ماتیۆ زایس: هەرێمی کوردستان گەورەترین هاوبەشی ئەمنی و وزەی ئەمەریکایە
K24 - هەولێر:
هێرشی میلیشیا عێراقییەکانی نزیك لە ئێران بۆ سەر کێڵگەی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکای لە کەرتی وزەدا خستووەتە مەترسییەوە.
بە گوێرەی وتارێكی ماتیۆ زایس، كه له وێبسایتی (Real Clear Energy) بڵاوكراوه‌ته‌وه، ئێران بۆ پەلاماردانی کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان، تەنیا بە ئاراستەکردنی میلیشیا عێراقییەکان نەوەستاوە، بەڵکو بە شێوەیەکی کاریگەر، دادگاکانی عێراقی بەلاڕێدا بردووە، بۆ ئەوەی پێش لە پێکهێنانی حکومەتێکی نوێ لە بەغدا بەبێ لایەنەکانی نزیك لە ئێران، بگرێت.
هاوبەشی متمانە پێکراو
ئەو نووسەرە، کە وەك پرۆفیسۆری یاریدەدەری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە ئەکادیمیای سەربازی ئەمەریکا کاری کردووە، هەرێمی کوردستان بە گەورەترین هاوبەشی ئەمنی و وزەی ئەمەریکا ئەژمار دەکات و دەڵێت، "کوردستان وەك هاوبەشی ئەمنی متمانەپێکراوی ئەمەریکا دەمێنتەوە و تاکە شوێنە لە هەموو عێراقدا، کە حکومەتی ئەمەریکا پارەی پرۆژەکانی وزەی تێدا دابینکردووە".
جەختی لەوەش کردووە، "ئەمەریکا چیتر ناتوانێت رێگە بە ئێران بدات هاوبەشی 30 ساڵەی ئەمنی و وزەی ئەمەریکا لەگەڵ کوردستان بسڕێتەوە. ئێمە (ئەمەریکا) رۆڵێکی گرینگمان هەبووە لە دروستکردنی هەرێمی کوردستاندا، ئێستاش دەبێت بیپارێزین".
دكتۆر زه‌یس ئەوەی خستەڕوو، ئامانجە درێژخایەنەکەی ئێران لاوازکردنی سیستەمی فیدراڵیزمی عێراق و خنکاندنی دارایی کەرتی وزەی هه‌رێمی کوردستانە.
بڕیاری دادگای باڵای عێراق و لێکەوتەکانی
لەم دواییانەدا، دادگای باڵای عێراق بە بڕیارێک، گرێبەستەکانی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و چوار کۆمپانیای نەوتیی نێودەوڵەتی ئەمەریکی و ئەوروپی بە نایاسایی لە قەڵەمدا.
دكتۆر زه‌یس، كه پرۆفیسۆری یاریدەدەرە لە پرۆگرامی توێژینەوەی ئاسایش لە قوتابخانەی والش بۆ خزمەتگوزاری دەرەوە لە زانکۆی جۆرج تاون باسی له‌وه‌كردووه، كه بڕیارەکەی دادگای باڵای عێراق، مەترسی لەسەر 200 هەزار بەرمیل لە کۆی 450 هەزار بەرمیل هەناردەی نەوتی هه‌رێمی کوردستان لە رۆژێکدا دروست دەکات.
سەرەڕای بڕیارەکەی دادگای باڵا و بەربەستەکانی بەغدا بۆ لاوازکردنی کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان، کۆمپانیاکانی رووسنەفت، گازپرۆم، تۆتال و شیڤرۆن تا ئێستا لە هەموو ئاڵنگارییەکان رزگاریان بووە.
لە هەنگاوێکی دیکەدا، عێراق كۆمپانیا سه‌ره‌كییه‌كانی بواری نەوت و سەرچاوە سروشتییەکان، كه له هه‌رێمی كوردستان كار ده‌كه‌ن خسته لیستی ره‌شەوە، له‌وانه هالیبێرتۆن و به‌یكه‌ر-هیوز.
نووسه‌ره ئەمەریکیەکە باسی لەوەش کرد، هەوڵی كۆنترۆڵكردنی هه‌رێمی كوردستان لە لایەن ئێرانەوە لە كاتێكدایە، كە بازاڕەكانی نەوتی جیهانی بە ناجێگری ماونەتەوە.
ئامانجی ئێران
عێراق وەك دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری ئۆپێک، لە کەرتی وزەی وڵاتەکەی خۆیدا، رووبەڕووی ئاڵنگاری گەورە دەبێتەوە، لەوانە بێتوانایی لە دابینکردنی پشکی بەرهەمهێنانی داهاتوو و پشتبەستنی بە هاوردەکردنی غاز.
نووسه‌ره‌كه ئەوەشی خستەڕوو، ئامانجی کۆتایی ئێران پێچەوانەکردنەوەی فیدراڵیزمی عێراقە، کە لە دەستووری عێراقیدا، نیمچە ئۆتۆنۆمی دراوەتە هه‌رێمی کوردستان، ئەمەش توانای پەرەپێدانی سەرچاوەکانی وزەی بۆ دەستەبەر دەکات.
ئەم رێكکەوتنە دەستووریە، سەرنجی وەبەرهێنەرانی بیانی بەلای خۆیدا راکێشاوە، لەوانەش تاکە پڕۆژەی وزە لە هەموو عێرق کە لەلایەن ئەمەریکاوە پشتیوانی دارایی دەکرێت.
هەر لە چوارچێوە ئەو باسەدا، دكتۆر زه‌یس نووسیویەتی: "داهاتووی هه‌رێمی کوردستان و عێراق لە مەترسیدایە و ئەمەریکا کۆمەڵێک ئامرازی دیپلۆماسی و ئابووری و سەربازی لەبەردەستدایە." هەروەها ئاماژەی بەوەشدا، "بایدن لە سەردانەکەیدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەرفەتی گەورەی لەبەردەستایە بەتایبەتی کاتێك کە لەگەڵ سەرکردەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کۆدەبێتەوە."
ئەمەریکا پێویستە چی بکات؟
لە کاتێکدا کۆنگرێسی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، ساڵانە ملیۆنان دۆلار بۆ عێراق تەرخان دەکات، میلیشیاکانی نزیك لە ئێران کە خەرجییەکانیان لەسەر بودجەی عێراق دابین دەکرێت، بوونەتە هەڕەشەیەکی بەردەوام لەسەر پرۆژەی وزە لە هەرێمی کوردستان کە لەلایەن خودی ئەمەریکاوە پاڵپشتی دارایی دەکرێت.
هەر بۆیە دکتۆر زەیس، كه خاوەنی بڕوانامەی بەکالۆریۆسە لە زانستی ئابووری لە ئەکادیمیای سەربازی ئەمریکا لە وێست پوینت و ماسته‌ر و دكتۆرای له بواری پرسه ستراتیژییه‌كان هه‌یه، جەختی لەوە کردووەتەوە، کە پێویستە تا ئەو کاتەی میلیشیاکانی سەربە ئێران بەردەوام ده‌بن لە هێرشەکانیان بۆ سەر کارمەندان و دامەزراوەکان و وەبەرهێنانەکانی ئەمەریکا له عێراق، کۆنگرێس بە چڕی لێکۆڵینەوە لە بودجەی ئاسایشی داهاتوو بۆ بەغدا بکات.
عێراق دووەم وڵاتی خاوەن غازی سرووشتییە و تاکە وڵاتە لە جیهاندا هەم غازی سروشتی بەرهەم دەهێنێت و هەم هاوردەکردنی غازی هەیە. ئەمەریکا بۆ ئەوەی عێراق لە غازی ئێران بێبەش بکات، دەبێت واز لە پێدانی لێخۆشبوون لە سزاکانی عێراق بهێنێت بۆ هاوردەکردن و پارەدان بە غازی ئێران، کە پێدەچێت سوپای پاسدارانی ئێران بۆ سپیکردنەوەی دۆلاری ئەمریکی بەکاریبهێنێت.
هەروەها عێراق وابەستەی گواستنەوەی دۆلارە لە بانکی فیدراڵی ئەمەریکاوە بۆ بەغدا، کە ئەمەش دەکرێت ببێتە کارتێکی فشار لەکاتی دانووستان، بەتایبەتی لەم هەلومەرجەدا کە ئێران هەڕەشە لە وەبەرهێنانە سەرەکییەکانی وزەی ئەمەریکا لە هه‌رێمی کوردستان دەکات.
وه‌رگێڕانی: هه‌ژان هادی
سه‌رچاوه: Real Clear Energy