زبان کُردی و شکوفایی بیش از پیش در هزاره زبانها!
همانطور که می‌دانیم در آغاز هزاره سوم و با پیشنهاد بنگلادش و حمایت انجمن طرفداران زبان مادری برای تعیین یک روز به عنوان روز زبان مادری این طرح پس از ارائه به یونسکو در سی‌امین نشست عمومی یونسکو مورد تصویب نمایندگان کشورهای عضو این سازمان قرار گرفت و بدین‌سان در راستای اهمیت دادن به حفظ گونههای مختلف زبانی و جلوگیری از حذف، انکار و میرایی زبان مادری روز ۲۱ فوریه به عنوان روز زبان مادری نامگذاری شد.
تردیدی نیست که زبان مهمترین عامل ارتباط افراد جامعه انسانی با هم و نیز ارتباط بین جوامع مختلف و ابزار انتقال تجربه و میراث فرهنگی بشر از نسلی به نسلی دیگر است، انسان‌ها با گفتگو همدیگر را درک نموده و حکایت تحولات و تکامل هر جامعه‌ای از طریق زبان انتقال می‌یابد و زبان هم نقش اساسی در غنای فرهنگی ملتها دارد و هم خود جز مهمترین سرمایه‌های معنوی تاریخ هر ملتی است و اهمیت آن در حفظ میراث فرهنگی و معنوی بشر مانند شیرازه یک کتاب در حفظ انسجام مطالب به هم پیوسته درون صفحات است.
در باب اهمیت زبان مادری سخن بسیار گفته شده است برخی زبان‌شناسان نیروی عقلانی زبان را معادل توانایی بیولوژیک بشر و اهمیت تنوع زبانی را همسان با تنوع انسانی دانسته و نابودی هر زبانی را برابر با امحاء یک جهان بینی خاص می‌دانند به همین دلیل باید گفت که زبانها روح بشریت هستند با این همه نباید فراموش کنیم زبان هم مانند هر پدیده دیگری زاده می‌شود، در شرایط مناسب رشد می‌کند و تکامل می‌یابد و گاهی هم دچار چالش می‌شود و در صورت عدم حمایت و تداوم سیاستهای یکسان سازی اجباری تحت هر عنوانی آسیب می‌بیند و گاهی تا پرتگاه نابودی از عرصه حیات رانده خواهد شد و صد البته از میان گونههای مختلف زبانی زبان گروههای اقلیت و غیرقدرتمند و زبانهای بومی و محلی و زبان گروههای فاقد دولت و حاکمیت در معرض آسیبهای جدی بوده و هنوز هم هستند.
سازمان ملل متحد با محوریت یونسکو از مدتها قبل اهمیت و جایگاه زبان مادری را در حفظ میراث معنوی و مشترک جامعه جهانی دریافته است و علاوه بر آن به دلیل اهمیت گونههای زبانی در حفظ میراث جهانی و مخاطرات جدی ناشی از انکار، عدم آموزش و توسعه، ممنوعیت استفاده و به‌کارگیری و تضییع حقوق فرهنگی اقلیتها در جستجوی راهی برای حفظ زبانها به عنوان میراث مشترک بشری می‌باشد و در این راستا برخورداری از حق آموزش و فراگیری زبان مادری را مرتباً مورد تأکید قرار داده است و سیستم آموزشی چند زبانی را برای کشورهای دارای تنوع قومی، زبانی فرهنگی و چند ملیتی توصیه می‌کند.
در جهان پیرامون بالغ بر ۷ هزار گونه زبانی وجود دارد که هر کدام به سهم خود بخشی از میراث و تجربه مشترک بشری را در چارچوب خود جای داده است و نابودی و مرگ هر کدام از این زبانها به معنای از دست رفتن بخشی از میراث معنوی بشر است.
تنوع زبانی در کشورها و مناطق مختلف جهان متفاوت است در هندوستان به عنوان یک ساخت سیاسی فدرال و متنوع گویشوران ۸۰ زبان مختلف زندگی می‌کنند و این زبانها در مراحل مختلف تخیل و آموزش بکار گرفته می‌شوند.
در قاره سیاه هم صدها زبان وجود دارد. خاورمیانه که مهد تمدن‌های کهن و گهواره تمدن بشری است هم گرانیگاه تولد و تحول و تکامل گونههای مختلف ربانی است و سزرمین تنوع‌ها و تفاوت‌هاست متاسفانه این تنوع و تفاوت‌ها نادیده گرفته شده و یا به جای همزیستی و مدارا در مسیر تقابل و تضاد با هم قرار سیر می‌کنند و عدم رواداری و دیگر پذیری بلای جان اقلیت ها و گروههای مختلف قومی و زبانی در این منطقه می‌باشد.
زبان کُردی یکی از زبانهای هند و اروپایی است که به‌طور گسترده در دست کم در چهار کشور ایران، عراق، ترکیه و سوریه چند ده میلیون نفر به آن تکلم می‌کنند زبانی که هم خانواده با زبان‌هایی نظیر فارسی، بلوچی و اردو به شمار می‌رود. در این بین ایران به عنوان کشوری با تاریخی کهن و اثرگذاری فرهنگی گسترده است که گروههای متنوع و مختلف قومی، زبانی، مذهبی را در درون مرزهای خود جای داده است کشوری که از تنوع زبانی قابل توجهی برخوردار است و شهروندانش به زبانهای مختلفی از جمله فارسی، کُردی، ترکی، بلوچی، عربی، ترکمنی و لهجه‌های متفاوت دیگری نظیر گیلکی، مازنی، لُری، تاتی و ... سخن میگویند که قدمت برخی از این زبانها به هزاران سال پیش باز می‌گردد.
گرچه زبان رسمی کشور فارسی است که هم از پشتوانه قدرتمند ادب کلاسیک و هم از حمایت ۱۲۰۰ ساله حاکمان این زاد بوم برخوردار است، اما بخش عظیمی از فرهنگ و تمدن ایران مدیون ایرانیان غیرفارس زبان بوده و ادبیات و فرهنگ هر کدام از این گونههای زبانی میراثی ارزشمند سامان معنوی آنان را در خود جای داده است و یکی از علل غنا و جذابیت فرهنگ و تمدن ایرانی در طول تاریخ، فراقومی و حتی فرازبانی بودن آن و ایجاد وحدتی در عین کثرت بوده است.
در دهه‌های اخیر و با وجود فراهم بودن ظرفیتهای قانونی و تأکید قانون اساسی در اصول ۱۹ و ۱۵ بر حق آموزش زبان مادری در کنار زبان رسمی در مدارس و ضرورت اجرائی نمودن این اصول و برنامه و وعدههای مکرر دولتهای مختلف و به ویژه دولت اخیر از جمله آغاز رسمی تدریس زبان کُردی در دانشگاه کردستان یا تدریس زبان ترکی آذربایجانی در مدارس، اما همچنان در پاسداشت این تنوع و قدرت فرهنگی راه دراز و گام‌های بسیار دیگری در پیش رو است که می‌بایست با قدرت و اهتمام ویژه آنها را برداشت.
بی‌شک برخلاف نظر برخی از اندیشمندان متأثر از مکتب ناسیونالیسم و ایده‌های همسان‌سازی، آن چیزی که جهان امروز و از جمله ایران بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز دارد و باعث تقویت همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز و همکاری جویانه و شکوفایی و زایش فرهنگی بیشتر نسبت به قبل می‌شود، توجه به تنوع و پاسداشت آنها از جمله در بخش زبانهای رایج در ایران است. زبان‌هایی که هریک از آنها میراثی تاریخی و بعضاً عظیم نه فقط برای گویشوران آن و یا ایرانیان بلکه برای جامعه جهانی است. یکی از نکات قدرت نرم و پرتداوم فرهنگ و تمدن ایرانی در طول تاریخ داشتن ظرفیت در کنار هم قراردادن هویت‌های مختلف و متنوع قومی، نژادی، زبانی و فرهنگی است که همه آنها در کنار هم یک کل بزرگ‌تر ایجاد کرده‌اند. در زمان فعلی یکی از شاخصه‌های این تنوع همانطور که نشست اقلیتها در شورای حقوق بشر بر آن تاکید کرده است حفظ و حراست از زبانهای اقلیتها و گروههای مختلف قومی و زبانی است.
طی سالهای اخیر گامهایی برداشته شده است، از منظر قانونی ظرفیت‌هایی ایجاد شده است اما همه اینها با سرمنزل مقصود در عالم عمل فاصله بسیار دارند و نیاز هست با اهتمام جدی و ویژه‌تر در این زمینه گام برداشت چرا که این موضوع در عین حال یک مطالبه مشروع و قانونی همه شهروندان کشور است.
در این بین عدم آموزش زبان کُردی در مدارس مانع فراگیری و توسعه ظرفیتهای این زبان توسط فعالان فرهنگی و ادبی نشده است و زبان کُردی به همت اهل فضل و فرهنگ کردستان و با تغذیه از میراث مکتوب منظوم و منثور پانصد ساله خویش و بهره‌مندی از نسل جدیدی از تحصیلکردگان حوزه اندیشه و فرهنگ راه دشوار خود را به سوی افقهای روشن پیموده است و با وجود وزش گاه و بی‌گاه بادها و تندبادهای ناموافق چراغ امید آفرین و روشنی بخش تکافوهای فرهنگی و زبانی همچنان روشن نگاه داشته شده است و آثار منثور و منظوم فراوان صاحب نظران و شاعران و نویسندگان و جراید، نشریات و رسانه‌های مختلف در برهه‌ها و مقاطع زمانی گوناگون هر کدام به سهم خود در جهت حفظ و توسعه، بالندگی و غناء بخشی به زبان مادری خویش ایفای نقش نموده‌اند شاهدی بر توانمندی زبان و قدرت آفرینش فرهنگی کردهاست. و این راه همچنان در تداوم است که همانطور که اشاره شد یکی از ایستگاههای ارزشمند این حرکت فرهنگی تأسیس گروه زبان و ادبیات کُردی در مقطع کارشناسی در دانشگاه کردستان و به همت نخبگان فرهنگی و اساتید و چهره‌های آکادمیک مختصص در حوزه زبان، تاریخ، فرهنگ و ادبیات کُردها می‌باشد.
نقش برجسته شاعران و ادیبان، نویسندگان و اهل فضل و فکر کُرد در خلق و ایجاد آثار ارزشمند و ماندگار در بخشهای مختلف جغرافیای کُردنشین در ایجاد میراث ارزشمند فرهنگی کُردها و توفیق آنان در خلق این همه آثار ماندگار نشانه واضح و آشکاریست از توانمندی و قابلیتهای درونی زبان و ادبیات کُردها و سند محکمی است بر جاودانگی و نامیراثی میراثی که از عمق جان بخشی از مخلوقات روی زمین می‌جوشد و انکار و سرکوب و نادیده گرفتن آن تنها منجر به تشدید چالش‌ها و تضعیف صلح و همزیستی مسالمت آمیز و توسعه مبانی مشارکت همگانی در رشد و تعالی فرهنگهای مشترک خواهد انجامید و تنها کُردها از آن زیان نخواهند دید.
نقش برجسته شاعران و ادیبان، نویسندگان و اهل فضل و فکر کُرد در خلق و ایجاد آثار ارزشمند و ماندگار در بخشهای مختلف جغرافیای کُردنشین در ایجاد میراث ارزشمند فرهنگی کُردها و توفیق آنان در خلق این همه آثار ماندگار نشانه واضح و آشکاریست از توانمندی و قابلیتهای درونی زبان و ادبیات کُردها و سند محکمی است بر جاودانگی و نامیرائی میراثی که از عمق جان بخشی از مخلوقات روی زمین می‌جوشد و انکار و سرکوب و نادیده گرفتن آن تنها منجر به تشدید چالش‌ها و تضعیف صلح و همزیستی مسالمت آمیز و توسعه مبانی مشارکت همگانی در رشد و تعالی فرهنگهای مشترک خواهد انجامید و تنها کُردها از آن زیان نخواهند دید.