توافق تاریخی ارمنستان و آذربایجان در واشنگتن
پایان چندین دهه مناقشه و نگرانی ایران از «کریدور ترامپ»
الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان با میانجی‌گری دونالد ترامپ به دهه‌ها مناقشه پایان دادند و بر سر ایجاد یک کریدور راهبردی توافق کردند. ایران ضمن استقبال از صلح، نسبت به «مداخله خارجی» و پیامدهای این کریدور ابراز نگرانی کرده است.
جمهوری آذربایجان و ارمنستان روز جمعه، ۸ اوت ۲۰۲۵ (۱۷ مرداد ۱۴۰۴)، با میانجی‌گری آمریکا، توافق‌نامه‌ی صلحی را در کاخ سفید امضا کردند که به نزدیک به چهار دهه جنگ و مناقشه بر سر منطقه‌ی قره‌باغ کوهستانی پایان داد. این توافق که با حضور الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و به میزبانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، امضا شد، فصل جدیدی را در ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی باز می‌کند.
دونالد ترامپ در این مراسم سه‌جانبه اظهار داشت: «به لطف این توافق، ما بالاخره به صلح دست یافتیم. ارمنستان و آذربایجان متعهد به توقف دائمی تمام عملیات‌های نظامی، برقراری روابط تجاری و دیپلماتیک، و احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر هستند.» وی افزود: «آن‌ها ۳۵ سال جنگیدند و اکنون دوست شده‌اند و بناست برای مدت طولانی دوست بمانند.»
«مسیر ترامپ برای صلح»: کریدور راهبردی نخجوان
یکی از مهم‌ترین مفاد این توافق، ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل است که از سوی کاخ سفید «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» (TRIPP) نام‌گذاری شده است. این کریدور که به «کریدور زنگزور» نیز شهرت دارد، خاک اصلی آذربایجان را از طریق نواری به عرض ۳۲ کیلومتر در خاک ارمنستان به منطقه‌ی خودمختار نخجوان متصل می‌کند. حل این موضوع که همواره یکی از موانع اصلی در مذاکرات صلح بود، یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک برای این توافق محسوب می‌شود.
واکنش‌ها: استقبال جهانی و نگرانی ایران
این توافق با استقبال گسترده‌ی بین‌المللی مواجه شد. ترکیه و اتحادیه‌ی اروپا از این توافق حمایت کرده و خواستار اجرای فوری گام‌های مورد توافق شدند. رهبران ارمنستان و آذربایجان نیز با ستایش از نقش ترامپ، اعلام کردند که این دستاورد بدون تلاش‌های شخصی او ممکن نبود و به طور مشترک وی را برای دریافت جایزه‌ی صلح نوبل نامزد کردند.
اما واکنش ایران به این توافق دوگانه بود. وزارت خارجه‌ی ایران در بیانیه‌ای ضمن استقبال از نهایی شدن توافق صلح به عنوان گامی مهم، نسبت به پیامدهای منفی «مداخله‌ی خارجی به هر شیوه و شکلی»، به ویژه در مجاورت مرزهای خود، ابراز نگرانی کرد. تهران تأکید کرد که ایجاد مسیرهای ارتباطی باید در چارچوب منافع متقابل و با رعایت حاکمیت ملی کشورها و «بدون مداخلات خارجی» باشد. این موضع به وضوح نگرانی ایران را از کریدور زنگزور نشان می‌دهد که می‌تواند مسیر ترانزیتی ایران را دور زده و خط مرزی مستقیم این کشور با ارمنستان را از بین ببرد.
این نگرانی پیشتر نیز در اظهارات مقامات ایرانی نمایان بود. در حالی که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، اخیراً بر لزوم کاهش حساسیت‌ها تأکید کرده بود، علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی، هشدار داده بود که هرگونه تلاش برای تغییر در مرزها با «برخورد محکم ایران» روبرو خواهد شد.
پیامدهای ژئوپلیتیک: کاهش نفوذ ایران و روسیه
به باور کارشناسان، این توافق که با کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی همزمان شده، یک پیروزی راهبردی برای آمریکا و ترکیه و شکستی برای ایران و روسیه محسوب می‌شود. حذف ایران از مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای، نه‌تنها از جنبه‌ی ژئوپلیتیک بلکه از لحاظ اقتصادی نیز خسارت‌بار بوده و فرصت‌های درآمدی مهمی را برای تهران از بین می‌برد.
