هەڵبژاردنى 10ى 10 و ئاکامەکانى
شیکردنەوە بۆ هەڵبژاردنى پێشوەختە لەرووى ئەنجام و رەهەندەکانى لەسەر ئاستى (سیاسی و ئابوورى و کۆمەڵایەتى و سەربازى) گۆڕانکارى گرنگ و گەورە روودەدات، زۆربەى سیاسییەکان بە هەڵبژاردنى چارەنووسساز و یەکلاکەرەوە هەژمارى دەکەن.
لەم بابەتە تیشک دەخەینە سەر ئەم تەوەرانە:
- تەوەرى یەکەم: لایەنە براوەکانى ئەم هەڵبژاردنە کێن؟
ئەنجامدانى هەڵبژاردنى پێشوەختە یەکێک بوو لە داخوازییە سەرەکییەکانى خۆپیشاندەرانى تشرینى (2019) ئەمەش بە مەبەستى گۆڕینى رێچکەى سیستەمى حكومڕانى و دوورخستنەوەى دەستى دەرەکى بوو لەم وڵاتە، بۆیە هەر لەداڕشتنى یاساى نوێی هەڵبژاردنەکان کە خۆى لە فرەبازنەیی دەبینێتەوە، بریتیە لە (83) بازنەى هەڵبژاردنى کە رۆڵى هاوپەیمان و حزبەکانى لاواز کردووە لەبەرامبەردا رۆڵى تاک زیاتر بەدیاردەکەوێت، ئەمەش هەنگاوێکى زۆر ئەرێنییە کە نەخشەى سیاسی هێزە سیاسییەکانى شیعە بگۆڕێت، چونکە لەنوێترین راپرسى کە لە شەقامى عێراقى ئەنجام درابێت لەرێگەى نموونەى هەڕەمەکى بۆ (3000) کەس لە چین و توێژەکانى کۆمەڵگه دەرچووە بوارى باوەڕبوون بە لایەنە سیاسییە شیعەکان بریتیبووە لە (10%) ئەمەش ئەوە دەگەیه‌نێ نزیکەى (90%) دانیشتووانى عێراق برواى بەم هێزە سیاسییانە نییە، ئەمەش ئەو هەڵبژاردنە بە دەرفەتێکى زێڕین هەژماردەکرێ بۆ گۆڕینى سیستەمى حکومڕانى لە عێراق.
لەلایەکى ترەوە لایەنە سیاسییەکان بەتایبەتى هاوپەیمانى (سائیرون) و چەند لایەنى ترى پرۆسەى سیاسی لەسەرەتادا بڕیارى بایکۆتى ئەم هەڵبژاردنەیان دا، وەک مزایەدەیەکى سیاسی و راکێشانى سۆزى جەماوەر و شەقامى عێراقى، به‌ڵام لەمەشیان سەرکەوتوو نەبوون هەر بۆیە بەناچارى گەڕانەوە ناو پرۆسەکە.
لە ئێستادا دەنگدەرى عێراقى و کوردستانى دابەش بووه‌تە سەر دوو ئاراستە، کە بریتین لە دەنگدەرى (دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن) ، ئینجا براوەکان بەم شێوەیەن ئەو هێز و لایەنە سیاسییەى کە بەراستەقینە لە دەسەڵاتە و خۆى یەکلاییکردۆتەوە ئەوا پشتگیرى دەنگدەرانى خۆى بەدەست دەهێنێت و براوەیە، لەهەمان کاتیشدا ئەو هێزەى کە یەکجارى خۆى یەکلایی کردۆتەوە ژیانى سیاسی بە (ئۆپۆزسیۆن) بەرێکردووە ئەوەشیان دەنگى شەقامى ناڕازى و توورە بەدەست دەهێنى.
کەواتە تارادەیەک ئاراستەکە روونە کە براوەکان کێن، به‌ڵام دۆڕاوى ئەم هەڵبژاردنە بەپێی ئەم هاوکێشە یە هەموو ئەم لایەن و هێزە سیاسیە عێراقى و کوردستانیانە دەگرێتەوە کە (قاچێکیان لە حکومەتە و قاچێکیان لە ئۆپۆزسیۆنە) دووڕوویی و نیفاقى ئەمانەش لەنێو جەماوەر و شەقامەوە زۆر بەئاسانى هەستى پێ دەکرێت.
ئەم حاڵەتەشدا لەسەر ئاستى عێراق بەگشتى و لایەنە ده‌سه‌ڵاتدارە شیعەکان بەتایبەتى زۆر بەئاسانى هەستى پێ دەکرێت، بەجۆرێک لەلایەک لەگەڵ حکومەت و پشتگیرى ئەم کابینەیە دەکەن، لەم لاوەشەوە بۆ راکێشانى سۆزى جەماوەرى ناڕازى پشتگیرى داخوازییەکانیان دەکەن، ئەم حاڵەتە بۆ چەند لایەنێکى کوردستانى راستە کە لە حاڵەتى (رارایی سیاسی)دان.
هەروەها لەسەر ئاستى ناوچە دابڕێندراو و کێشە لەسەرەکان کە یەکێک لە تایبەتمەندییەکانى دانیشتوانى ئەم ناوچانە بابەتى نەتەوەیی یان لەسەر گشت ئایدۆلۆژیا و بیروبۆچوونەکانەوە زاڵترە، بۆیە لایەنى براوە لەم ناوچانە زیاتر نەتەوەیی یەکانن لە هەرسێ پێکهاتەى (کورد و عەرەب و تورکمان).
- تەوەرى دووەم: کاریگەرى ئەنجامەکانى هەڵبژاردن لەسەرئاستى بازنەى ناوەخۆ و هەرێمى و نێودەوڵەتى :
لەسەر ئاستى هەرێمى و نێودەوڵەتیش ئەم هەڵبژاردنەى عێراق گرنگیەکى زۆرى پێ دەدرێت بەتایبەتى لەلایەنى هەردوو وڵاتى (ئەمەریکا و ئێران)، جموجۆڵە دیپلۆماسییەکانى ئەم دواییەى ئەمەریکیەکان دەرخەرى ئەو راستیەن، بەجۆرێک دەیانەوێت دەستى ئێران و هێزە میلیشاییەکانیش ببڕن لەرێگەى (سندوقى هەڵبژاردن)، چونکە ئەمه داواکارییەکى سەرەکى خۆپیشاندەرانى شەقامى عێراقى بوو و ئەمەریکاش پشتگیرى ئەم داواکاریەیان دەکات.
لەلایەکى ترەوە (ئێرانییەکان) وێڕاى دەستتێوەردانیان لەکاروبارى عێراق و پشتگیرىکردنى هێزەکانى (حەشدى شەعبى) بەردەوامن، چونکە بە دامەزرێنەرى ئەم هێزە تائیفییە دادەنرێت، ئامانجى ئەم هێزەش دەرکردنى ئەمەریکایە لە عێراق و کۆنتڕۆڵکردنى هەموو جومگە گرنگەکانى دەوڵەتە تا ئێستاش ئەوەیان کردووە و لەسەر گۆڕەپانى عێراقیش دژى بەرژەوەندییەکانى ئەمەریکا کاردەکەن و جموجۆڵەکانیان لە دەرەوەى یاسایە و کۆنترۆڵى لەدەست حکومەتى عێراقىدا نییە.
بۆیە لە ئێستادا ئیدارەى (بایدن) دەیەوێت باڵانسی هێز بگەڕێنێتەوە و رۆڵى ئێران لە گۆرەپانى عێراق کەمبکاتەوە، بەشێوەیەک دەیەوێت ئەم هەنگاوە بنێت لەرێگەى (هەڵبژاردن) سەرکەوتوو بێت و رێگەى ترى دیپلۆماسیەکان، لەبەرامبەریشدا ئێران و هێزە شیعەکان تەنها کارتى (سەربازى) یان لەدەست ماوە بۆ راکێشانى سۆزى شەقامى شیعەى عێراقى هەردەم بیانووى بوونى (هێزى سەربازى ئەمەریکیەکانیان) بەکارهێناوە بۆخۆیان، لە ئێستاشدا ئەمەریکا بڕیارى کشانەوەى ئەم هێزانەى داوە تەنها لەپێناو سەرخستنى بەرنامە و پرۆژەى ئیدارەى (بایدن)، چونکە ئەمەریکیەکان گەیشتوونەتە قەناعەتى تەواو کە ده‌سه‌ڵاتدارانى شیعە لە عێراق بۆ مانەوە و گەشەیان تەنها لەرێگەى توندوتیژى و شەڕ و ئاژاوەیە، بەڵگەش بۆ ئەم هەنگاوەیان لەکاتى خۆپیشاندانى (تشرینى 2019) لایەنە سیاسییە باڵادەستەکانى شیعەکان زۆربەى پارێزگا شیعەنشینەکانیان لەدەستدا، ئەوەش هەروەک سیستەمى حکومڕانى وڵاتە عەرەبیەکانمان بیردەهێنێتەوە لە (بەهارى عەرەبی) روویدا.
کەواتە هەموو ئاماژەکان ئەوەمان بۆ روون دەکەنەوە هەڵبژاردنى پێشوەختەى عێراقى رۆڵ و دەستى وڵاتانى هەرێمى بەرێژەیەکى زۆر کەمدەکاتەوە ، هەربۆیە لە ئێستادا (ئێران و تورکیا) هەڕەشەى کردەى سەربازى بۆ ناو خاکى عێراق دەکەن لە ئەگەرى کشانەوەى هێزەکانى ئەمەریکا.
لە ئەگەرى کشانەوەى ئەمەریکاش بارودۆخى هاوشێوەى لە (سووریا و ئەفغانستان) روونادات، بەڵکو گەوهەر و چەقى گۆڕانکارى لە (بەغدا) دەبێت، بۆیە (ئێران) و میلیشیا شیعەکان لە عێراق هەموو هەوڵێک دەدەن ئەم گۆڕانکارییە روونەدات و لە ئەگەرى روودانیشى ئەوا بازنەى ململانى و شەڕ و ئاژاوە ببەنە ناوچە (سووننەکان و ناوچە دابڕێندراوەکان) کە ئەوەش ئامانج و ستراتیژیتیان کە پەیڕەوى دەکەن.
هەروەکو لە ئێستادا دەبینین ئەو خروقاتە ئەمنیانەى لەلایەن داعشەوە لەناوچە دابڕێندراوەکان و سوننەکان روودەدات رەهەندى سیاسی لە پشتەوەیە، بۆیە پێویستە لایەنە سیاسیەکان لە پاش هەڵبژاردن یەکڕیزبن و رووبەرووى ئەو ئاستەنگانە ببنەوە بە یەکڕیزى و یەک گوتارى بەتایبەتى لەم ناوچانە کە هەموو هەوڵێک بدەن هێزەکانى پێشمەرگە بگەڕێنەوە ئەم ناوچانە بۆ ئەوەى دانیشتوانى کوردنشینى ئەم ناوچانە پارێزراوبن لەم ململانێیە.