هەڕەشەکانی بەغدا بۆ سەر نەوت و گازی کوردستان و وڵامەکانی هەرێمی کوردستان
سەرەتا؛ هۆکاری هەڕەشەکانی بەغدا بۆ کەرتی نەوتی کوردستان:
پاش 14 ساڵ لە دەستپێکی پلانی گەشەی کەرتی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان و بەرزبوونەوەی قەبارەی بەرهەمهێنانی نەوتی کوردستان بۆ نزیکەی 500 هه‌زار بەرمیلی رۆژانه، کە زیاترە لە كۆی بەرهەمهێنانی رۆژانه‌ی هەریەك لە سێ وڵاتی ئەندامی ئۆپێك (گینا، کۆنگۆ و گابۆن) و هاوکات لەگەڵ بەرزبوونەوەی قەبارەی بەرهەمهێانی گازی سروشتی کوردستان بۆ زیاتر لە 15 میلیۆن مه‌تری سێجا، کە دەتوانێت سووتەمەنی خاوێن و هەرزانی پێویست بۆ بەرهەمهێنانی 3 هه‌زار مێگاوات کارەبا دابین بکات، هێرشەکانی بەشێك لە لایەنە سیاسیەکان و وەزارەتی نەوتی عێڕاق بۆ سەر کەرتی نەوت و گازی کوردستان چووەتە قۆناغێکی نوێ و بە بیانووی بڕیاری دادگای فێدڕالی، داواکاری بەغدا بۆ دەستگرتن بەسەر کەرتی نەوت و گازی کوردستان خێراتر بووه.
هەرچەند هۆکاری سەرەکی دەرکردنی بڕیاری دادگای فێدڕاڵی لە دوای 10 ساڵ لە تۆمارکردنی سکاڵا لە دژی نەوت و گازی کوردستان و هەنگاوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراقی بۆ جێبەجێ کردنی ئەو بڕیارە، دەگەڕێتەوە بۆ پلان و هەوڵەکانی حکوومەتی هەرێم بۆ سوودوەرگرتن لە توانای هەناردەکردنی گازی سروشتی کوردستان بۆ بازاڕەکانی دەرەوە، بەتایبەت بۆ ئەوروپا، ئەو هەنگاوەش لەم کاتەدا گرینگە و دەتوانێت هەرێمی کوردستان بە ئاسایشی وزە و ئاسایشی نەتەوەیی ئەو وڵاتانە ببەستێتەوە، بەڵام هێرش و هەڕەشەکان لە ژێر بیانووی جێبەجێکردنی بڕیاری دادگای فێدڕاڵی ئاراستە دەکرێن. بڕیارێك کە لەلایان حکوومەتی هەرێم بە سیاسی وەسف کراوە و دام و دەزگاکانی هەرێمی کوردستان پابه‌ندنەبوونی خۆیان بەو بڕیارە راگەیاندوە.
ئێستا و پاش هەوڵی وەزارەتی نەوتی عێراق لە رێگه‌ی نووسینی نامە و داواکاری فەرمی لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆ رادەستکردنی ئیدارەدانی کەرتی نەوت و گازی کوردستان و راسپاردنی کۆمپانیایەکی راوێژکاری بۆ ناردنی نامە بۆ کۆمپانیا نەوتیە نێودەوڵەتیەکان، كه لە کوردستان کاردەکەن، لە کۆتا هەنگاودا نامە بۆ کۆمپانیا نەوتیەکانی بیانی لە عێراق نێردراوە و داوایان لێکراوە، نەچنە ناو گرێبەست و کارکردن لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ئەمەش وەک هەنگاوێك بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری دادگای فێدراڵی وەسف کراوە.
لێرە شایانی ئاماژەیە، ئەو شێوازەی وەزارەتی نەوتی بەغدا لە رووی ئیداریەوە و بردنی ناکۆکی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر پرسی نەوت بۆ دەرەوەی وڵات و ئاگادارکردنەوەی کۆمپانیا جیهانیەکان لەوەی، کە نابێت لەگەڵ هەرێمی کوردستان (وەك بەشێك لە عێراق) کاربکەن، نەك تەنیا سەیر و جێگه‌ی سەرنجە، بەڵکو پیشاندەری سەرکەوتوونەبوونی هەوڵەکانی پێشووی حکوومەتی عێراقە لە رووی یاسایی و سیاسی لە دژی کەرتی نەوت و گازی کوردستان.
هۆکارەکانی خواستی لایەنە عێراقیەکان بۆ دەستگرتن بەسەر کەرتی نەوتی کوردستان:
گرینگی نەوت و گاز بۆ وڵاتانی هەناردەکاری نەوت، بەتایبەت وڵاتانی ئه‌ندام له رێکخراوی ئۆپێك، روون و ئاشکرایە و دەتوانین بڵێین: جگە لە سەرچاوەی سەرەکی داهات و بودجە، ئەڵقەی سەرەکی پەیوەندی دیپڵۆماسی و سیاسی ئەو وڵاتانەیە لەگەڵ جیهانی دەرەوە، بەتایبەت وڵاتانی پێشکەوتووی پیشەسازی و رۆژئاوایی. واتا داهاتی نەوت، كۆنكرێتی پتەوترکردنی پایەکانی دەسەڵاتی حکوومەتەکانە لە ناوخۆ و لەهەمان کات، پەنجەرەی پەیوەندیکردنە لەگەڵ جیهان. ئەو پەیوەندیەی نەوت و دەسەڵات لە عێراق، تاڕادەیەك تایبەتتر و قووڵترە لە وڵاتانی دیکە، ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ سیستمی سیاسی عێراق، له‌وه‌ی سیستەمێکی فرە حزبیە و شێوازی حکوومەتی عێراق لە دوای 2003 و لە کۆی کابینە یه‌ك له‌دوا یه‌كه‌كانی تا ئێستا بە شێوازی (تەوافوقی - شەراکەت) لە نێوان حزبەکانی عێراق پێکهێنراوە و هەوڵ دراوە زۆرینەی حزبەکان لە خۆ بگرێت و لە کێکی حوکمڕانی عێراق بێ بەشیان نەکات.
ئەو سیستەمی حوکمڕانیە لە عێراق وایکردوە، لە ماوەی 2003 بۆ 2022، یازدە جار وەزیری نەوت گۆڕدراوە و لەو ماوەیە 8 وەزیر هاتوونەتە سەر کار، کە هەریەکە و لایەنگر یان ئەندامی یەکێك لە حزبەکانی شیعەی عێراقی بوون. ئەوەش جگە لە جێگرەکانی وەزیر، سەرۆکی کۆمپانیا نیشتمانیەکانی نەوت لە پارێزگاکان و کۆمپانیای سۆمۆ کە ئەو پۆستە ئیداریانەش لەو ماوەیە بەپێی رێكکەوتن لە نێوان ئەو حزبانە، بەسەر ئەندامان و نوێنەرانی دیاریکراوی ئەو حزبانە دابەشکراون. واتا لەو ماوەیە زۆربەی حزبەکان لە کاروبار و داهاتی گرێبەستەکانی وەزارەتی نەوت لە رێگه‌ی بەشداریكردن لە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنەوە بێبەش نەکراون و پشکی خۆیان هەبووە. هەروەها لە رووی داهاتی نەوتەوە، عێراقی دوای 2003، زیاتر لە هه‌زار میلیار دۆلار داهاتی فرۆشی نەوتی بووە، کە تەنیا بە پێی راپۆرتێکی ماڵپەڕی CNN (١)، دەرکەوتووە کە زیاتر لە 150 میڵیارد دۆلاری بەرەو دەرەوە نێردراوە و دیارنەماوە و ئەوەش بە دڵنیاییەوە لە لایان کارمەند و کەسانی ئاساییه‌وه نەکراوە.
واتا، نەوت نە تەنیا سەرچاوەی هێز و پتەوترکردنی دەسەڵاتی حکوومەتە لە ناوخۆی عێراق و پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی زلهێز ساز دەکات، بەڵکو کارکردێکی دیکەی هەیە، ئەویش ئامرازێکە بۆ بەهێزترکردنی بەشێك لە حزبەکانی عێراقی له دوای 2003 لە گۆڕەپانی ملمانێی سیاسی عێراق. واتا، هۆکارەکانی هێرشی لایەنە عێراقیەکان بۆ سەر نەوت و گازی کوردستان، چ بەهۆ و پاڵپشتی وڵاتانی دەرەکی و هەرێمی بێت یان سەربەخۆ، دەتوانێت لە یەکێك یان چەند دانە لەو خاڵانەی خوارەوە پوخت بکرێتەوە:
1. سوودوه‌رگرتن لە نەوت و گازی کوردستان، وەك ئامرازێکك بۆ پتەوترکردنی پەیوەندی سیاسی حکوومەتی ناوەند لەگەڵ کۆمپانیا نەوتیەکانی سەرکار لە نەوتی کوردستان و وڵاتانی ئەو کۆمپانیا نەوتیانە لەوێ دامەزراون (بەتایبەت کە بەشێکی زۆری کۆمپانیاکانی نەوت و گازی کوردستان لە عێراق کار ناکەن).
2. سوودوەرگرتن لە داهاتی نەوتی کوردستان بۆ پتەوترکردنی دارایی و داهاتی حکوومەتی ناوەند.
3. سوودمەندبوونی حزب و لایەنە سیاسیەکانی ناو حکوومەتی ناوەند و خاوەن دەسەڵات لە وەزارەتی نەوت لە گرێبەست و داهاتی نەوت و گازی کوردستان.
4. په‌رده‌پۆشكردنی شکستەکانی حکوومەتی ناوەند و حزبە عێراقیەکانی بەشدار لەو حکوومەتانەی پاش ساڵی 2003 لە دابینکردنی نزمترین ئاستی خزمەتگوزاری و گەشەی ئابووری لە وڵاتەکەیان و گۆڕینی ئاراستەی هێرش و هەڕەشەکانی شەقامی عێراق بۆ دەرەوەی دەسەڵاتی لایەنە عێراقیەکان، هەروەها ورووژاندنی هەستی نەتەوەپەرەستی عەرەبی بۆ کۆکردنەوەی دەنگ و پاڵپشتی زیاتری شەقام لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوو یان کاتی پێویست.
5. لاوازکردنی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە رووی سەرچاوەی داهات، پەیوەندی سیاسی و ئیداری لەگەڵ ئەو کۆمپانیا نەوتیانە، هەروەها وڵاتانی پاڵپشتی ئەو کۆمپانیایانە و کۆمپانیا و وڵاتانی کڕیاری نەوت و گازی کوردستان.
6. یەکێکی دیکە لە هۆکارە گرینگەکانی ئەو هەوڵە دەگەڕێتەوە بۆ دەستگرتن بە سەر بۆری نەوتی کوردستان – جەیهان، کە نەك تەنیا دەتوانێت پەیوەندی حکوومەتی ناوەند و حزبەکانی عێراقی لەگەڵ تورکیا ساز و بەهێزتر بکات، بەڵکو دەکرێت بۆ گەشاندنەوەی خواست و بازاڕ بۆ نەوتی کورکووکیش سوودی لێوەرگرن و لەوێش لەکۆی رووەکانی باسکرا سوود بە حکوومەتی فێدراڵ و حزبە سیاسیەکانی ناو حکوومەت بگات.
هەنگاوەکانی وەزارەتی نەوتی عێڕاق لە دژی نەوتی کوردستان و کاریگەریەکانی:
ئەگەر بڕیاری دادگای فێدراڵی و دواتر داواکاری فەرمی وەزارەتی نەوت عێراق لە حکوومەتی هەرێم بۆ رادەستکردنی نەوت و گازی کوردستان (بەپێی پێشنیازی بەغدا بۆ دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی کوردستان لە ژێر بەڕێوەبەرایەتی وەزارەتی نەوتی عێراق) وەك قۆناغی یەکەمی هەنگاوەکانی بەغدا بۆ دەستگرتن بە سەر کەرتی نەوت و گازی کوردستان هەژماربکەین، قۆناغی دواتر دوورخستنەوەی کۆمپانیا نەوتیەکانە لە کارکردن لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان، کە پەنابردنی وەزارەتی نەوتی بەغدا بۆ هەڕەشە لە کۆمپانیا نەوتیە نێودەوڵەتیەکان، بەمەبەستی ترساندنیان لە کارکردن لە کوردستان، دەتوانێت کۆتا هەنگاو لەو قۆناغە بێت.
قۆناغی سێیەم، کە پێدەچێت لە ئەگەری بەردەوامبوونی بەغدا لە هەنگاوەکانی لە دژی نەوتی کوردستان لە ماوەکانی داهاتوو دەست پێبکات، تۆمارکردنی سکاڵایە لە دژی کۆمپانیا نەوتیەکان و کڕیارەکانی نەوتی کوردستان لە دەرەوەی عێراق، ئەوەش پێشتر و لە ماوه‌ی نێوان ساڵانی 2011 بۆ 2015 تاقیکراوەتەوە و نەیتوانیوە سەرکەوتن بۆ پلانی بەغدا تۆمار بکات.
واتا بەغدا لە دوو قۆناغی یەکەم و دووەم کۆی کارتە ناوخۆییە ئیداریەکانی خۆی لە دژی کەرتی نەوتی کوردستان، بە مەبەستی گوشارخستنە سەر حکوومەتی هەرێم بۆ رادەستکردنی کەرتی نەوت و گاز بەکارهێناوە و لێرە بەدواوە دەبێت پەنا بباتە بەر کارتەکانی خۆی لە دەرەوەی عێراق.
بۆ وەبیرهێنانەوەیەك هەنگاوەکانی پێشووی بەغدا لە ساڵانی رابردوو لە دەرەوەی عێراق لە دژی نەوت و گازی کوردستان، حکوومەتەکانی عێراق، جگە لە هەڕەشەی دوورخستنەوەی ئەو کۆمپانیا نێودەوڵەتیانەی لە کوردستان کار دەکەن لە پڕۆژەکانی نەوت و گازی عێراق و هه‌وڵ بۆ ترساندنیان، لە چەندین دادگای نێودەوڵەتی سکاڵای لەسەر فرۆشی نەوتی کوردستان و وڵاتانی هاوکار لە هەناردەکردنی نەوت و گازی کوردستان تۆمار کردووە، بەلام لە دەرەنجام تا ئێستا نەیانتوانیوە رێگه لە گەشەی نەوت و گازی کوردستان و فرۆشی نەوتی کوردستان بگرن.
پێناچێت لێرە بەدواوە پەنابردنە بەر دادگا نێودەوڵەتیەکان یان حکوومەتی وڵاتانی دیکەش دەسکەوتێکی بەرچاو بۆ عێراق دیاری بکات، چونكه نەك تەنیا مافە دەستووریەکانی کوردستان لە دەستووری عێراق لە چەندین لێکۆڵینەوەی یاسایی کە لەلایان سەنتەرەکانی نێودەوڵەتییه‌وه ئەنجام دراوە، روون بووه‌تەوە و شیکراوەتەوە و دەتوانرێت بۆ بڕیاری دادگا نێودەوڵەتیەکان کەڵکیان لێوەربگیرێت، بەڵکو پلانەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرزکردنەوەی توانای بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و گەیاندنی گازی سروشتی کوردستان بە بازاڕەکانی جیهان، وەك یەکێك لە رێگه چارەکانی سەرەکی و گرینگی وڵاتانی رۆژئاوایی بۆ فرەسەرچاوەکردنی سۆرسەکانی نەوت و گازی ئەورووپا سەیردەکردرێت و بە دڵنیاییەوە ئەوان لەو کاتە هەستیارە هه‌وڵ نادەن ئەو دەرگایە بەڕووی خۆیاندا دابخەن، بۆیە پێناچێت هەنگاوەکانی عێراق لە تۆمارکردنی سکاڵا لە دادگاکانی دەرەوە و گوشارخستنە سەر وڵاتانی رۆژئاوایی دەسکەوتێکی گرینگ بۆ بەغدا لە کورت مەودا تۆماربکات.
واتا هەنگاوەکانی بەغدا لە دژی کەرتی نەوت و گازی کوردستان، هەرچەند لەوانەیە لە کورت مەودا و تەنیا تا رادەیەك خەرجی وامی بانکی کۆمپانیا نەوتیەکان بۆ وەبەرهێنان لە کوردستان بەرزبکاتەوە، بەڵام لە رووی سیاسی و دەرەنجامی ئیداری، نەك تەنیا دەسکەوتی بۆ بەغدا نابێت، بەڵکو دەتوانێت یارمەتی پلانی حکوومەتی هەرێم بدات بۆ بە نێودەوڵەتیکردنی ئەو پرسە و راکێشانی سەرنج و پاڵپشتی وڵاتانی دیکە بۆ پلانەکانی گەشە و پەرەپێدان بە کەرتی نەوت و گازی کوردستان.
بەڵام وڵامی حکوومەتی هەرێم بۆ ئه‌و هەنگاوانە تا ئێستا زۆر هێمنانە و بریتی بووە لە داواکردن بۆ گەڕانەوە بۆ مافە دەستووریەکانی هەرێمی کوردستان، کە تا رادەیەکی زۆر سەرکەوتوو بووە و رێگربووە لە تەشەنەسەندنی کێشەکە و مانەوەی دەرفەت بۆ چارەسەری هێمنانە. تا ئێستا حکوومەتی هەرێم نەك هه‌ر نەچووه‌تە ژێر ئەو گوشارانە، بەڵکو هه‌وڵیداوه لە رێگه‌ی گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا، هەروەها گەیاندنی پرسەکە بە کۆنفرانس و کۆبوونەوە نێو دەوڵەتیەکان، بەدواداچوون بۆ پلانی ستراتێجی نەوت و گازی کوردستان بکات و چارەسەرێك بۆ پرسەکە بدۆزێتەوە.
وڵامی حکوومەتی هەرێمی کوردستان:
کەرتی نەوتی کوردستان، کەرتێکی ستراتێجی و گرینگە بۆ ئابووری و ئیدارەی هەرێمی کوردستان و رۆڵی ئەو کەرتە وەك لۆکۆمۆتیڤی قەتاری گەشەی کوردستانە و لە خزمەت گەشەی ئابووری دانیشتوانی هەرێمی کوردستان و پتەوترکردنی بنەماکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دایە. لایەنە عێراقیەکانیش بە ئاگاداری لە گرینگی و پێگەیەی کەرتی نەوتی کوردستان و بە مەبەستی گوشارخستنە سەر داهات و دواتر توانای ئیدارەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئەو هێرشانەیان چڕ کردووه‌تەوە و لە راستیدا هەمووان لە مافە دەستووریەکانی هەرێمی کوردستان ئاگادارن.
بەپێی چۆنیەتی هێرش و هەڕەشەکانی بەغدا بۆ سەر کەرتی نەوت و گازی کوردستان، کە وەك باسکرا، زیاتر بە هۆکار و پلانی سیاسی دەکرێت، بۆیە گرینگترین هەنگاو و وڵامەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستانیش پێویستە لەو بوارەدا بێت، هەرچەند گرینگە هەنگاوە تەکنیکاڵ و ئیداریەکانیش هاوشان لەگەڵ هەنگاوە سیاسیەکان بکرێن، بۆ ئەوەی هەم ئاستی هێزی هەنگاوە سیاسیەکان بەرزکەنەوە و هەم ئامانجەکانی پلانی گەشەی کەرتی نەوت و گازی کوردستان مسۆگەر بكرێت.
لێرەبەدواوە گرینگە حکوومەتی هەرێمی کوردستان پلانەکانی گەشە لە کەرتی نەوت و گازی کوردستان خێراتر و بەهێزتر جێبەجێ بکات و هه‌وڵ بدات لە ماوەیەکی کورت هەم بەرهەمی هەناردەکراوی نەوت بۆ سەرووی یەك میلیۆن بەرمیل بەرز بکاتەوە و هەمیش هاوکات لەگەڵ بەرزکردنەوەی قەبارەی بەرهەمهێنانی گازی سروشتی، بە بەستنەوەی خێرای بۆری گازی سروشتی کوردستان بە بۆریە نێودەوڵەتیەکان، پلانی هەناردەکردنی گازی سروشتی بخاتە بواری جێبەجێ کردنەوە.
هاوکات لەگەڵ ئەو هەنگاوانە، هه‌وڵه نێودەوڵەتیەکان بۆ ناساندنی تواناکانی نەوت و گازی کوردستان و پێویستەکانی بۆ مسۆگەرکردنی ئامانجەکان و راکێشانی پاڵپشتی جیهانی بۆ کەرتی نەوت و گازی کوردستان گرینگی تایبەتی هەیە. هاوکات بە هەنگاوە نێودەوڵەتیەکان، پێویستە بەردەوامی بە هه‌وڵه‌كانی یەکدەنگ کردنی حزبە سیاسیەکان لە ناوخۆی کوردستان لەسەر کەرتی نەوت و گازی کوردستان بدرێت، لەهەمان کاتیشدا هه‌وڵ بدرێت کەشی هێمنانەی نێوان هەولێر و بەغدا بۆ چارەسەری پرسی نەوت و گاز بە دانووستاندن لەگەڵ لایانە عێراقیەکان، بەتایبەت وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر بنەمای مافە دەستووریەکانی هەرێمی کوردستان بەردەوام بێت.
بەڵام لە ئەگەری سەرنه‌كه‌وتنی هەنگاوە سیاسیەکان بەهۆی نەبوونی خواست لە بەغدا، حکوومەتی هەرێم دەتوانێت لە رێگه‌ی تۆمارکردنی سکاڵا لە دادگا ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکان، هه‌وڵ بدات مافە دەستووریەکانی هەرێمی کوردستان بەدەست بهێنێت. لەگەڵ ئەو هەنگاوانەش، هه‌وڵه‌كان بۆ بە نێودەوڵەتیکردنی ئەو پرسە و مافەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان، دەتوانێت گوشار لەسەر بەغدا زیاد بکات بۆ سازان و چارەسەرێکی گونجاوی هێمنانەی کورت مەودا. ئەوانەش جگە لە کارتەکانی ئاسایشی ئاو و وزە، داوای مافەکانی دیکەی هەرێمی کوردستانە بەپێی دەستوور. نەوت و گاز لە کوردستان، بەرهەمێکی ئاشتەواییە بەڵام ئەگەر هەڕەشەی جیدی بکرێتە سەر، دەتوانرێت وڵامەکان بەپێی هەڕەشەکان دیاری بکرێت.