زائر صلح؛ از واتیکان تا اربيل (هَولِر)
شهر اربیل پایتخت اقلیم کردستان یکی از کهن‌ترین شهرهای خاورمیانه و جهان است که قدمت آن تقریباً به (۶۰۰ ق. م) بازمی‌گردد و اسم آن در سنگ‌نوشته‌ها و الواح (۳۰۰۰ ق. م) سومری (اوربلُم ـ اوربیلُم) و بابلی‌ها نیز آن را (اربائیلو) نامیده و یکی از کهن‌ترین کانون‌های پیدایش بشر و شکل‌گیری تمدن است.
غار تاریخی (شانده ر) که مهد اولیه حیات بشری است، در محدوده‌ی این استان واقع‌شده که قدمت زیست انسان در این غار حسب نظر و یافته‌های باستان‌شناسان و کاوشگران متخصصین به بیش از ۶۰ هزار سال پیش برمی‌گردد و کانون اولیه‌ی پیدایش انسان نئاندرتال است. علاوه بر این غار در روستای "چه می" که به ۱۲ هزار سال قبل از میلاد تعلق دارد، نشان‌ها و آثاری یافت شده است که حاکی از تحولی بزرگ در تمدن انسان و پایان عصر غارنشینی و آغاز کشف رویش دانه و کشاورزی و دامداری در این منطقه از جهان است.
قدمت شهر کنونی اربیل بالغ‌بر ۸هزار سال است. در دوران پیش‌از میلاد و بیشتر از آن در دوره‌ی آشوریان، اربیل مرکز پرستش الهه‌ی (عشتار) بوده است و اتفاقات زیادی را در سراسر تاریخ کهن خود تجربه نموده است. در سال (۳۳۱ ق. م) جنگ پرآوازه‌ی (گوگمل) در حومه‌ی شهر اربیل و میان هردو سپاه (داریوش سوم هخامنشی) و (اسکندر مقدونی) به وقوع پیوست که درنتیجه‌ی آن هخامنشیان شکست‌خورده و اسکندر با این پیروزی، کلید تصرف امپراتوری هخامنشی را به‌دست آورد و سرانجام به عمر این سلسله مهم پایان داد.
تاریخ‌نویسان مشهور یونانی یونانی نام این شهر را در آثار خود (اربیلا) ثبت نموده و این واقعه (گوگمل)باعث ثبت‌نام این شهر در منابع متعدد گردید.
همین جنگ و پیروزی اسکندر در آن، بعدها تبدیل به سوژه‌ای جذاب برای نقاشی نقاشان نامدار جهان و خلق تابلوهای ماندگار و نیز دست‌مایه‌ای برای تولید فیلم‌های تاریخی وکارهای هنری اروپایی شد.
چنانچه گفته شد، این شهر در روزگار آشوریان و تا سقوط آنان براثر حمله‌ی هوخشتره، مرکز اساسی و مهمی برای پرستش ایزد ایشتار بود. در یکی از بندهای ستون دوم از کتبیه و ادعانامه‌ی داریوش اول در بیستون نیز، که توسط راولبنسون بازخوانی شدە، از اربیل نام برده شده است.
بنای مركز اين شهر، يادگار عصر و دوران آرامی‌ها است و بعدها به يكی ايالت‌های فدراتيو حكومت هخامنشي مبدل گرديد.
در دوران اسلامی هم اربیل در گذرگاه حوادث قرار داشت و در عصر زنگیان و دوره‌ی حکومت زین‌الدین علی کوچک ترکمان که به خاطر همراهی‌اش در نبردها با امیر زنگی او حکومت اربیل و نواحی اطراف آن را در اختیار گرفت و سرانجام مظفرالدین گوکبری که در نبردهای صلیبی جز لشکریان سلطان صلاح‌الدین بود در سال۵۷۸ ه.ق بدین شهر آمد و به مدت بالغ‌بر چهل و چند سال در آن حکمرانی نمود و منشأ خدمات عام‌المنفعه و بنای مساجد، حمام، نانواخانه، خانقاها و عمران و آبادانی بسیارگردید و دوران وی عصر طلایی شکوه و رونق اربیل و نیز کانون تجمع علما بود. شرح خدمات وی در اثر مورخانی همچون مستوفی هولیر و ابن خلکان و...به تفصیل آورده شده است. لازم به ذکر است که نخستین عید میلاد پیامبر در تاریخ اسلام و در ماه ربیع در این شهر و با حمایت وی درنهایت شکوه و عظمت برگزار شد و هولیر تا زمان هجوم مغولان از رونق و شكوه خاصی برخوردار بود.
این شهر همواره مرکز همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان مذاهب و ادیان مختلف آسمانی و ...بوده است و مسلمانان، آشوری‌ها، کلدانی‌ها، صائبی‌ها، مندانی‌ها و مسیحیان و... کردها و ترکمن‌ها در آن زیسته‌اند و در دوره‌ی پس از فروپاشی صدام آزادی مذهبی و آیینی در آن به شکل جدی مورد اهتمام قرار گرفته است.
با فروپاشی صدام و بروز ناامنی و خشونت‌های فرقه‌ای و مذهبی در عراق و مناطق تحت حکمرانی دولت‌های ضعیف و فرقه‌ای حاکم بر بغداد، مردم عراق ناامنی و خشونت لجام‌گسیخته را به بدترین شکل آن تجربه نموده و در نهایت باز ظهور گروه داعش که آخرین و دهشتناک‌ترین پرده از خشونت و توحش عریان را در عراق و بخش‌هایی از شام به نمایش گذاشت و بنیان‌های تمدن عراق و زندگی مردم در بسیاری از مناطقی که به اشغال این مهاجمان تاریک‌اندیش درآمد به نابودی و اضمحلال دچار گردید و فعایج هولناکی اتفاق افتاد که بشریت هرگز نباید آن را فراموش نماید.
گرچه کردهای ایزدی که در حوزه‌ی خارج از منطقه‌ی تحت نفوذ و اداره‌ی اقلیم کوردستان ساکن بودند، بزرگترین قربانیان این نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت بودند و داعش اندکی پس از سقوط و اشغال موصل تا نزدیکی‌های اربیل هم پیشروی کرد، اما با جانفشانی نیروهای پیشمرگه و کمک‌های منطقه‌ای و جهانی به‌ویژه پوشش آسمانی نیروهای ائتلاف اربیل از فاجعه‌ای بزرگ نجات یافت و آرام‌آرام کردها اعتمادبه‌نفس خود را بازیافته و نخستین شکست‌های سنگین داعش بر روی زمین با دست مبارزین کورد در مخمور، شنگال، کوبانی، اطراف موصل و... شکل گرفته، افسانه‌ی شکست ناپذیری این فرقه‌ی خون‌آشام به پایان آمد و جهانیان شاهد رویارویی شجاعانه‌ی رزمندگان و پیشمرگان کورد با این نیروی اهریمنی وتقدیم بالغ‌بر دو هزار شهید و بیش ازیازده هزار مجروح و معلول و صدها مفقودالاثربودند.
در تمام دوران حکومت اقلیم کردستان اربیل به‌طور خاص و قلمرو اقلیم به‌طور عام مأمن و پناهگاه آوارگان و آسیب‌دیدگان عراقی وسوری از جنگ بوده است. بگونه‌ایکه باوجود مشکلات اقتصادی، گاهی تا یک‌سوم جمعیت اقليم (حدود ۲میلیون) مهمان و پناه‌جو در این حوزه زیسته‌اند.
کاستی‌های اداری و فساد مالی و ناکارآمدی در برخی حوزه‌ها در تاریخ حکمرانی اقلیم قابل‌انکار نیست، اما حفظ امنیت و ماندگاری کیان سیاسی و آزادی مذهبی و سیاسی و احترام به تفاوت‌ها در اقلیم در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه و حتی مناطق دیگر عراق و میزان و حجم کارهای عمرانی و توسعه‌ی زیرساخت‌ها در اقلیم موجب تحسین و مایەی خرسندی و غیرقابل انکار است.
مسیحیان یکی از مهم‌ترین گروه‌های آیینی ساکن اقلیم و به‌ویژه در هولیر و دشت نینوا و دهوک می‌باشند که از خشونت‌های فرقه‌ای هم آسیب دیده و بعضاً از دیگر مناطق عراق هم به اقلیم پناه آورده‌اند و یا به خارج از عراق گریخته‌اند.
عراق در سه روز گذشته برای اولین بار در تاریخ خود میزبان رهبر کانولیک‌های جهان پاپ فرانسیس بود. صدام در دوران سلطه‌ی خود تلاش بسیاری نمود تا از طریق طارق عزیز که یک مسیحی بعثی بود پاپ پیشین را به عراق دعوت نماید و از حضور وی بهره‌برداری تبلیغی نناید. اما اين تمايل وی بی‌پاسخ گذاشته شد و تیرش به سنگ خورد.
نزدیک به دو دهه پس از سقوط و فروپاشی نظام بعث و در حالی که عراقی‌ها از خشونت‌های پی‌درپی و فساد وناکارامدی دولت‌ها در عذاب و رنج می‌باشند؛ در یک رویداد تاریخی رهبر کاتولیک‌های جهان روز جمعه در این شرایط کرونایی به‌عنوان زائر صلح به عراق سفر نمود و با استقبال گرم رئیس جمهور و نخست‌وزیر عراق وارد این کشور شد و پس از دیدار با آنان راهی نجف شد تا با آیت ا...سیستانی مرجع نامدار و پرنفوذ شیعیان در منزل وی دیدار و برای مردم عراق صلح و دوستی آرزو نمایند و مشترکا بر ضرورت پایان خشونت‌ها تأکید نمایند.
مقصد بعدی، اما کهن‌ترین و امن‌ترین و پررونق‌ترین شهرکنونی عراق یعنی هولیر بودکه بزرگترین مأمن مسیحیان عراق و شهری است که منطقه‌ی مسیحی‌نشین آن یعنی عنکاوه آبادترین بخش آن است .
شهر مناره‌ها و کلیساها، شهر تکایا و خانقاه‌ها، شهر صائبی‌ها و مندانی‌ها و شهر کوردها و ترکمن‌ها و.... روز سه‌شنبه (١٧ اسفند ١٣٩٩) با استقبال رسمی رئیس اقلیم کوردستان، نخست وزریر و برخی مقامات عالیرتبه در فرودگاه بین‌المللی هولیراز رهبر معنوی بزرگترین نحله‌ی فکری جهان دروازه‌ی دیگری به سوی تعامل با جهان مدرن گشوده شد و او به‌صراحت گفت نمی‌تواند خدمات و تلاشهای رهبران کورد را در دفاع از مسیحیان و دیگر اقلیت‌ها نادیده بگیرد.
پاپ البته هرگز تمایلی به دخالت در سیاست از خود نشان نداده است، ولی این به معنای کاستن از اعتبار و نفوذ وی نیست. زیرا اکثر رهبران دنیای امروز دیدار از واتیکان و ملاقات با وی را برای خود فرصتی تاریخی می‌دانند و بدان افتخار می‌کنند. او از هر کشوری که دیدن کرده مورد استقبال پرشور قرارگرفته است.
سفر او به اربیل به پاس قدردانی از حمایت‌های رهبران اقلیم از اقلیت‌های مذهبی و علی‌الخصوص مسیحیان بود. او در هیمن شهر و در ورزشگاه ۳۰هزار نفری که به نام فرانسوا حریری استاندار مسیحی و کردتبار اسبق اربیل که قربانی خشونت فرقه‌ای گردید، مورد استقبال گرم و کم نظیر هزاران نفر از پیروان ادیان مختلف قرار گرفت و چند ساعت بعدازآنکه کودکان معصوم کوردستانی از آیین‌های مختلف در فرودگاه با مَطلع"خوشامدی قدم بر چشممان ما بگداز"مقدم او را گرامی داشته و باردیگر میل به صلح و همزیستی را در میان کردها به جهانیان یادآور شدند، در این ورزشگاه سخنرانی و مراسم عشای ربانی را به جای آورد. او در سخنان خود با تقدیر از خدمات رهبران اقلیم گفت: اقلیم کردستان خانه‌ی امن مسیحیان است و تأکید کرد: "صبر و مهربانی شما موجب شد به عراق بیایم و از شما تشکر کنم."
پاپ فرانسیس از همه طوایف عراق خواست در راستای خدمت به منافع عمومی کشور تلاش کنند.
او اشاره کرد: عراق را به مقصد رم ترک خواهم کرد اما عراق همیشه در قلبم خواهد ماند.
بخش مهم دیدار و نقطه‌ی عطف ملاقات‌های پاپ در کردستان حضور ایشان در دفتر کار سه‌روک مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات و چهره کلیدی و تاثیرگذار و تعیین‌کننده‌یسیاست در اقلیم کوردستان بود که در بیرون از اقلیم هم در میان کوردها از نفوذ و پایگاه معنوی والایی برخوردار است.
این دیدار مهم‌ترین دیدار بارزانی با یکی از پرنفوذترین مراجع آیینی جهان و شخصیت پرنفوذ معنوی پس از ماجرای‌های بعد از رفراندوم تعیبن سرنوشت است که جامعه‌ی کوردستان را به دو بخش موافق و مخالف مبدل نمود و گر چه ۹۳درصد مردم در سراسر اقلیم کردستان رأیی خود را در موافقت با استقلال کوردستان به صندوق‌ها ریختند. اما نتایح آن موردپذیرش بغداد و کشورهای منطقه‌ای قرار نگرفت و بنا به روایت بارزانی در کتاب"بو میژو"(برای تاریخ)، بدترین نقش را در این ماجرا سفرای آمریکا و انگلیس بازی نموده و با آگاهی و بعضاً چراغ سبز آنان ماجراهای پس از ۱۵اکتبر رخ داد. بارزانی تندیس پیشرگه مدافع وطن در جنگ داعش و یک صلیب که به چند زبان برویان این جمله حک شده بود "شما متعلق به همه هستی " به پاپ تقدیم نمود.
تلاش رقبای درونی بارزانی و برخی جریان‌های مخالف حکومت اقلیم کوردستان در کم اهمیت جلوه دادن این سفر تاریخی فرار از این واقعیت مهم است که اقلیم کردستان به یک بازیگر اثرگذار در شطرنج سیاسی منطقه مبدل شده است.
بی‌گمان نقش جناب بارزانی در نیل به چنین جایگاهی غیرقابل انکار بوده و تلاشهای صورت گرفته برای کاستن از دامنه‌ی نفوذ و اعتبار ایشان قرین توفیق نبوده است. علاوه به راین صبوری و بردباری خردمندانەی رئیس کنونی اقلیم هم در کنترل بحران‌ها و بهره‌گیری از کوچک‌ترین فرصت‌ها برای تقویت روابط دیپلماتیک در منطقه و جهان و تحکیم همبستگی در داخل اقلیم برای تقویت جایگاه جهانی اقلیم و کسب حمایت دولت‌های مهم از آن مؤثر و مفید به فایده بوده است.
باید منتظر ماند و دید که نتایج و پیامدهای سفر زائر صلح در عراق و کردستان که ۶مارس به مناسبت سفر ایشان به‌عنوان روز ملی"همزیستی و همسبگی ملی"ملی نامگذاری شده است، چه خواهد بود.؟