگەر ئەمە هەڵگرتنی هەندێک گەمارۆکانیش لەخۆ بگرێت، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی ئابووری ئێران و ئەگەری کەمکردنەوەی پاڵنەرەکانی ئێران بۆ بەشداریکردن لە ڕەفتاری ناسەقامگیرکەر لە ناوچەکەدا. جگە لەوەش دەتوانێت بوارێکی زیاتر بۆ پەیوەندی دیپلۆماسی لە بوارەکانی دیکەدا بڕەخسێنێت، وەک چارەسەرکردنی قەیرانەکانی یەمەن یان کەمکردنەوەی گرژییەکانی نێوان ئێران و سعوودیە.

لەلایەکی دیکەوە ئەگەر دانوستانەکان شکست بهێنن، دەکرێت ببێتە هۆی پەرەسەندنی ململانێکان. ئەمەش دەتوانێت بە مانای سزای زیاتری ئێران و پشتیوانی زیاتری ئەمەریکا بۆ هاوپەیمانە ناوچەییەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی نفوزی ئێران و مەترسی زیاتری ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی بێت. هەروەها دەکرێت ببێتە هۆی ئەوەی ئێران بەرنامەی چەکی ئەتۆمی خێراتر بکات، ئەمەش گرژییەکان زیاتر دەکات.

ئەم سیناریۆیانە کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە. نادڵنیایی و گرژییە بەردەوامەکان توانای ئەوەیان هەیە کە سووتەمەنی ململانێی زیاتر و گەورەترکردنی قەیرانە مرۆییەکان و زیانگەیاندن بە ئابوورییەکانی ناوچەکە. هەروەها دەتوانن کێبڕکێی زیاتر بۆ کاریگەری لە نێوان زلهێزەکانی ناوچەکەدا دروست بکەن و ببنە هۆی ناسەقامگیری زیاتر.

لە ئاستێکی تایبەتتردا کردەوەکانی ئەمەریکا و ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو مانایەیە کە کۆنترۆڵی بەرچاویان بەسەر فەزای جوگرافی و سیاسی گرنگدا هەیە. بۆ نموونە بەردەوامی پاڵپشتی ئەمەریکا لە ئیسرائیل و سعوودیە بەو مانایەیە کە ئەم وڵاتانە بوارێکی زیاتریان هەیە بۆ مانۆڕ بۆ هەوڵدان بۆ بەرپەرچدانەوەی ئێران لە ناوچەکەدا. لەلایەکی دیکەوە ئێران لە رێگەی پاڵپشتیکردنی لە گرووپە سەربازی و سیاسییە جۆراوجۆرەکان، توانای کاریگەری و فشارخستنە سەر ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی هەیە.

بە گشتی روونە کە هەم کردار و ستراتیژییەکانی ئەمەریکا و ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کاریگەریی قووڵیان لەسەر ئاسایش و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی ناوچەکە هەیە. بڕیارەکانی هەردوولا کاریگەری دوور مەودای دەبێت لەسەر ناوچەی روژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەربۆیە لەوپەڕی گرنگیدایە کە ئەو بڕیارانە بەوپەڕی وردبینی و بیرکردنەوە بدرێن.