سوسیال مدیا، امپراتوری توهم

"مارک زاگرِب" میلیاردری کە قارچ‌گونه در جنگل سرمایەداری رشد کرده است، با غرور بسیار در مورد شبکه‌ی اجتماعی‌اش می‌گوید: فیس‌بوک بیش از آنکه تنها وسیله و کانالی برای ارتباط گرفتن و دوستی باشد، حرکتی اجتماعی Social Movement” است کە در آینده‌ای نزدیک جایگزین ایمیل خواهد شد و در این جهان تارعنکبوتی، همەی زمینه‌های حیات انسانی را در اختیار خواهد گرفت. و با این توجیه فیس‌بوک را به را‌هنمای ساکنان کره‌ی زمین تشبیه می‌کند.

نظام سرمایەداری جهانی، جهان‌ شدن و فن‌آوری اختاپوس آسای آن، زندگی روزمره‌ی انسان‌ را کم‌وبیش به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وابسته کرده ‌است. اکنون اینترنت و سوسیال مدیا (رسانەی اجتماعی) نه تنها فضای وسیعی از زندگی خصوصی ما را اشغال کرده‌اند، بلکه مستقیماً در مورد نحوەی تفکر و رفتارهای ما هم تصمیم می‌گیرند و بدون خواست و ارادەی خودمان جهان‌بینی ما را شکل می‌دهند.

اینترنت در یک دهەی اخیر نوعی از رسانەی جدید با نام‌های گوناگون مطرح کرده است، از قبیل؛ (رسانەی الکترونی - Electronic Media)، (رسانەی شماره‌ای - Digital Media)، (رسانەی شهروندی - media – Citizen)  ، (رسانەی تعاملی - Interactive Media) و سرانجام (رسانەی اجتماعی - Social Media). خود از اسامی این نوع رسانه پیداست که با (رسانەی سنتی دیداری و شنیداری) همچون روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما، تئاتر، پوستر، جشنواره، کنگرە و غیره متفاوت است.

درحالی‌که در اواسط سال ۲۰۱۹، جمعیت کل کرەی زمین حدود ۸ میلیارد نفر بود، یعنی؛ ۴۷۴ میلیون نفر در آفریقا، ۲میلیارد و ۱۹۰ میلیون نفر در آسیا، ۷۱۸ میلیون نفر در اروپا، ۳۲۶ میلیون نفر در آمریکای شمالی، ۴۳۸ میلیون نفر در آمریکای لاتین و ۲۸ میلیون نفر در استرالیا سکونت داشتند، تنها در خاورمیانه ۱۷۰ میلیون نفر و در سراسر جهان ۴ میلیارد و ۳۶۴ میلیون نفر کە معادل ۵۶ درصد کل ساکنان کره‌ی زمین را تشکیل می‌دادند، از اینترنت استفاده می‌کردند!

در سال ۲۰١۹ تعداد ساکنان عراق حدود ۴۰ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بود. شمار مشترکان اینترنت در عراق، با احتساب اقلیم کردستان، در ماه دسامبر سال ٢٠٠٠ تنها ۱۲هزار و ۵۰۰ نفر بود... پس از ۱۹ سال یعنی در دسامبر ۲۰۱۹ شمار مشترکان اینترنت بە ۲۰ میلیون نفر رسید.

در نتیجه شیوع اپدیمیک سوسیال مدیا، تاسیساتی با انسجام بسیار تأثیرگذار، عاری از کلیه‌ی اصول و ارزش‌های اخلاقی و نظم معمول جامعه‌ی انسانی ظهور کرده که دو میلیارد عضو فعال و سیستم و قانون و مقررات خاص خود را دارد و فارغ از هر گونه نظارت اجتماعی و معرفتی، بی‌پروا به فعالیت خود ادامه می‌دهد.  

اغراق نشده اگر که آن را سیارەای جدا از کره‌ی زمین به حساب بیاوریم. به‌عنوان مثال در ویرانه‌ای همچون عراق، در سال ۲۰۱۹، تعداد حساب‌های فیس‌بوک ۱۹ میلیون بوده است. در سطح جهان نیز در دسامبر ٢٠١٧، نزدیک به ٢ میلیارد حساب فیسبوک فعال بوده‌اند. این در حالی‌ست که تعداد ساکنان جهان در سال ١٩٢٠ به ٢ میلیار نفر نرسیده بود.

 اکنون با در نظر گرفتن درصد و میزان، برجسته‌ترین وجوه عصر امپراتوری سوسیال میدیا را در سرتاسر جهان بر‌می‌شمریم:

۱-‌ ‌ مرزهای آکادمیک و حرفه‌ای اکثر زمینه‌های اختصاصی، روزانه و لحظه ‌به ‌لحظه در شبکه‌ها و دام‌های سوسیال میدیا، از سوی افراد و گروه‌های شناخته‌شده و ناشناس پایمال می‌شوند. مرزها و حصارهای پولادین جهان دانش و اخلاق کاری کە قرن‌هاست عقلانیت و توانائیهای فکری بشریت را از دیو جهل و خرافات محفوظ داشته‌اند، اکنون روزانه از هر طرف شکسته می‌‌شوند. مبانی، قواعد و نظم و ترتیب پایه‌ای درهم شکسته و بی بها و کم‌ارزش می‌شوند. "اطلاعات" و "بریده اطلاعات" کالایی نیمه رایگان و بدون منبع و مرجع و قابل ‌اطمینان شده‌اند، که هر شخصی با در اختیار داشتن ابزارهای تکنولوژی ارتباطات (لب تاپ، آیپاد، تلفن هوشمند و یک خط اینترنت)، به راحتی برایش قابل دسترس می‌شوند و دست به بازنشر مکرر آنها در دایره و فضای توهمی خود می‌زند و به سان ویروس اشاعه می‌دهد. جمع‌آوری و انتشار به‌ اصطلاح "اطلاعات" بە کاری همگانی تبدیل شده است. شروط راستی و درستی، پالایش و تحلیل منتقدانەی منصفانە، تخصص، مهارت و در نظر گرفتن ارزش‌ها و وجدان کاری، کاملا کنار نهاده شده‌‌اند.

٢‌-‌ ‌ بخش زیادی از کاربران اینترنت و سوسیال میدیا همچون معتادان به مواد مخدر، مدام همەی فکر و ذکرشان به صفحه‌ی موبایل است. چشم و انگشت و مچ و مغز و سر و گردنشان در "دام شبکه‌های اجتماعی افتاد‌ه‌اند". در پیچ و خم جهان بی‌انتهای پر کشش و عمر فرسا و طاقت فرسا و جیب‌ خالی کن، به چشم‌چرانی و جستجوی بی‌هدف و بی‌انتها مشغول هستند. در جهان میلیون‌ها معتاد به سوسیال مدیا در دایرەای بسته سرگردان‌اند. مدام میل و خواست تازه در آنها ایجاد می‌‌شود و برای سیر کردن سریع امیال در تنگنا قرار می‌گیرند. دیری نمی‌پاید کە از نو خواست و میل بیشتر و تازه‌تر با حرص و ولع سیری‌ناپذیرتری سر برمی‌آورند. این هم دلیل بخش بزرگی از نگرانی‌ها، نارضایتی‌ها، تنش‌ها و نبود قناعت و لذت نبردن از زندگی واقعی است.

۳‌-‌ برای اولین بار در تاریخ بشریت، فرد بریده از جامعه و زندگی واقعی، خود بە محور و هدف اصلی روابط تبدیل ‌شده و ‌تنها خود را به عنوان مهندس بازسازی محیط‌، جامعه و ارزش‌ها قبول دارد. در این دنیای دیجیتالی فرضی، هر خواسته‌ا‌ی داشته باشی،  همچون امر کردن به چراغ جادوئی، بدون زحمت و تلاش و توان و مهارت، با چند کلیک و در چند ثانیە، دیو علا‌الدین برآورد خواهد کرد.

۴- تحت تاثیر این جهان غیرواقعی کە خود را بر صفحه‌ی تلفن‌های هوشمند بە نمایش می‌گذارد، سقف انتظارات فرد چنان بالا رفته کە هرگز در جهان واقعی توانایی دستیابی به آنها را نخواهد داشت و هنگامی ‌که با جهان واقعی روبه‌رو می‌شود، دچار شوک می‌شود!.

زندگی و واقعیت چیز دیگری است و آنچه روی نمایشگرها روی می‌دهد، توهمی بیش نیست!. بە همین دلیل می‌بینیم اکثر معتادانی کە بە شهروندان این امپراتوری موهوم تبدیل ‌شده‌اند، کم و بیش کم‌حوصله، بی‌تحمل و عصبی و پرخاشگر هستند، یا دارای خلق‌وخوی سرد و غیراجتماعی، بدون هدف و ناامید هستند. ساحت تفکرشان محدود و یکدست است. برای رسیدن بە امیال و آرزوهایشان زیر بار تلاش و خستگی نمی‌روند و زود جا می‌زنند. انتظار دارند در یک چشم به‌ هم زدن (شبیه آنچه بر صفحه‌ی موبایل‌هایشان روی می‌دهد)، در عالم واقعیت نیز همەی خواستەهایشان فوراً تحقق یابند. هنگامی‌ که چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، با عصبانیت و بیزاری باز بە چراغ سحرآمیز اینترنت پناه می‌برند. زیرا آنجا در میان آن دام و شبکه با قلقلک دادن دیو علا‌الدین، همه چیز به راحتی و ارزانی و بدون زحمت به دست می‌آید.

۵‌-  سوسیال میدیا، بە بلندگویی پر سرعت و کم‌هزینه برای رونق بازرگانی، فروش کالا، تبلیغات سیاسی، اجناس تقلبی، ایدئولوژی نژادپرستانه، افراطی‌گری مذهبی و تشویش و توطئه‌گری تبدیل شده ‌است.

(گود اشتاین) که یکی از مدیران تبلیغات انتخاباتی باراک اوباما در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود، می‌گوید: از طریق وب‌سایت (مای‌اسپس) ۲ میلیون رأی و از طریق (فیس‌بوک) ٦میلیون‌ و ٥٠٠ هزار و از طریق (توییتر) حدود یک‌میلیون و ۷۰۰هزار رأی برای حمایت از اوباما جمع آوری کرده‌اند!!.

 ۶-‌ پخش مستقیم ویدیوهای غذا خوردن، خوابیدن، سالروز تولد، ازدواج، سیر و سیاحت، بیماری و حتی مرگ و مصیبت، .. دشنام دادن، بی‌احترامی کردن به معلولان، زنان و رهبران مخالف در فیس‌بوک، اینستاگرام، اسناپ چت، تیکتوک و غیره. فیلتر کردن و روتوش عکس و استفاده از استیکرهای سگ، میمون و گربه و نشان دادن اعضای تحریک‌ کننده‌ی بدن، تنها به خاطر خودنمایی بیشتر و کسب لایک و اشتراک‌گذاری، و بسیاری اضافات دیگر، بە َآرزو و بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزانه معتادان به سوسیال میدیا و پابلیک فیگرهای این امپراتوری وهمی تبدیل‌ شده است. در این میان اشخاصی وجود دارند که حاضرند به خاطر خودنمایی و دیده شدن بیشتر، خود را در فضای این شبکه‌‌ها بە گونه‌ای عرضه کنند کە در گذشته به‌ هیچ ‌وجه حاضر به انجام چنین کاری نبوده‌اند. افرادی نیز بە همین دلیل چندین صفحه ایجاد نمودە و کسانی را برای مدیریت آنها استخدام کرده‌ و هزینه مادی بسیاری می‌پردازند. خطر این موضوع در آن است کە فرد را به سوی رقابتی خسته کننده سوق داده و کم‌ یا زیاد وی را از ارزشهای انسانی خود عاری می‌کند، به گونه‌ای که تبدیل به کالا می‌‌شود. و هنگامی که بە کالا تبدیل شد، با هدف کسب سریع شهرت و جذابیت، به هر کاری برای بازارگرمی دست می‌زند. برای او به دست آوردن بیشترین لایک و بیننده و شهرت از هر چیزی مهم‌تر است. و اهمیتی ندارد برای چه؟ چگونه و نزد چه کسانی مشهور می‌شود؟! روزنامه‌نگار انگلیسی (کرسیس هارمان) در کتاب (سرمایەداری زامبی Zombie Capitalism,2009) (سرمایه‌داری خون آشام) می‌گوید: نظام سرمایەداری همچون هیولای فرانکنشتاین رفتار می‌کند و همچون زامبی و ومپایر از خون انسان‌ها تغذیه می‌کند. نظام سرمایەداری نیز سرشت این هیولاها را دارد. هر چه بیشتر تسلط یابد، بشریت را بیچارەتر، وامانده‌تر و پریشانتر خواهد کرد. فیلسوف و جامعه‌شناس (زیگموند باومان ١٩٢٥ - ٢٠١٧)  در کتاب  (Consuming life,2007)  می‌گوید: "انسان امروزی دچار مرضی بی‌آبرو کننده و رسوا کننده شده است و آن میل به نمایش و خودنمایی است.

/ا.م