سەختێتیی رەوشەکە

سەرەڕای سەردانی ئەم دواییەی بالیۆزی ئەمريکا لە بەغدا بۆ هەولێر، و بینینی وەك باوە بە جیای بەڕێزان سەرۆك و جێگری سەرۆكی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پێناچێت ويلایەتە یەكگرتووەکانی ئەمەريکا لە سەختێتیی رەوشی هەرێمی کوردستان و کەمبوونەوەی رێگەبژاردەکانی پێش گەل و حکومەتی هەرێمی کوردستان تێبگات، کە ڕەنگە ببێتە هۆی تێکچوونی رەوشی ئاسیش و ئارامی نەك هەر عێراق، بەڵکو ناوچەکەش.

ڕاستییەکەی، رەوشی ئێستای ناکۆکییەکانی نێوان کورد خۆیان لە لایەك، و کورد و عێراق لە لایەکەی تر، سەختترە وەك لەو کاتەی مادلین ئۆڵبرایت لە 17 ی سێپتەمبەر/ئەیلوولی 1998 بەڕێزان کاک مسعود بارزانی و مام جەلالی لە واشنتۆن دی سی کۆکردەوە. بۆیە وا پەسەندە ئەمريكا و لە بەرزترین ئاستدا، بە ئاشکرا بێت یان لە ژووری داخراو، لە لایەك کار بۆ ڕێککەوتنەوەی پارتی و یەکێتی بكات، و لە لایەک بە گوێی عێراقییەکاندا بدات کە ويلایەتە یەكگرتووەکان هێڵێكی نوێی ڤێرچواڵی 36 ی هەیە تایبەت بە دژەحەشد و دژەسەپاندنی سزای ئابووری.

بڕینی مووچە، کە کورد پێی دەڵێت نانبڕین، و عەرەب خۆیان بە ملبڕین ناوی دەبەن، سزای بە کۆمەڵی گەلی کوردستانە. لە بەرامبەر ئەو جۆرە لە جینۆساید، هەندێك کورد داوای کاردانەوەی جۆراوجۆر دەکەن، یەكێک دەڵێت ئاوی دوکان و دەربەندیخان بگیرێتەوە لە عێراق، هەندێكی تر دەڵێن ڕیفراندۆم کارا بکرێتەوە و سەربەخۆیی رابگەیەنرێت، هەندێك دەلێن کورد لە حکومەتی عێراقی و پرۆسەی سیاسی عێراق بکشێتەوە. ئەمريكا وا پەسەندە ڕەچاوی سنوودارێتیی بژاردەکانی پێش گەلی کوردستان بکات. ئەوە ڕوونە کە سەرکوتکردنی گەلان و نکوڵی، توندڕەویی بەرهەم دەهێنێت،

وا پەسەندە  ئەمريكا لە پێگە و هەژموونی وڵاتانی میحوەری شەڕ لە هەرێمی کوردستان و دەڤەرەکە بڕوانێت، ئەوەتا یەكێك بە ناوی قەرزی وەبەرهێنان و دەستپێشخەریی رێگەی پشتوێنەوە جێ پێی خۆی قایم بکات، و یەكێکی تریش بۆ هەناردەکردنی شۆڕشی ڕەش دەستی خستۆتە ناو وڵاتانی "هیلالی شیعی"، تەنانەت ئەمريکای باشووریش، و درۆنەکانیشی لە ئەوروپا فڕکەیان دێت.  زۆر لە حوکمەتەکانی ناوچەکە دۆستی ئەمريكان، هەیە تەنانەت لە ناتۆش هاوپەیمانییەتی، بەڵام گەلانی هیچ کام لەو وڵاتانە دۆستی حکومەت و گەلی ئەمريکا نین، تاکە نەتەوەیەك لە ناوچەکە دڵی بۆ ئەمريکییەکان لێ بدات گەلی کوردستانە، بەرپرسانی ئەمريکا دەبێت کۆمێنتەکانی کوردی باشوور لەسەر پۆستەکانی کونسڵگەرییەکەیان بخوێننەوە و تێبگەن کورد بریندارن لەوەی ئەوان ناوی دەنێن خەمساردیی ئەمريكا.

عێراق پێێ وایە ڕاگرتنی نەوتی هەرێم هیچ زیانی ئابووری لە عێراق نەداوە، بە داخەوە ڕاستییشە، ئەوان پێیان وایە نەوتەکە لە بیرەکان لە جێی خۆیەتی، بەڵام دیارە زیانی گەورە و جددی بە هەرێمی کوردستان گەیاندووە. جێی سەرنجە داواکارییەكانی عیراق لە هەرێمی کوردستان، تەنانەت ئەگەر لەژێر پەردەی ڕاڤەی دەستوریش بێت، وەك مەرج و داواکاری ولاتێکە کە بە داگیرکردن خاكێکی تری داگیر کردبێت، و درێژ دەبێتەوە بۆ خنکاندن و وشکردنی سەرچاوەکانی داهاتی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان.  لە ئەمريکا، لە ويلایەتێکی وەك ڤێرجینیا ئاخۆ حکومەتی ڤێرجینیا هەموو داهات لە رسوم و تاکس/باج تاد کە کۆی دەکاتەوە، یەکەمجار دەینێرێتەوە بۆ وەزارەتی خەزێنەی  فیدراڵی، و ئنجا ئەمەی دوایی بە مەکرەمەی وەزیری خەزێنە نیوەی بۆ ويلایەتی ڤێرجینیا ڕەوانە بکاتەوە؟ ئەمريکا لە عێراق کاری گرنگی هەیە، ڕەنگە بێجگە لە مافی مرۆڤ، وا پێویست بکات وانەی هەرێم/ویلایەت و فیدراڵیزم بە بەرپرسانی عێراقی عەرەبی بڵێتەوە. گۆڕانی کەشوهەوا و بابەتەکانی جێندەر و پارە سپیکردنەوە و بەقاچاخ پەڕینەوەی پەنابەران، ئەگەرچی خەمی گەورەن و جەنابی باڵیۆز و دێسکی عێراق چاک دەکەن جەختی لێ دەکەنەوە، بەڵام ئەوەی هەڕەشەیە لەسەر کۆی پرۆسەی سیاسی عێراق و تەنانەت دواجار ئاشتی و سەقامگیری ناوچەکە، ئەو ئابڵووقە ئابوورییە ڕانەگەیەندراوەیە کە وەختە هەرێمی کوردستان بخنکێنێت. بۆیە کاتی ئەوەیە ئەمريكا لەسەر ئاستی وەزیری دەرەوە، وەك ئۆڵبرایت، هەم بە جددی کار بۆ چارەسەری کێشەی نێوماڵی کورد بکات، و هەم کوردستان لە هەڕەشەکانی خوار هێڵی 36 بپارێزێت.

راستییەکەی لە هەموو بوارەکاندا عێراق لە شەڕێکی ڕانەگەیەندراوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان، تەنێ ئابووری نەگرتۆتەوە. لە ئەمريكا و لە دەستوری ئەمريكیدا هیچ زمانێک بە فەرمیی زمانیی دەوڵەت نییە، ئنجاش ئازادییەکی گەورەی زمان فەراهەمە، لە عێراق زمانی کوردی فەرمییشە بە گوێرەی دەستور، ئنجاش تا دێ عێراقییە عەرەبەکان زیاتر تەنگ بە بەکارهێنانی زمانی کوردی هەڵدەچنن.

هەواڵی بەستنەوەی بینینی سودانی لە لایەن بایدنەوە  بە پێدانی مووچەی کارمەندانی گشتیی کوردستان، ئەگەر ڕاست بێت، هەنگاوێکە بە ئاڕاستە دروستەکەدا و جەختکردنەوەیە لە سیاسەتی ڕاگەیەندراوی دەرەوەی ئەمريكا و قسەکانی ئەم رۆژانەی باڵیۆز  ئالینا لە لای سەرۆك مسعود بارزانی و بەڕێزان سەرۆك و جێگرەکەی، کە دەیانەوێت هەرێمی کوردستانی پتەو و بەهێز بێت (لەناو عێراقێکی یەکگرتوودا).

هەندێک کورد دەڵێن لە عێراق سەدامێک رۆیشت بەڵام دە سەدام جێگەی گرۆتەوە. لە سەروەختی ئۆڵبرایت، سەدام حسێن کەس و رژێمێکی پەراوێزخراو و لاواز و ئابڵوقەدراو بوو، تەنانەت ئەو هەڕەشەیە نەبوو لەسەر ئاسایش و ئارامیی ناوچەکە بە بەراورد لەگەڵ ئەم هەڕەشەیەی ئێستای میلیشیاکان و خنەخنی زلهێزێکی سووری جیهانی و زلهێزێکی ناوچەکە. ئەو هەڕەشەیەی لەسەر کوردستان هەیە وا پێویست دەکات بلینکین، ئۆڵبرایتی ئێستا، کار و هەنگاوی پتەوتر بهاوێت و ئامرازی زیاتری بەردەست بەکاربهێنێت وەك لەوانەی تا ئێستا کردوویەتی بۆ پاراستنی حکومەت و گەلی کوردستان.