كورد و قەیرانی شوناس: نەبوونی براندسازی نەتەوەیی وەك هۆكارێك

Kurd24

لە دوای سەرهەڵدانی قەیرانەکانی ساڵی 2014وە، چ لە رووی ئابووری و چ لە رووی سیاسی و سەربازییەوە، دەبینین برینە قووڵەکانی کۆمەڵگای کوردی، کە چەند ساڵێك، وا هەست دەکرا ساڕێژ بوونە، لە ناکاو سەریان هەڵدایەوە و رۆژ لە دوای رۆژ قووڵتر بوونەوە. هەوڵەکانی بەغدا بە یاوەری هاوپەیمانەکانی بۆ بچووککردنەوەی هێز و دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان لە رێگای بچووککردنەوەی دۆز و داواکارییەکانیەوە بوو، كە تەنها لە مووچە و بودجەدا کۆ كرایەوە. شەڕی داعش خۆی لە خۆیدا قەیرانێکی دیکە بوو، بەڵام سەرهەڵدانی قەیرانە گەورەکە واتە وابەستەبوون بە ئاوباریکەی بەغدا دواخرا. بابەتی ریفراندۆم تاکە هەوڵێکی جددی کورد بوو بۆ خۆکۆکردنەوەی بەرەی کوردی و کوردستانی لە بەرامبەر نەیارانی کوردستاندا. ریفراندۆم بابەتێکی هەستیار بوو لە چاوی دوژمنانی کوردستانەوە، نەك لەبەر ئەوەی کورد داوی سەربەخۆیی دەکات (هەرچەندە ئەمەش بابەتێکی هەستیارە بۆیان)، بەڵکو لە ترسی پێناسە كردنەوەی شوناسێکی تازە بوو لەلایەن کوردستانەوە و پەیڕەوکردنی بوو لە سەر خاکی کوردستان، جا چ لە رووی کردارییەوە بێت یان لە رووی هزرییەوە. ساڵانێکە وڵاتێکی وەك ئێران بەرنامەی داناوە، کە نەهێڵن کەرکووك ببێتە قودس و دڵی کوردستان؛ ترسی ئێران لە دەسەڵاتی کوردستان تەنیا لەسەر چاڵە نەوتییەکان نییە، بەڵكو ترسی ئەوان لە پێداگری کوردە لەسەر خاك و نیشتمانەكەی. ئەگەر کورد بتوانێت پێداگری لە کەرکووك بکات کەواتە لە سبەی رۆژدا پێداگری لە خاك و نیشتمانێکیش دەکات، کە کەوتووەتە بەر شاڵاوی تەعریب و تەتریك و تەفریس. بە شێوەیەکی گشتی ترسی دوژمن لە پێناسە کردن و وێنا کردنی نیشتمانێکی دیار و مەلموسە لە لایەن کوردەوە، بۆیە باشترین رێگەی ژێردەستکردنی کورد، سەرگەردانیی لە داواکانیدایە لە رووی خاك و نیشتمان و نەتەوەوە.

لە دوای ریفراندۆم و کێشەکانی، بەردەوامی قەیرانی ئابووری وای کردووه‌ کە یەکگرتنەوەی کوردستانیان ماوەیەکی زۆر نەخایەنێت و بەرەو پەرتەوازەیی بڕوات. گوشارە ئابووری و سیاسیەكان لە لایەك و ئامادەنەکردنی ژینگەیەکی نیشتیمانی لە رووی بیر و هزر، کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، سیاسی و ئابوورییەوە هۆکارگەلێکن کە تەنگی بە نیشتمانپەروەریی خەڵكی کوردستان هەڵچنیوە، هەتا ئەو رادەیەی کە جگە لە دانیشتنە خۆمانەییەکانی ناو ماڵان و چایخانەکاندا، تەنانەت لە سۆشیالمیدیاش، باس لە نەفرەت لە کوردبوون، گاڵتەکردن بە مێژووی کورد و شۆڕشەکانی دەكرێت و داگیرکەر و ستەمکارەکان بە پاڵەوان دەزانرێن، باس لەوە دەکرێت كە سەردەمی سەدام زۆر باش بووە و سەردەمێکی زێرین بووە! دەبێت پرسیار بکەین هۆکاری گەیشتن بەم دۆخە چییە؟

بێگومان هۆکارەکان یەك و دوو نین، دەبێت توێژینەوەی وردی لە سەر بکرێت، لەم وتارەدا ئەم کێشەیە لە رووی زانستی براندسازییەوە لێکدراوەتەوە و خراوەتە بەر باس.

بۆ هەندێك لە گرووپە کۆمەڵایەتییەکان، دامەزراوە ئابوورییەکان و وڵاتان پێش دەکەون و سەرکەوتوون؟ زۆر لە نووسەران و توێژەرانی جیهان خۆیان سەرقاڵی دۆزینەوەی هۆکارەکانی کردووە، خەڵکناسەکان، مێژووناسەکان، زانایانی کۆمەڵناسی، ئابووری و سیاسی بە دوای وەڵامێکەوەن بۆ ئەم پرسیارە. رۆڵی تاکەکانی ناو کۆمەڵگا چییە بۆ پێشکەوتن؟ دامەزراوە ئابووری و مەدەنی و سیاسییەکان چۆن دەتوانن ئاراستەکان بەرەو سەرکەوتن ببەن؟ حکومەت وەك دامەزراوەیەکی گشتگیر و بە دەسەڵات چ ئەرکێکی لەسەر شانە؟ کۆمەڵێك پرسیاری جەوهەری دەبێت وەڵام بدرێتەوە، تا بتوانین هۆکارەکان دەستنیشان بکەین.

کورد وەك نەتەوەیەك کە لە نێوان چوار وڵاتدا دابەش بووە و ساڵانێکە بۆ بەدەستهێنانی مافە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی خەبات دەکات، لە سەر بنەمای چ شوناسێك دەنگی ناڕەزایەتی خۆی دەردەبڕێت و داوا دەکات جیهان بە دەنگیەوە بێن؟ جیهانی بێلایەن چۆن دەڕوانێتە کورد و چ وێنەیەکی لا دروست دەبێت و تێگەیشتنی لە دۆزی کورد چییە؟ لە بەرامبەردا کورد خۆی چۆن ناساندووە؟ کورد دەیەوێت چ وێنەیەك لای ئەوانی دیكه‌ بەرامبەر بە خۆی دروست بکرێت؟ ئێستا وێنەکە چۆنە؟ چۆن بیگۆڕین؟ بە چی بیگۆڕین و وێنەی پەسەندمان چییە؟ لە راستیدا ئێمە كە باسی براند دەکەین، لێرەدا زۆرتر مەبەستمان براندسازیی نەتەوەییە، بابەتێك کە دواهەمین بەرهەمی زانستی براندسازییە.

"من کێم؟" نە پرسیارێکی سادەیە و نە لاوەکی، پرسیارێکی ئەزەلی و ئەبەدییە. بۆ نموونە لە دوای روخانی سوڤیەت یەکەمین پرسیار ئەوە بوو کە ئێستا ئێمە کێین؟ رووسیا وەك وڵات کێیە؟ رووسیای دوای نەمانی سۆڤیەت تووشی قیرانێکی شوناس بوو، بەڵام هەوڵیان دا و بە تایبەت لە دوای هاتنی پوتین وەڵامی ئەم پرسیارە درایەوە. هەر نەتەوەیەك هەر وڵاتێك و هەر کۆمەڵە خەڵکێك دەبێت ئەم پرسیارە لە خۆی بکات و بە دوای وەڵامەکانیدا بگەڕێت.

لە دوای راپەرینی 1991 لە کوردستان کە دۆزی کورد چووە نێو قۆناغێکی تازەوە، بیرمەندان و سیاسەتوانەکانی کورد کەمتر بیریان لە بنیاتنانەوەی شوناسی کورد کردەوە، چ لە ناوخۆی کوردستان و چ لە دەرەوەی کوردستان. لە دوای روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003دا، پێویست بوو دیسانەوە کورد پێناسەیەکی نوێ بۆ شوناس، ویست، ئایندە و مافەکانی کورد بکات، کە بەداخەوە ئەم بەشە، بەشی فەرامۆشکراوی دۆزی کورد بووە. نەبوونی شوناسێکی راستەقینە و براندێکی تۆکمە وای کرد لە سەردەمی هاتنی داعشدا تووشی شۆك ببین، کاتێك هەست دەکرا لە نێو کۆمەڵگای کوردستان هاوتەریبییەك لە نێوان داعش و کوردی سونە، لە نێوان هەندێك لە تاکەکانی کوردستاندا بوونی هەیە. دراوسێیەکی تازە یان دوژمنێکی بێبەزەیی، کامەیان؟ رەنگە راستییەکی تاڵ بێت کە بڵێین تاکی کورد بەهۆی نەبوونی شوناسەوە، زۆر زوو هاوسۆزی لەگەڵ ئەوانی تردا دەردەبڕێت. ئێرانی ئیسلامی باشە چونکە دژی رژێمی بەعسە و باشتر لە ئێمە تێدەگات، ئەردۆغان دەتوانێت دۆستی کورد بێت، چونکە بیر لە ئابووری دەکاتەوە و دوورەپەرێزە لە شەڕ و ئاژاوە و مرۆڤێکی ژیرە، جەعفەری لە عەلاوی بۆ کورد باشترە، چونکە دۆستێکی دێرینمانە، مالیکی لە جەعفەری باشترە، چونکە لە شەڕی ئێران و عێراقدا پەنای هێنابووە لای کورد و لە بەرچاویەتی، عەبادی دۆستی ئێران و ئەمه‌ریکایە و هاوسەنگی دروست دەکات و رێز لە کورد دەگرێت و ئەم چیرۆکە هەر بەردەوامە... وەك دیارە کورد بۆ کێشەکانی بەدوای رەوایی وەرگرتن بووە لەلایەن ئەوانی ترەوە. پێویستە ئێمە بە دوای خوددا بگەڕێین هەتا دەرەوەی خود. ئەم سەرگەردانییە دەرهاویشتەی نەبوونی ستراتیژییەکی تۆکمەیە لەسەر دۆزی رەوای کورد، هەرێمی کوردستان وەك قەوارەیەکی ئیداری و دەستووری دانپێدانراو، دەبێت خاوەن ستراتیژییەتێکی روون و دیار بێت، كەچی ئەمەی کە دەبینین زۆرتر کاردانەوەیە لە سەر رووداوەکان. دەبێت پرسیار بکەین، هەرێمی کوردستان چ ئایندەیەك بۆ خۆی وێنا کردووە تا بەرنامەکانی لە سەر بنچینەی ئەم ئایندەیە كێك خستبێت؟ ئاسۆی ستراتیژیکی هەرێمی کوردستان چییە؟ کاتێك ئەمانە دیار نەبن کە دیاریش نین، سەرگەردانییەك لە بۆچوون و هەڵوێستی تاکەکانی کورددا دەبینین.

بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكانمان لەسەر بنەمای تیۆری باسكراو، بەر لە هەر شتێك پیویستە بزانین براندسازی چییە و براندسازی نەتەوەیی باسی چی دەکات. لە جیهانی ئەمڕۆدا هەرچەندە توانا ئابووری، سیاسی و ستراتیجییه‌ نەتەوەیییه‌كان رۆڵی خۆیان لە گەشەکردنی وێنەی وڵاتەکان لە زەینی نێودەوڵەتیدا دەگێڕن، بەڵام لەم چەند دەیەی دوواییدا بابەتی "براندینگی نەتەوەیی" سەرنجی زۆر کەسی بۆ خۆی راکێشاوە. براندسازی نەتەوەیی [1]

بە کۆمەڵە چالاکییەکی وه‌ك تەکنیکەکانی براندینگ و پەیوەندی مارکێتینگ بە مەبەستی بەرزکردنەوە و باشترکردنی باوەڕپێکردن و وێنەی وڵاتان، ده‌گوترێت. ئەم باوەڕپێکردن و وێنە پۆزه‌تیڤانەی وڵاتان، دەبێتە هۆی باشتربوونی چالاکی هەناردەکردن. لێکۆڵینەوەکان دەری دەخه‌ن، کە براندینگی نەتەوەیی بۆ ئامانجی رکابەری (Competitive Advantage) وڵاتان دروست دەبێ.

داینی کیت[2] و ئێدین بۆرگ[3] (2008) براندی نەتەوەیی وەك هۆکارێك کە لەتوانایدایە ببێتە سەرچاوەی راکێشانی گەشتیار، وەبەرهێنەری بیانی و بەرزبوونەوەی بەهای دراو دەبینن، هەروەها باوه‌ڕیان وایه‌ دەتوانێ یارمەتیدەربێت لە کەمکرنەوەی بیروبۆچوونی نێگەتیڤانە یان نه‌هێلانی باش تێنەگەیشتن لە سەر وڵاتەکان، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ده‌توانێ پێگەیەکی باشتری نێودەوڵەتی بۆ وڵاتان دەستەبەر بکات. نای[4]

(2004) دەڵێت: براندی نەتەوەیی دەبێتە هۆکاری دروستبوونی وێنەیەکی پەسەندکراو لە پرۆسە نێودەوڵەتییەکان و نەرمە هێزی وڵاتان بەتواناتر دەکات. کەواته‌ دەتوانین شایستەیی گه‌لێكی (Advantage) وەك دروستکردنی وێنەی پۆزه‌تیڤانە و باوەڕسازی (Accreditation)، بەرزکردنەوەی رکابەری (Competitive Advantage)، باشترکردنی پرۆسەی هەناردەکردن، دروستکردنی هەلومەرجی باشتر لە مەیدانی نێودەوڵەتی و بەرزکردنەوەی نەرمە هێز لە بەرهەمەکانی بەکارهێنانی براندینگ لە قەڵەم بدەین.

براندسازی نەتەوەیی و ناسنامە و شوناسی نەتەوەیی

وڵاتێکی وەك رووسیا سەد ساڵ لە دامەزراندنی پەرلەمانه‌كه‌ی تێپەڕ بووە، بەڵام هێشتاش وەك وڵاتێکی خاوەن دیمۆکراسی تازە پێگەیشتو لەقەڵەم دەدرێت. لە دوای روخانی یه‌كێتی سۆڤێتەوە، رووسیای نوێ وەك شۆڕشی ئۆکتۆبەری 1917 تووشی قەیرانی خۆناسنامەیی[5]

(شوناس) هات. بۆیه‌ لە ساڵی 1991دا بە مەبەستی بنیاتنانەوەی وڵاتێکی تازە لە سفرەوە دەستیان بە کار کرده‌وه‌. لە ساڵی 1991 بەدواوە، رووسیا زۆر هەوڵی بۆ بیناتنانەوەی شوناسێکی تازە کرد هەتا دەستبەکاربوونی ڤلادیمێر پوتین، کە رۆژئاوا ئەم سەرۆك کۆمارە لە ریزی سەرکردە گرنگەکانی جیهان لەقەڵەم دەدات و باسی لێ دەکات. قسەکانی پوتین لە جیهاندا گرنگە و خه‌ڵكی جیهان چارەسەرکردنی کێشە جیهانییەکان لە پوتین چاوەڕێ دەکه‌ن، کەواته‌ پوتین ئەمڕۆکە روونوێنی رووسیایە، چونكه‌ سەرۆك کۆماری هەر وڵاتێك وەك روونوێنی وڵاتان پێناسە دەکرێت.

 

بەڵام لە کوردستان، لە دوای تێپەڕبوونی هەر قۆناغێك، گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ بەسەر ستراتیژیه‌ت و سیاسەتەکانی پارتە سیاسییەکان و حکومەتی هەرێمی کوردستانیشدا نەهاتووە. رەنگە جەوهەریترین پرسیار ئەمە بێت، کە لەسەر چ بنەمایەك شوناس و براندێکی نەتەوەی پێك بێنین؟  تایبەتمەندییەکانی سەرەکی شوناسی نەتەوەیی بریتییە لە: سنووری مێژوویی یان نیشتمان، ئەفسانە هاوبەشەکان، بیرەوەرییە مێژووییەکان، فەرهەنگی گشتی هاوبەش، مافی یاسایی هاوبەش و ئەرکی هەر یەك لە ئەندامان، ئابووری هابەش لەگەڵ توانایی جووڵانەوەی هەرێمایەتی [6]

بۆ سەرجەم ئەندامان. رەنگە جیهانگەرایی کاریگەری لە سەر شوناسی نەتەوەیی هەبێت، بەڵام سەرەڕای ئەم بابەتە هێشتاش شوناسی نەتەوەیی هێزی سۆز و مەعنەویی خۆی پاراستووە و لە سەرانسەری جیهاندا دەبینین، کە خەڵك لە بینینی یارییەکی تۆپی پێ چۆن شانازی بە یاریزانەکانی وڵاتەکەیەوە دەکات.

ئاڵای هەر وڵاتێك لایەنی بینراوی شوناسی نەتەوەیییە، کە یەکێکە لە بەهێزترین لایەنە بینراوەکانی شوناس. هەر رەنگێك سیمبۆلێکە و پڕە لە چیرۆك و ئەفسانە. یەکێکی دیکە لە لایەنە بینراوەکانی شوناسی نەتەوەیی دیمەنە سروشتییەکانی هەر وڵاتێکە. شاخەکان، دارستانەکان، دەریاکان و رووبارەکان لە لایەنە بینراوەکانن، کە دەتوانێت یادەوەری بۆ هەر کەسێك دروست بکات. لە خودی شارەکاندا شێوازی بیناسازی، پەیکەرەکان، نەخشەی شار، کۆڵانەکان و شەقامەکان و گۆڕەپانەکان شوناسی نەتەوەیی پێك دێنن.

تەنگژەی نێوان جۆراجۆری فەرهەنگی و یەکپارچەیی نەتەوەیی لە بابەتە پڕکێشە و قەیرانەکانی شوناسی نەتەوەیییە، کە زۆربەی وڵاتانی بە خۆیەوە خەریك کردووە. کێشەی سەرەکی پراکتیك کردنی نێوان شوناسی مەدەنی بەرفراوان[7] و شوناسی ئێتنیکی تایبەتییە[8].

هەر وەك دەبینی لە عێراق شوناسێکی عێراقی بە هەموو سیمبۆلەکانیەوە زیاتر لە سەد ساڵە خۆی دەرخستوو لە بەرامبەر شوناسی هەرێمی کوردستاندا، کە ئەزمونێکی کەمتری هەیە. لە نێوان ساڵانی 1991 هەتا 2003 مەودای نێوان شوناسی شار و دیمەنەکانی ناو شار لە چاو شارەکانی دیکەی عێراقدا بەرەو جیاوازی دەچوو، بەڵام بە داخەوە لە ساڵانی 2008 بە دواوە خەریکە سیمبۆلە عێراقییەکان دیسان زیندوو دەبنەوە و زاڵ دەبن بە سەر شار و هەست و نەستی تاکەکاندا، بۆیە هاوسۆزی نێوان تاکی هەرێم و دەسەڵاتی عێراقی چ لە رژێمی رابردو و چ لە رژێمی ئێستا بەرەو هەڵکشانە. بە ئاشکرا دەتوانین سیندرۆمی ستکهۆڵم لە شارەکانی هەرێمی کوردستان ببینین. بە شێوەیەکی گشتی ئەم جیاوازی و یەکگرتنەوانە دەتوانێت کاریگەری سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی لێ بکەوێتەوە.

لە بابەتە گرنگەکانی دیكه‌ی شوناس و براندسازی نەتەوەیی دەکرێت ئاماژە بە زمان بکەین. زمان یەکێکە لە بابەتە هەرە گرنگەکانی پەیوەندییەکانی براندسازی نەتەوەیی، کە پێویستی بە شارەزایییەکی باشە. کۆمەڵێك کاڵا و خزمەتگوزاری لە وڵاتان پیشکەش بە وڵاتانی دیکە دەکرێت، کە پردی پەیوەندیکردنیان زمانە و لەم رووەوە زمان وەك براندێك دەناسرێت.

ئەدەب یەکێکی دیکەیە لە رواڵەتەکانی شوناسی نەتەوەیی. رۆمان، شیعر و شانۆنامە و شێوازە ئەدەبییەکانی دیکە یارمەتیدەرێکی باشن بۆ خوڵقاندنی شوناسی نەتەوەیی. ئەدەب و براندسازی نەتەوەیی پەیوەندییان بەیەکەوە هەیە. ئەدەب دەبێت ببێتە بەشێك لە ستراتیژی فەرهەنگی نەتەوەیی.

بێگومان بیستنی هەندێك لە مۆسیقاکان، راستەوخۆ وێنەی نەتەوەیەك بەرجەستە دەکات. کاتێك گوێ لە پارچە مۆسیقایەکی سکۆتلەندی دەگرین یەکسەر بە بیری جلوبەرگ و ئامێرەکان و کۆمەڵێك وێنەی دیکە دەکەوین. مۆسیقا یەکێکە لە بەهێزترین توخمەکانی براندسازی نەتەوەیی و شوناسی نەتەوەیی. خواردنەکان، وەرزش و وەرزشوانەکان لەو توخمانەن، کە دەبێت گرنگییان پێ بدرێت هەتا شوناسی نەتەوەیی و براندسازی نەتەوەیی لە سەر بنیات بنرێت.

بیناسازی رەنگە لە چاو توخمەکانی دیکە زۆرتر هەستپێکراو بێت و هەر بینەرێك زووتر هەست بە جیاوازی و شوناس بکات. ڤێنیسیا، ئەسینا و زۆر لە شارەکانی دیکە خاوەن شوناسێکی تایبەتین، کە وێنەیەکی گونجاو لە براندی ئەو شارانە پیشان دەدەن. بیناسازی و رێکخستنەوەی شار و بەڕێوەبردنی کلیلی سەرەکی براندسازی نەتەوەیی و براندسازی شارن، کە وا دەکات وێنەیەکی پەسەند لە نەتەوەیەك پیشانی جیهانیان بدات. بۆ نموونە بینای تازەی پەرلەمانی سکۆتلەند پیشاندەری دەرچوون لە ژێر سێبەری هێزێکی وەك بریتانیایە.

ئەی لە هەرێمی کوردستان، کام لەم توخمانە بە شێوەیەکی بەرنامەیی کاری بۆ کراوە؟ ئاڵای کوردستان لە ماوەیەکی کەمدا توانی وەك شوناسی نەتەوەیەك قبووڵ بکرێت و ببێتە رەمزی نیشتمانی، بەڵام بەداخەوە بەهۆی بێ ئینتیمایی و بێ ئاگایییەوە، سوکایەتی بە ئاڵای کوردستان بە شێوەیەكی بەرفراوان كرا، بەڵام ناڕاستەوخۆ دەبینین؛ وەك ئاڵای بچووك و دووکەڵاوی سەر بیناکان، ئاڵای دڕاو و ریشاڵ دەرهاتو، کەوتنە سەر زەویی ئاڵای کوردستان لە کاتی نەورۆز و بۆنەكان ... وا دەکات کە هێزی سیبۆلیکی ئاڵا لە زەینی هەر تاکێکی کورددا کاڵ بکاتەوە.

لەلایەكی دیكه‌وه‌، زمانی کوردی، کە پاراستنی و چەسپاندنی، بەردەوام یەکێك بووە لە داوکارییەکانی خەباتی رزگاریخوازی کوردستان لە هەرچوار پارچەی کوردستاندا، لە دوای راپەرینی 1991ـه‌وه‌ بوو بە زمانی فەرمی ئەم هەرێمە، بەڵام دەسەڵاتی کوردستان یان دەسەڵاتی کوردی نەیتوانی زمانی کوردی لە سنووری ئاخافتنی رۆژانە و کتێبی قوتابخانەکان و هەندێك لە نووسراوەكانی دامودەزگاكانی میری بەرفراوانتر بکات، لە کاتێکدا زۆربەی ئەم بەرفراوانییە شانازی دەسەڵاتی کوردی نییە و بەر لە راپەرین بوونی هەبووە. لە دوای ساڵی 2003یشەوە بەهۆی باڵادەستبوونی تەوژمی بە مۆدێرنبوون و بەجیهانیبوون، سەرهەڵدانی کاردانەوەی پێچەوانەیی[9]

زمانی کوردی رۆژ لەدوای رۆژ پەراوێز خراوە و ئایندەیەکی نادیاری هەیە. هەرچەندە دەکرێت بە سوودوەرگرتن لە شێوازی شیکردنەوەی رەوتەکان، چاوەڕوانی ئایندەیەکی کارەساتبار بین بۆ زمانی کوردی. هێز و پانتایی زمانی ئاخافتنی خەڵکی کوردستان لە سەردەمی رژێمی بەعسدا زۆر بەرفراوانتر بووە لە زمانی ئاخافتنی نەوەی دوای روخانی رژێمی بەعس. ئەمەش بەهۆی لاوازکرنی زمانی کوردی و بەهێزکردنی زمانەکانی دیکەوە لەناو دامودەزگا پەروەردەیی و فێركارییەكاندا.

لەبارەی ئەدەبەوە، دەکرێت بڵێین: بەهۆی پەراوێزخرانی زمانی کوردییەوە نووسین و لە چاپدانی کتێب تەنها بۆ نوخبەیەك یان گرووپێکی دیاریکراوە و باو نییە. مۆسیقای کوردی خۆی لە قەیرانێکی سەختی شوناسە و ئێستا ناتوانین بە ئاسانی مۆسیقای کوردی لە مۆسیقای نەتەوەکانی دیکە جیا بکەینەوە. هەژموونی مۆسیقای عەرەبی، تورکی و فارسی وای کردووە کە ببین بە خاوەن مۆسیقایەکی بێشوناس، یان مۆسیقایەك كە هەڵگری شوناسی ئەوانی ترە. شێوازە جیاجیاکانی مۆسیقای کوردی وەك سەنگەری سوپایەکی شکستخواردو یەك لە دوای یەك تەسلیم دەبن و دەڕوخێن.

هەرچی بیناسازی شارەکانی کوردستانیشە ئەوا پەیڕەوی هیچ جۆرە شێوازێکی تایبەتی ناکەن، کە بکرێت وەك بیناسازی کوردستانی یادی لێ بکرێت. کەرستەکان و شێوازەکانی بیناسازی هیچ پەیوەندییەکیان بە سروشت و تایبەتمەندییەکانی کوردستانەوە نییە، بۆیە شارگەلی نامۆ و بێهەست بنیات نراون، کە ناتوانن تەعبیر لە تایبەتەمەندییە بیناسازییەكانی نەتەوەیەك بکەن.

نەوەی دوای راپەرین و روخانی رژێمی بەعس، لە فەزایەکدا گەورە بوونە، کە تێكڕای توخمەکانی شوناسی نەتەوەیی تێیاندا یان لاوازە یان نییە، نەوەیەکی کە بە رابردووی نەتەوەکەی نامۆیە، ئەفسانەکانی نەتەوەکەی ناناسێت و لە دیمەنی شار و کتێبەکان و میدیاکانیدا بوونی نییە. نەوەیەك بەرهەم هاتووە کە زمانی تەنیا بۆ ئاخافتن ناوێت، بەڵکو دەیەوێت جیهانی پێ بناسێت، كەچی زمانێك دەبینێت کە تەنها لە قوتابخانەکان و هەواڵە سیاسییەکانی رۆژدا بوونی هەیە، کاتێك زانین یان نەزانینی زمانی کوردی هیچ بەهایەکی بەلای ئەوەوە نەبێت، یەکێك لە توخمە هەرە گرنگەکانی شوناس دەکەوێتە ژێر مەترسییەوە. تاکی ئەمڕۆی کورد چ جۆرە شانازییەکی نەتەوەیی هەیە کە بتوانێت لە ژێر شکۆمەندیی، بیری کوردانەدا بیکات؟ تاکی کورد سەرگەردانە لە نێوان شوناسی کوردێك و عێراقییەکدا، هەر تاکێك لە ناخی خۆیدا پرسیار دەکات من کامەیان بم؟ بە دڵنیاییەوە ناخی هەر کەسێك مەیلی بۆ دەسەڵاتدارترینیان دەڕوات، هەتا بتوانێت ئاسوودە بێت.

بە مەبەستی تێگەشتن لە ناخی کێشەکانی شوناس لە هەر تاکێکی کورد پێویستە توێژینەوە گەلێکی زۆر ورد بکرێت و ئەنجامەکانی بکرێتە هەوێنی بەرنامەی چارەسەری. هەرچەندە چارەسەری بە ئاسانی روو نادات و پێویستی بە کات و بەردەوامی جێبەجێکردنی بەرنامەی براندسازی هەیە. یەکێك لە دژوارییەکانی ئەم رێگەیە گۆڕانکارییەکانە، کە دەتوانێت کاریگەری لە سەر بەرنامەی براندسازی هەبێت، بۆیە دەبێت بەرنامەیەکی بگۆڕ[10]

هەبێت تا لە ئەگەری هەر گۆڕانێك خۆی رێکبخات و بگونجێنێت. دانانی بەرنامەیەکی براندسازی نەتەوەی لە ئەستۆی دەسەڵات و حکومەتە و دەبێت بەرنامەیەکی نیشتیمانی بۆ ئەم مەبەستە ئامادە بکات، هەڵبەت لە دوای شرۆڤەیەکی زۆر و تێپەڕاندنی لە چەندین فلته‌رەوە.

حکومەتی هەرێمی کوردستان دەبێت باوەڕ بەوە بکات، کە پێویستە ببێتە حوکمڕان نەك کار بەڕێکەرێکی ئیداری (ئەوەی کە ئێستا دەبینین)، حوکمڕان کۆمەڵێك به‌رنامە و مەبادئی هەیە، کە هەوڵ دەدات لە ئاستی کۆمەڵگا پیادەسازیی بکات و کۆمەڵگا بەرەو ئەو ئاراستەیە ببات کە دەیەوێت، نەك بە پێچەوانەکەی. کار و چالاکییەکانی 29 ساڵ حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان زۆرتر لە کاردانەوە دەچێت هەتا کار، ئەو کاتەی زمانی کوردی لە باکوور قەدەغە بوو یان لە ئێران پەراوێز خرا بوو و لە سەردەمی رژێمی بەعس سنووردار کرا بوو، سەرجەم هەوڵەکانی سەرکردەکانی کورد بۆ پەرەپێدان بە زمانی کوردی بوو، بەڵام لە دوای دەستبەکار بوونی دەسەڵاتی کوردی هیچ بەرنامەیەکی تایبەت بۆ زمانی کوردی دانەڕێژراو و بە شێوەیەك لە شێوەکان پشتگوێخراوە. بۆ پشت راستکردنەوەی ئەم قسەیە دەتوانین پرسیار بکەین، نەوەی نوێ کە لە قوتابخانە ئەهلییەکان دەخوێنن و ژمارەشیان کەم نییە ئاستی نووسین، خوێندن و تێگەیشتنی کوردیان چۆنە؟ ئایا لە هیچ وڵاتێك بینراوە هەڵەی نووسین لە سەر تابلۆکانی دوکانەکان، فەرمانگەکان، نووسراوە میرییەکان و ... بە رێژەی هەرێمی کوردستان بێت؟ هەر تاکێکی خوێندەواری کورد چەندێك دڵنیایە کە دەتوانێت یەك لاپەرە بنووسێت بە بێ هەڵەی رێزمانی و هەڵەی نووسین؟ لە زانکۆکانی کوردستان ئاستی زمانی کوردی لە چاو ئاستی زمانی ئینگلیزی نزمترە، لە کاتێكدا هەموو هاوار دەکەن کە قوتابیانی کوردستان لە زمانی ئینگلیزی کۆڵەوارن!؟ بەڵام کەس هاوار ناکات بڵێت بۆ زمانی دایك و نەتەوە گەیشتووه‌تە ئەم ئاستە؟ لە رووی زانستییەوە کاتێك دەتوانیت فێری زمانێکی دیکە ببیت، کە زمانی دایك بە باشی بزانیت، جگە لەمەش دیسان لە رووی زانستییەوە سەڵمێندراوە کە ئاستی تێگەیشن لە زانست بە زمانی دایك بەرزترە لە زمانی بیانی. بۆیە بۆ تێگەیشن لە زانست پێویستە بە زمانی دایك بخوێنین.

کاتێك بنەماکانی شوناس لە وڵاتێكدا سست بن و کاری بۆ نەکرێت سەرگەردانییەك لە ئاستی کۆمەڵگا دروست دەبێت بە تایبەت لە کۆمەڵگای کوردستان کە تەنها 29 ساڵە شوناسێك بە ناوی هاووڵاتی هەرێمی کوردستانی وەرگرتووە. ئەگەر لە هەرێمی کوردستان دەست بە براندسازی نەتەوەیی نەکەین هەڵسوڕان بەرەو شوناسی بەهێزتر (عێراقی) لە کاتی قەیرانەکان زۆرتر دەبێت، بۆیە لە دوای قەیرانە ئابوورییەکانی کوردستان مەیل بۆ وابەستە بوون بە بەغدا زۆرتر دەبێت. وەك نموونە، کاتێك ئاستی شانازییەکان لە هەر زوویێکەوە نزم ببێت یان بکەوێتە ژێر کاریگەری بابەتێکی بەهێز وەکك ئابووری، دەبینین هاوسۆزی بۆ کۆچی دوایی وەرزشوانێکی عەرەبی عێراقی[11]

(کە هیچ هاوسۆزییەکی بۆ کوردی نەبووە) لە دوای 29 ساڵ دابڕان بەرز دەبێتەوە.

ئێستا هەر تاکێکی کوردی باشوور بیر لەوە دەکاتەوە، کە شانازی بە چی بکات بۆ ئەوەی شانازی بە کورد بوونی بکاتەوە؟ بۆیە قەیران دروست دەبێت، قەیرانی شوناس وەك قەیرانی ئابووری نییە، لە دوای ماوەیەك روو لە باشتر بوون بکات، قەیرانی شوناس رۆژ لە دوای رۆژ قوولتر دەبێتەوە.

 

دکتۆرای پیشەیی لە کارگێری و کار

 

[1] Nation Branding

[2] Dinni Keith

[3] Edinburgh

[4] Nye

[5] Self-identification

[6] Territorial Mobility

[7] Inclusive Civic Identity

[8] Exculusive Ethnic Identity

[9] Reaction Formation

[10] Flexible

[11]  مەبەست وەرزشوانی تۆپی پێ ئەحمەد ڕەزا یە.