گرامیداشت هفتادوهفتمین سالگرد اعدام پیشوا قاضی محمد در مهاباد

امروز دهم فروردین ۱۴۰۴، مصادف است با هفتادوهفتمین سالگرد اعدام پیشوا قاضی محمد، رئیس‌جمهور جمهوری کوردستان، و یارانش در شهر مهاباد. در بامداد دهم فروردین ۱۳۲۶، قاضی محمد به همراه محمدحسین‌خان سیفی قاضی و ابوالقاسم صدری قاضی، پس از محاکمه‌ای بحث‌برانگیز در دو دادگاه تحت نظارت رژیم پادشاهی ایران، به اتهام تأسیس جمهوری کوردستان در میدان چوارچرای مهاباد به دار آویخته شدند. این رویداد، یکی از دردناک‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر کوردها را رقم زد.

جمهوری کوردستان که در سال ۱۳۲۵ با رهبری قاضی محمد بنیان نهاده شد، تنها یازده ماه دوام آورد و پس از آن با هجوم نیروهای رژیم پهلوی سرنگون شد. پیشوا قاضی محمد، که به عنوان نماد مقاومت و فداکاری شناخته می‌شود، برای جلوگیری از کشتار مردم مهاباد به دست نیروهای رژیم - مشابه آنچه در تبریز رخ داده بود - خود را تسلیم کرد. خروج ارتش شوروی از شمال ایران و قطع حمایت آن‌ها از جمهوری کوردستان، همراه با مشکلات داخلی سیاسی، نظامی و اقتصادی، از عوامل کلیدی فروپاشی این جمهوری نوپا بود.

امروز، در روژهلات کوردستان، به‌ویژه در مهاباد، سالگرد اعدام قاضی محمد با تدابیر شدید امنیتی از سوی جمهوری اسلامی ایران همراه است. مقامات این منطقه از نزدیک شدن مردم به مزار پیشوا قاضی محمد جلوگیری می‌کنند، اما کوردها با روش‌های مختلف، از جمله مراسم‌های خانگی و تجمع‌های نمادین، یاد این رهبر فقید را گرامی می‌دارند و پیمان خود را با آرمان‌های کوردایتی و میهن‌پرستی او تجدید می‌کنند.

قاضی محمد، فرزند قاضی علی و نواده‌ی میرزا قاسم قاضی، از خاندانی برجسته با پیشینه‌ای چهارصدساله در مهاباد بود. او پس از درگذشت پدرش به مقام قضاوت شهر منصوب شد و سپس با تأسیس جمهوری کوردستان در سال ۱۳۲۵، رهبری این جنبش را بر عهده گرفت. در طول یازده ماه حکومت، قاضی محمد توانست نظامی دموکراتیک و پیشرو را پایه‌گذاری کند که در آن زمان در منطقه بی‌سابقه بود. او با تلفیق ارزش‌های سنتی کوردی و مفاهیم مدرن مانند حقوق بشر، آموزش همگانی، و اصلاحات اقتصادی، الگویی از دموکراسی ارائه داد که هنوز هم در تاریخ کوردها به‌عنوان نقطه عطفی برجسته یاد می‌شود.

جمهوری کوردستان تحت رهبری قاضی محمد دستاوردهای چشمگیری داشت؛ از تأسیس مدارس به زبان کوردی و انتشار روزنامه‌هایی چون "کوردستان" گرفته تا ایجاد ساختارهای نظامی منظم و تلاش برای خودکفایی اقتصادی. بااین‌حال، فشارهای خارجی و ضعف‌های داخلی، این تجربه‌ی کوتاه اما تأثیرگذار را به پایان رساند.