شرۆڤەکارێکی سیاسی: دەسەڵاتدارانی عێراق لە 2010وە دەستوور پێشێل دەکەن

K24 - هەولێر

شرۆڤەکارێکی سیاسی ڕایگەیاند، لە ساڵی 2010وە دەسەڵاتدارانی عێراق دەستوور پێشێل دەکەن لە ڕێگەی دادگاوە.

ئەمڕۆ سێشەممە، 9ـی نیسانی 2024، شێروان شەمێرانی، نووسەر و شرۆڤەکاری سیاسی لەمیانی گەشتێکی کوردستان24 ڕایگەیاند، ڕێگری دروستبوونی دیکتاتۆرییەت لەسێ خاڵ خۆی دەبینێتەوە، خاڵی یەکەم؛ سروشتی مرۆڤ وایە ئەگەر دەسەڵاتی هەبێت و ڕێگری نەبێت و ڕێگرەکانیش هەمووکات ڕۆشنبیر یان سیاسی یاخود جەماوەر یان هەر ڕێگرییەکی دیکە بێت، بەڵام دەسەڵاتدار هەمیشە هەوڵی ئەوە دەدات کەوا دەسەڵاتی زیاتری هەبێت و دەسەڵاتی خۆی فراوان بکات.

بەگوتەی ئەو، "خاڵی دووەم؛ ئەو ڕۆشنبیری ئاینی یان ئەو توێژە سیاسییەی کەوا لە عێراقدا هەیە، بابەتەکە تەنیا کولتوور نییە، کەوا مابێتەوە لە ڕابردوودا بۆیان، زۆرجار مرۆڤ کە شۆڕش دەکات بۆ گۆڕینی ئەو کولتوورە سەپێنراوە خراپەیە کەوا لە ڕابردوودا ماوەتەوە، ئێستە کولتوورێکی نوێی باش و ئاوەدان و ئازاد هەیە. ئەو ڕۆشنبیریە سیاسییەی کەوا ئێستە لەناو سەرکردە سیاسییەکانی عێراقدا هەیە، جا ئەوانەی لەدەرەوەی عێراقدا ژیابن واتە وڵاتە ئازادەکان، یاخود ئەوانەی لەناو خودی عێراقدا ژیاون بە ئاگری ڕژێمی بەعس سووتاون، هەموو ئەوانە بوونەتە هۆکاری ئەوەی کە ئەو ڕۆشنبیرییە عەقڵیەتەیان لا دروست نەبێت، کە ئازاد بن ئازادیخواز بن."

ئەو دەشڵێت: "لەدوای ساڵی 2003وە دەسەڵاتدارانی عێراق و دادوەرانی عێراق هەوڵیاندا لەگەڵ ئێرانییەکاندا ڕێکبکەون لەساڵی 2010، بەهۆی ئەوەی ئێرانییەکان زۆر بەهێز بوون و چەکیان بەکار دەهێنا، ئەمەریکییەکانیش بۆ ئەوەی خۆیان لە ئاگری چەکی ئەمەریکا لا بدەن، ساڵی 2010 ئەو کاتەی ئۆباما سەرۆک بوو، دوای ئەو بایدن دەسەڵاتی گرتە دەست، وایکرد ئەیاد عەلاوی کە مافێکی دەستووری هەبوو حکوومەت پێکنەهێنێت، دەستووریان تێکدا لە ڕێگەی دادگاوە، لەلایەن میدحەد مەحموودەوە، دوای ئەو نوری مالکی بوو بە سەرۆکوەزیران، یەکەمین هەنگاوبوو بۆ ئەو دەسەڵاتەی کە ئێستە هەیە."

21 ساڵە رژێمی بەعس رووخاوە،  بەڵام جێپه‌نجه‌ی تاوانەکانی بەعس لە یادەوەری گەلی کوردستانیان و لە جوگرافیای هەرێمی کوردستاندا هەر ماوە، 36 ساڵ بەر لە ئێستا رژێمی بەعس چەندین تاوانی وەک شاڵاوەکانی ئەنفال و کیمیابارانکردنی ‌‌هەڵەبجە و بێسەروشوێنکردنی بارزانییەکان ئەنجامدا، وێڕای ئەوەی دادگای باڵای تاوانەکان و، پەرلەمانی عێراق لە دەیەی رابردوودا تاوانەکانیان وەکو جینۆساید ناساند بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق قەرەبووی کەسوکاری قوربانیان و زیانەکانی هەرێمی کوردستانیان نەکردووەتەوە.

زیانە گیانییەکانی تاوانەکانی رژێمی بەعس دژ بە گەلی کوردستان بریتین لە قۆناغەکانی ئەنفال کە رژێمی بەعس لە رێگەی هەشت قۆناغی یەک لەدوای یەک لەنێوان 22ـی شوباتی ساڵی 1988 دەستیپێکرد،  لە 6ـی کانوونی یەکەمی هەمان ساڵدا هەر هەشت قۆناغی جێبەجێکرد کە زیاتر لە 182 هەزار لەژن و منداڵ و گەنج و پیرو پەککەوتەی کوردی زیندە بەچاڵکرد.

هەروەها لە 16ـی ئاداری ساڵی 1988 حکوومەتی بەعس هەڵەبجەی كیمیابارانکرد کە بەهۆیەوە زیاتر لە 5 هەزار کەس شه‌هیدبوون.

رژێمی بەعس لەو ماوەیەدا هەزاران گوند و شارەدێ و هەزاران مزگەوت و قوتابخانەو دەیان کڵێسای کوردستانی خاپوور کرد، رەزو باخ و کێڵگەکانی جووتیارانی سوتاند و کانیاوەکانی تەقاندەوە و بنەماکانی ژیانی لەناوبرد، لەدوای ساڵی 2003 و رووخانی رژێمی بەعس هیچ کام لە حکوومەتەکانی عێراق پابەندی قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی خەڵکی کوردستان نەبوون.

هەروەها 49 ساڵ لەمەوبەر رژێمی بەعس بڕیارنامەی 795ـی ئەنجوومەنی  سه‌ركردایه‌تی شۆرش و بڕیاری ژمارە 358ـی لە ساڵی 1978 دەرکرد بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی بە عەرەبکردن لەپارێزگاکانی کەرکووک و چەند ناوچەیەکی کوردنشین لە سنووری پارێزگای نه‌ینه‌وا ، بە سەدان هەزار خانەوادەی کورد ناچار بە دەرپەڕاندن دەکات و هاووڵاتیانی عەرەب لەشوێنیان نیشتەجێ دەکات. دوای پرۆسەی ئازادی عێراق هاوکات جێگیرکردنی ماددەی 140 لە دەستووری هەمیشەیی عێراق ، کە بەگوێرەی ماددە یاساکە دەبێت، ئاوارەکانی کورد بگەڕێنەوە ناوچەکانی خۆیان و،بڕیاری پێدانەوەی موڵکەکانیان دەربکرێت و لەقۆناغی کۆتاییدا ریفراندۆم لەسەر یەکلاییکردنەوەی کێشەی  ئیداری و سیاسی ئەو ناوچانە لە نێوان هەولێر و بەغدا بکرێت، بەڵام بەپێچەوانەوە وێڕای ئەوەی حکوومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق پابەندی چارەسەری دەستووری نەبوون هاوکات درێژەیان بە سیاسەتی تەعریبکردن لەناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان دا.