داهاتووی بازاڕی گازی سرووشتی کوردستان چی به‌سه‌ردێت؟

دروستبوونی ئاڵۆزییەکانی نێوان وڵاتانی كەنار دەریایی سپی و تورکیا لە سەر چەندین بابەتی ئابووری و سیاسیی، كاریگەریی زۆری دەبێت لە سەر بازاڕی وزه لە ئەوروپا  و ناوچەکە،  بەتایبەت لە سەر بازاڕی گازی سرووشتی  کە تاکە سەرچاوەی سەرەکی خۆگەرمکردنەوە و پیشەسازیی ئەوروپایە، سەرەڕای بوونی چەندین پرۆژەی دیکەی وەک پرۆژەی گازی نۆردم دوو، رووسیا و ئەڵمانیا.

دۆزینەوەی بڕێکی زۆر لە گازی سرووشتی لە ئاوی هەرێمایەتی هەندێ وڵاتانی  سەر دەریای ناوەڕاست  بەتایبەت لە ئیسرائیل، میسر و قوبرسی یۆنانی،  هەروه‌ها بوونی لیبیای دەوڵەمەند لە رووی سامانی سرووشتییەوە كە پێنجەمین وڵاتە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی، یەدەگی نەوتی لیبیا بریتییە لە 48 ملیار بەرمیل نەوت، کە دەکاتە 3.76٪ یەدەگی نەوتی جیهانی، هەروەها گازی سرووشتیش بە 1.5 تریلیون مەتر سێجا لەژێر خاکەکەیدا هەیە. سەرەڕای دۆزینەوەی گەوره‌ترین کێلگەی گاز لە میسر لە لایەن کۆمپانیای ئاینی ئیتالی بە ناوی (ظهر) کە دەکەوێتە 200کم لە دووری پۆرسەعید بە یەدەگی 30 تریلون پێ سێجا لە ئاوی هەرێمایەتی خۆی لە سەر دەریایی سپی.

دوای ئەوەی ئیسرائیل و قوبرسی یۆنانی و یۆنان رێککەوتننامەی (East Med) یان واژووكرد و بۆ راکیشانی بۆڕی گاز و گواستنەوەی 12  ملیار مەتر سێجایی ساڵانە، کە نزیکەی 10% پێداویستی گازی ئەوروپا دابین دەکات، چونکە بە تەواوبوونی ئەو پرۆژەیە هەرسێ وڵات دەبنە  بازنەیی بە یەکبەستنەوەی بۆڕی گازی لە نێوان رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا و دەبنە خاوەنی سەرچاوەکی سەرەکی وزە، سەرەڕای ناونانی بۆڕیەکە بە بۆڕی ئاشتی (لیفیاتان)، بەڵام راکێشانی هێڵەکە کێشەی زۆری سیاسی و لۆجیستی بە دواوە دێت، جگە لەوەی بووە هۆی تووڕەبوونی تورکیا، هەروەها دوورخستنەوەی میسر لە میحوەری ناردنی گاز بۆ ئەوروپا، توركیا هەستیكرد لە دەرەوەی وێنەکەیە و خەریکە دەستی لە بنی هەمبانەکە دەردەچێت، بۆیە ویستی بە هەبوونی لە لیبیا کاریگەریی و گرفت بۆ ئەم پرۆژەیە دروست بکات ئەوەیش بە ئیمزاکردنی رێککەوتنی ئەمنی و ئابووری لەگەڵ حکومەتی ویفاق لە ترابلس، چونکە بە تەواوبوونی ئەم پرۆژەیە وەک بازاڕێکی نوێ، دەبێتە کەمبوونەوەی رۆڵی تورکیا وەک سەنتەری ترانزێتی ناردنی گاز بۆ ئەوروپا و ناوچەکە، چونکە زۆربەی  وڵاتانی ئەوروپا بە تایبەت ئیتالیا دەیەوێ دووربکەوێتەوە لە کڕینی ئەو گازەی لە تورکیاوە دێت، بۆیە میسر و ئیسرائیل ترسیان لێنیشت، ئیسرائیل هەر زوو پەلەی کرد لە ئیمزاکردنی رێککەوتنی ئیست مید، هەروەها میسر هۆزەکانی رۆژهەڵاتی لیبیای کۆکردەوە و پڕچەککردن ، لەوە زیاتر گوتی" سرت و ئەلجفرە" هێڵی سوورن کەس ناتوانێ بیبەزێنی.

ئەو رووداوانە کاریگەری زۆریان دەبێت لە سەر بازاڕی گازی سرووشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە کوردستانیشەوە، کێبڕکێ دێنێتەوە نێو بازاڕ و جۆراوجۆرکردنی سەرچاوەکانی گاز  لە ناوچەکەدا، داهاتووی بازاڕی گازی هەرێمی کوردستان بێ کێشە نابیت، بۆیە پێویستە هەرێمی کوردستان بۆ دوورکەوتنەوەی لە سەرچاوەی ئەو کێشانە و پەرەپێدانی بە کەرتی گاز هەوڵبدات  لە داهاتوو بازاڕی نوێ بدۆزێتەوە بۆ گازەکەی، لەوانەش دەکرێ بازاڕەکانی عێراق و نزیک کوردستان باشترین هەڵبژاردە بن بۆ فرۆشتنی گازەکەی، چونکە لە ساڵانی داهاتوودا ئەگەری هەیە ئەمه‌ریکا چیدی چاوپۆشی لە عێراق نەکات لە کڕینی گاز و وزەی ئێران. پێویستە هەرێمی کوردستان بە دوایی بازاڕی نوێدا بگەڕێت وەکو بازاڕی گەشەسەندووی پاکستان -هندستان و تادەگاتە چین، یان نموونەی ئەوەی وەکو حکومەتی عێراق لە مانگی 9 ساڵی 2019 رێککەوتنی لەگەڵ چین ئیمزا کرد بەرامبەر 100 ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە عێراق بۆ چین، چین سەرمایه‌گوزاری بکات لە هەموو کەرتە خزمەتگوزارییەکان و پێشخستنی کەرتی نەوت و پیشەسازی لە عێراقدا، بەڵام باشترین كار حكومەتی هەرێمی كوردستان بیکات، دامەزراندنی پیشەسازی پترۆکیماوییە و بەرهەمهێنانی کارەبایە لە رێگای گاز و سوود وەرگرتن لە پێکهاتەکانی دیکەی گاز، وەکو گازی میسان کە بە زۆری لە بواری تەکنەلۆژیا بەکاردێت، بەڵام بۆ هەرێمی کوردستان هێشتا زووە، چونکە دانانی ئەم کارگانە پارە و سەرمایەی زەبەلاحی پێویستە و پێویستی بە قەرزی دەرەکییە ئەمەش بۆ دۆخی ئێستای ئاسان نییە و زۆر قورسە هیچ بانكێکی نێودەوڵەتی هەبێت قەرز بداتە حکومەتی هەرێمی کوردستان.