هەولێر و بەغدا بۆچوونی جیاوازیان لەسەر ئامادەکردنی پڕۆژەیاسای نەوت و گاز هەیە

K24 - هەولێر

جێگری سەرۆکی لیژنەی نەوت و گازی پەرلەمانی عێراق دەڵێت، "پێموانییە لەم خولەی پەرلەماندا پڕۆژەیاسای نەوت و گاز پەسندبکرێت". پسۆڕێکی نەوت و گازیش ئاماژە بەوە دەدات، "هەولێر و بەغدا بۆچوونی جیاوازیان لەسەر بنەماکانی داڕشتنی پڕۆژەیاساکە هەیە و پێویستە تێبینییەکانی کورد ڕەچاوبکرێن".

لە کارنامەی سوودانیدا چۆن باس لە یاسای نەوت و گاز کراوە؟

لە کارنامەى حکومەتى ئێستاى عێراق، کە محەممەد شیاع سەرۆکایەتیی دەکات و ئەندامانی هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت دەنگیان لەسەر داوە؛ شەش مانگ دیاریکراوە بۆ رێککەوتن لەسەر پرۆژە یاسایەکی نەوت و گاز، بەڵام کاتەکە تێپەڕیوە و تا ئێستا رێککەوتنى کۆتایی لەوبارەوە نەکراوە.

لە بەشێکى دیکەى کارنامەکەى سوودانیدا ئاماژە بەوەش کراوە، "لیژنەیەکى یاسایی، دارایی و نەوتی لە هەردوو حکومەتى فیدراڵیی عێراق و هەرێمى کوردستان پێکدەهێندرێت کە چەند ئەرکێکیان دەبێت، لەوانە، پێداچوونەوە بە کەرتى نەوت و گازى هەرێمى کوردستان و پەیوەندیی نێوان وەزارەتى نەوتى فیدراڵیی عێراق و هەرێمى کوردستان بۆ پاکتاوکردنى قۆناخى پێشوو بەگوێرەى دەستووری هەمیشەیی عێراق."

بەگوێرەى کارنامەکە، هەردوو حکومەتى فیدراڵیی عێراق و حکومەتی هەرێمى کوردستان سەرپشک دەکرێن بۆ دانوستاندن لەبارەى دۆسیەى نەوت و بودجە تاوەکو لە ماوەى شەش مانگدا یاساى نەوت بە گوێرەى دەستوور گەڵاڵە دەکرێت.

مشتومڕى سەرەکیى تایبەت بە پرۆژە یاسای نەوت و گاز، لەبارەى ئەو کۆمپانیایانەن کە سەرپەرشتیى پرۆسەى هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان دەکەن. هەڵبەتە پەسندکردنی یاسای نەوت و گاز کاریگەریی گەورەی لەسەر چارەسەرکردنی کێشەی نێوان هەولێر و بەغدا دەبێت.

نەهرۆ رواندزیی: پڕۆژەیاسای نەوت و گاز کێشەی زۆری لەسەرە

ئەمڕۆ چوارشەممە، 01-11-2023، نەهرۆ رواندزیی، جێگری سەرۆکی لیژنەی نەوت و گاز لە پەرلەمانی عێراق بە کوردستان24ـی راگەیاند، "بەهۆی بارودۆخی ئێستای عێراق و ناوچەکە و ئەو ناکۆکییە سیاسییانەی لەنێوان لایەنە سیاسییەکان هەن؛ بە دووری دەزانم لەماوەی ئەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا، پڕۆژەیاسای نەوت و گاز پەسند بکرێت".

نەهرۆ رەواندزیی ئاماژەی بەوەش کرد، "پڕۆژەیاسای نەوت و گاز کێشەی زۆری لەسەرە و ئامادەکردنی ڕەشنووسەکەشی، پێویستی بە گفتوگۆیەکی چڕی لایەنە سیاسییەکانە. هەرچەندە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ ئەو مەبەستە لیژنەیەکی پێکهێناوە، کە نوێنەری کورد، سووننە و شیعەشی تێدایە، بەڵام تا وەکو ئەمڕۆ لایەنەکانی نێو لیژنەکە نەگەیشتوونەتە هیچ رێککەوتنێکی کۆتایی".

جێگری سەرۆکی لیژنەی نەوت و گاز پێیوایە ئەگەر پڕۆژەیاسای نەوت و گاز بە رێککەوتنی هەموو پێکهاتە و لایەنەکانی عێراق پەسەندبکرێت، "عێراق دەچێتە قۆناغێکی نوێیەوە، وڵاتەکە یەکدەخات و کاریگەریی ئەرێنی لەسەر پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا دەبێت. ئێمە وەکو کورد پێمان باشە لەسەر بنەمای دەستوور پڕۆژەیاساکە ئامادەبکرێت و دواتر لە پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر بدرێت".

ناکۆکیى سەرەکیی نێوان هەردوو حکومەتی هەرێمى کوردستان و حکومەتى فیدراڵیى، لەبارەى ئەوە بووە کە کامە لایەن هەژموونى بەسەر هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان دەبێت. حکومەتی فیدراڵی جەختی لەوە کردووەتەوە، پێویستە ئەو پرۆسەى هەناردەکردنە لە رێگەى کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوتى عێراق (سۆمۆ) بێت، بەڵام حکومەتی هەرێمى کوردستان بە پشتبەستن بە یاساى نەوت و گازى خۆى، ئەو هەنگاوە رەتدەکاتەوە.

نەهرۆ رەواندزی، کە هاوکات ئەندامی فراکسیۆنی پارتییە لە پەرلەمانی عێراق، ئەوەشی خستەڕوو، "دەبوو پرۆژەیاسای نەوت و گاز بەر لە پرۆژەیاسای بودجەى گشتیى 2023 لەنێوان حکومەتى هەرێمى کوردستان و حکومەتى فیدراڵیى عێراق یەکلابکرێتەوە، چونکە ئەو کێشە داراییەى هەرێمى کوردستان لەگەڵ حکومەتى فیدراڵیی عێراق هەیەتى زۆربەى پەیوەندیدارە بە بابەتی نەوتەوە و ئەو یاسایە دەتوانێت کێشە داراییەکانى نێو بودجە چارەسەر بکات".

لە ساڵی 2007 تاوەکو ئێستا رەشنووسی چەند پڕۆژەیاسایەکی نەوت و گاز ئامادەکراون، بەڵام لە پەرلەمانی عێراق دەنگیان لەسەر نەدراوە. نەهرۆ رواندزی دەڵێت: "دیار نییە پشت بە کام پرۆژەیاسای نەوت و گاز دەبەسترێت، دەبێت رێککەوتنى سیاسى بکرێت. ئێستا ئەو بابەتە لەلایەن ئەو لیژنەیەی لەلایەن سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە پێکهێندراوە، تاوتوێ دەکرێت".

بە گوتەی جێگرى سەرۆکى لیژنەى نەوت و گازى پەرلەمانى عێراق، "کێشەکانی پڕۆژەیاسای نەوت و گاز تەنها پەیوەست نین بە کوردەوە، چونکە سووننە و شیعەکانیش لەسەر چەند خاڵێکی پەیوەندیدار بە پڕۆژەیاساکە ناکۆکییان هەیە، بەتایبەت پرسی پاڵاوگە و کۆمپانیاکانی نەوت، بۆیە پێموایە لەم خولەی پەرلەماندا پڕۆژەیاساکە پەسند ناکرێت".

بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی عێراق

 ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا لە کاتێکدان، رۆژی 15ى شوباتى 2022، دادگەى باڵاى فیدراڵیى عێراق بڕیاری دا یاساى نەوت و گازى هەرێمى کوردستان بە نادەستوورى لە قەڵەم بدات، کە لە ساڵى 2007 لە پەرلەمانى کوردستان پەسند کراوە، ئەوە جگە لە ناچارکردنى هەرێمى کوردستان بە رادەستکردنى بەرهەمى نەوتى بە حکومەتى فیدراڵیی عێراق کە لەلایەن حکومەتى هەرێمى کوردستانەوە رەتکرایەوە. 

د. گۆڤەند شێروانی: پێویستە پڕۆژەیاساکە بە ڕەچاوکردنی داواکارییەکانی کورد پەسندبکرێت

ئەمڕۆ چوارشەممە، 01-11-2023، د. گۆڤەند شێروانی، پسپۆڕی نەوت و گاز لەبارەی پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکە، بە کوردستان24ـی راگەیاند: "گرنگە پڕۆژەیاسای نەوت و گازی عێراق لە داهاتوویەکی نزیکدا پەسندبکرێت، چونکە 20 ساڵە دواکەوتووە و، بۆشاییەکی یاسایی بەرچاوی دروستکردووە لە بەڕێوەبردنی کەرتی نەوت و گاز لەسەر ئاستی عێراق".

وەکو ئەوەی شێروانی باسی کرد، "هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆچوونی جیاوازیان لەسەر بنەماکانی داڕشتنی پڕۆژەیاساکە هەیە. حکومەتی فیدراڵی ڕەشنووسێکی ئامادەکردبوو، زۆرینەی خاڵەکانی بەرەو مەرکەزییەت هەنگاویان دەنا، کەچی پێشنیار و دیدگای هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای بەرگە فیدراڵییەکان بوو، واتا پێی باشبوو دەسەڵاتێکی زیاتر بدرێتە هەرێمی کوردستان و ئەو پارێزگایانەی بەرهەمێنەری نەوتن لەسەر ئاستی عێراق".

بە گوتەی، ئەو پسپۆڕەی نەوت و گاز، "ئەگەر یاسای نەوت و گاز بە ڕەچاوکردنی تێبینییەکانی هەرێمی کوردستان و ئەو ماددە دەستوورییانەی ئاماژە بە سیستەمی فیدراڵی و دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان دەکەن،  پەسندبکرێت، شتێکی باش دەبێت و پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا بەهێزتر دەکات. هەروەها دەبێتە هۆکاری خزمەتکردنی ئابووری عێراق".

د. گۆڤەند شێروانی ئاماژەی بەوەش کرد: "بەڵام ئەگەر هاتوو نیگەرانی و تێبینییەکانی هەرێمی کوردستان لەکاتی ئامادەکردنی پڕۆژەیاساکە ڕەچاونەکران، ئەوە دەبێتە هۆی دروستبوونی ناکۆکییەکی دیکەی نوێ لەنێوان هەردوولا. ئەمەریکا، نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی ناوچەکە ئاگاداری بابەتەکەن و بەداداچوونێکی ورد دەکەن بۆ گفتوگۆکانی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر یاسای نەوت و گاز و پێموایە رۆڵێکی ئەرێنییان دەبێت لە نزیکردنەوەی بۆچوونی هەردوولا کە پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکە لە بەرژەوەندیی هەردوولابێت".

یەکەم پڕۆژەیاسای نەوت و گازی عێراق

ساڵی 2007 و لە سەردەمی کابینەی نووری مالیکی، یەکەم کۆپیى رەشنووسى پرۆژەیاساى نەوت و گازى عێراق کە لە 43 ماددە پێکهاتووە، لە ساڵى 2007 لەلایەن حکومەتەوە ئامادە کرا، بەڵام بەهۆى ناکۆکیى نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر ناوەڕۆکییەکەی، پڕۆژەیاساکە لە پەرلەمانی عێراق پەسندنەکرا.

بە گوێرەی ئەو پرۆژەیاسایەی حکومەتەکەی مالیکی ئامادەکرابوو، دەبووایە ئەنجوومەنى فیدراڵیى نەوت و گاز پێکبهێندرێت و هەرێمى کوردستان نوێنەرێکى بە پلەى وەزیر تێدا دەبێت. ئەرکى ئەنجوومەنەکە دیاریکردنى سیاسەتى نەوتى بوو لە عێراق.

چوار ساڵ دواتر، هەر لە سەردەمی کابینەی مالیکی و لە ساڵی 2011، حکومەت پڕۆژەیاسایەکی دیکەی نەوت و گازی ئامادەکرد کە لە 49 ماددە پێکهاتبوو، بەڵام ئەویش بەهۆی بوونی ناکۆکیی نێوان هەولێر و بەغدا لە پەرلەمانی عێراق پەسند کرا.

کۆبوونەوەی هەردوو شاندی هەولێر و بەغدا لەبارەی یاسای نەوت و گاز

رۆژی شەممە، 5ـی ئابی 2023ـی شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان و ناوەندی عێراق لەبارەی ئامادەکردنی رەشنووسی یاسای نەوت و گاز کۆبوونەوە. وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کرد، "لە چوارچێوەی چاکسازییە یاساییەکان کە لە کارنامەی حکومەت و بەدیاریکراوی لە بڕگەی 23دا هاتووە بۆ ئامادەکردنی رەشنووسی یاسای نەوت و گاز و بە پشتبەستن بە رێنمایی سەرۆکوەزیران محەممەد شیاع سوودانی بە تەواوکردنی ئەو پڕۆژەیە و بە بەشداریی سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان لەو پڕۆژە نیشتمانییە ستراتیژییە، رۆژی 5ـی ئابی 2023 بە ئامادەبوونی هەردوو جێگرانی سەرۆکوەزیران (وەزیری دەرەوە و وەزیری نەوت) و شاندی هەرێمی کوردستان و پارێزگارەکانی پارێزگا بەرهەمهێنەرەکانی نەوت و راوێژکارانی سەرۆکوەزیران و بەشێک لە بەرپرسانی وەزارەتی نەوت، کۆبوونەوەیەک کرا." 

سەبارەت بە وردەکاریی کۆبوونەوەکە، لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، "کۆبوونەوەکە باسی لە گرنگی و ئامانجەکانی یاسای نەوت و گاز و پێویستیی تەواوکردنی لە زووترین ماوەدا بە بەشداریی هەرێمی کوردستان و پارێزگا بەرهەمهێنەرەکانی نەوت و نوێنەرانی نووسینگەی سەرۆکوەزیران کرد." 

لە راگەیێندراوەکەدا ئاماژە بۆ کەشی کۆبوونەوەکەش کراوە و "کەشەکە ئەرێنی بوو کە رەنگدانەوەی بایەخ و رژدبوونی لایەنەکانی تێدا رەنگیدابووەیەوە بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە، چونکە بەشێکە لە پابەندییەکانی کارنامەی وەزاری، کە ئەنجوومەنی نوێنەران دەنگی پێدا و هەروەها پایەیەکی گرنگە بۆ وەبەرهێنانی سامانی نەوت و گاز بەباشترین شێوە جیهانییەکانی و بەو پێیەی ببێتە هۆی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی سەرجەم رۆڵەکانی عێراق".