لە تێپەڕاندنی کۆرۆنا و گرفتی ئابووری چاو لە چین بکەن

هەمووان لەم رۆژانەدا بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە له دڵەڕاوكێدا دەژین، بەڵام ئەوەی مەترسییەکەی گەورەترکردووە دابەزینی نرخی نەوت بوو بەشێوەیەكی بەرچاو، بەتایبەت دوای ئەو رێكارانەی لە پێشگیریی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا له عێراق و كوردستان گیرانەبەر، بۆیە تێپەڕاندنی ئەو دۆخە ئاسان نییە، بەڵام ئەوەی جێگای دڵەڕاوكێیە لەناوچوونی ئابوورییە، یان دەتوانین بڵێین درووستبوونی قەیرانێکی نوێی ئابوورییە، کە هاوشێوەی کۆرۆنا نەخۆشییە، چونكە نەخۆشی چارەسەری هەردەبێت، بەڵام تێپەڕاندنی قەیران قورس و ئەستەمە.

بۆ نموونە له ساڵی 2009 ئەمریكا تووشی قەیرانی ئابووری بوو، وەك كۆرۆنای ئابووری وابوو، دواتر بەهۆی بەهێزی ئابوورییەکەی چارەی کرد، بەڵام ئەی ئەو وڵاتانەی ئابووریان لاوازە، ئەوان زوو دەكەون، وەكو کۆرۆنا قەیرانەکە دەگوازرێتەوە بۆ زۆربەی وڵاتانی دونیا، بۆ نموونە وەكو باسمان كرد ئەمریكا توانی چارەسەر بدۆزێتەوە بەهۆی ئەنجامدانی چاكسازیی له كەرتی ئابووریدا، وەك درووستکردنی سندووقی سیادی وەك یەكێ له چارەسەر گرنگەكان و دواتر سندوقەکە قازانجی زیادکرد و ئەمریکای زیندوو کردەوە.

ئەگەر باسی چین بكەین لەگەڵ كۆرۆنادا، ئەوە سیستەمی ئابووری ناوەندی گرنگترین چەك بوو له دەستی وڵاتەکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی کۆرۆنا، هەروەها توانای حیزبی دەسەڵاتدار هۆکارێکی دیکەی گرنگ بوو بۆ چارەسەربوونی دۆخەکە و پێویستە پەندی لێوەربگیرێت.

گەر سەیری ئەوروپاش بكەن دەبینین، کۆرۆنا بەرۆكی هەمووانی گرتووە بە سەرۆك و پەرلەمان و حكومەت، هەمووانی لەکارکردن پەكخستووە، بۆیە دەبێت وەكو چین بڕیار بدەین خەڵكی ناچار بکەین لەماڵەکانیان بمێننەوە و كارگەکان لەکاربخرێن و شارەكان لەیەکدی داببڕێنین، ئەوەی جێگەی دەستخۆشییە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەندێ لەو رێكارانەی جێبەجێکردووە، کەچی تەماشای ئەوروپا بكەن زۆر کەمتەرخەمبوو و بە درەنگ رێکارەکانی جێبەجێکرد، بۆیە ئیستا بووەته چاوگ و سەرچاوەی کۆرۆنا بۆ جیهان و رۆژانە بە دەیان کەس گیان لەدەستدەدەن و بەردەوامیشە، مێركل دەڵێ ٧٠٪ خەڵكی ئەڵمانیا تووشی کۆرۆنا دەبن.

ئەوەی كه تووشی چین بوو، ئەگەر یەكەمجار تووشی وڵاتێکی دیکە بوایە، ئێستا خوا دەیزانی چەند زیانەكانی گەورە دەبوون، بەڵام ئەوەی  تێبینیدەكریت لە هەرێمی كوردستان بۆ رووبەربوونەوەی ئەم کێشانە، نەبوونی سندووقی سیادیە، یان وەبەرهێنانە، كە پێویستیەكی زۆر زەروورییە، ئەگەر ئێستا ئەو سندووقە هەبوایه و هەرچەندە نرخی نەوت دابەزیبووایە هیچ كاریگەری نەدەبوو لەسەر مووچە و كەرتەكانی دیکە. تاكەی بناڵێنین بەدەست ئابووری ریعی تەنیا نەوت سەرچاوەی هەموو ژیانمان بێت، نەوت دابەزی ژیانیش دادەبەزێ، خۆ هەمووان دەزانین نەوت هەر تەواو دەبێت ئەی نەوەی داهاتوو چی بکات؟

ئێستا هەموو چاوەڕێی چینن كارگەكانی به ئیش بخاتەوە و بیتەوە میدان، بۆیە پێوستە حكومەتی هەرێمی کوردستان بەرچاوڕوونی هەبێت بۆ ساڵانی داهاتوو، كار بکات ئامانجی دوورمەودای هەبێت، نەك تەنیا خەمی مووچەی مانگانەی بێت، پێوستە روئیای هەبی  بۆ گەشەپێدانی ئابووری دوور له بودجەی ساڵانە، پێوستە له ناوخۆ هەموو پێداویستییەكان پڕ بکاتەوە، چونكە هەمیشە نرخی نەوت جێگیر نییە، بۆیە پێوستە خۆمان لە تبعەی ئابووری نەوت رزگار بكەین، تاوەکو بتوانین رووبەڕووی کۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت و گرفتەکانی دیکەی لێکەوتەکانیان ببینەوە.

بۆیە كاتی هاتووە هەرێمی کوردستان سندووقی سیادی دروست بکات، ئەویش بۆ جۆراوجۆركردنی سەرچاوەكانی داهات، بۆ نموونە سعوودیە پلانی هەیە لە ساڵی ٢٠٣٠ له ٣٠٪ پشت به سندوقی سیادی ببەستێ بەبێ داهاتی نەوت، له كوەیت به زۆرە ملی ٢٥٪ پارەی نەوت بۆ نێو سندووقی سیادی دەچێت، یان سندووقی خانەنشینی نەرویجی، كە بەشی هەیە لە کۆمپانیاکانی ئەپڵ، گووگڵ و مایكرۆسۆفت، سندووقی سیادی گرنگە بۆ نەوەی داهاتوو بۆ زیادكردنی پارەی بیانی تاوەکو بەرنامەی گەشەپێدان جێبەجیبكەین، بۆ ئەوەی بتوانین خۆمان لە نەخوشی هوڵەندی رزگار بکەین لەكاتی دۆزینەوەی نەوت و گاز، هەموو كەرتەكانیان پشتگوێخست، دواتر بیرەکان بەرهەمیان كەمبووەوە  و تووشی کارەسات بوون.

تكایە چیتر بەتەنیا پشت بە داهاتی نەوت مەبەستن و رەچاوی ژیانی نەوەی داهاتوو بكەن، بە دادوەری داهاتەكان دابەشبكەن له نێوان نەوەی ئیستا و داهاتوودا، لە پێناو نەهێشتنی بێكاری و پەرەپێدانی لایەنەکانی وەك كشتوكال، پیشەسازی و چاكکردنی خزمەتگوزارییەكان.

*مامۆستا لە زانكۆی سۆران