لە عێراقێکی ناسەقامگیردا: ستراتیژییەکان بۆ ئارامی و بەرەنگاربوونەوەی تەحەددییەکان

دیمەنی سیاسی عێراق لەمێژە وەک کۆریدۆرێکی تەحەددییات و ناکۆکییەکانی نێوان هێزەکان بووە، دوای ڕووخانی دیکتاتۆر سەدام حوسێن تەنیا گرژییە بنەڕەتییەکانی توندتر کردووەتەوە. لەم وێنە سیاسییە ئاڵۆزە، هەرێمی کوردستان وەک تارێکی جیاواز دەردەکەوێت، پارێزگاری لە خاکی خۆیی لە هەردوو هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەکییەکان دەکات بۆ هەوڵەکانی بۆ سەقامگیری سیاسی و گەشەسەندنی ئابووری. ئەم شیکارییە بەدواداچوون بۆ قووڵایی ناسەقامگیری سیاسی عێراق دەکات، بە گرنگیدانێکی تایبەت بەو تەحەددایانەی کە هەرێمی کوردستان لە لایەن ئێران و حکومەتی فیدراڵی عێراق و دابەشبوونە ناوخۆییەکانەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە.

پاشخان و کۆنتێکست

دیمەنی سیاسی عێراق لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن لە ساڵی 2023ـەوە پڕ بووە لە گێژاو و ناسەقامگیری سیاسی، گواستنەوە بۆ دیموکراسی فیدراڵی کە بەهۆی توندوتیژی و ململانێی تائیفی و گەندەڵییەوە تێکچووە. فرەچەشنی دەوڵەمەندی نەتەوەیی و ئایینیی عێراق زۆرجار بووەتە سەرچاوەی گرژی نەک هێز، لەگەڵ گۆڕانی دڵسۆزی و متمانە بە گەل و وڵات بۆ وڵاتێکی دراوسێ لە جیاتی خەبات بۆ خاک و نەتەوەی خۆی. هەرێمی کوردستان بە دۆخی ئەمنی و سیاسی سەقامگیرتر، وەک نموونەی خۆبەڕێوەبەری سەرکەوتوو لە چوارچێوەی ئەم ژینگە پڕ لە کێشە و گرفتەدا دەرکەوتووە. حکومەتی هەرێمی کوردستان چالاکانە هەوڵی بونیادنانی بنکەی ئابووری بەهێز و پێشخستنی پرەنسیپی دیموکراسی و پاراستنی مافی هاووڵاتییانی داوە. سەرەڕای ئەمەش، هەرێم بەردەوام ڕووبەڕووی کێشە و دەستکاریکردن بووەتەوە لەلایەن ئێران و حکومەتی فیدراڵی عێراقەوە، کە ئۆتۆنۆمی و سەرکەوتنی حکومەتی هەرێم وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر ئیدیعاکانی خۆی بۆ دەسەڵات دەزانن.

تەحەددیاتی ئێران و عێراق

ئێران بە پەیوەندی قووڵی مێژوویی و مەزهەبی لەگەڵ عێراق، بە پاڵپشتی و دەستکاریکردنی گرووپە میلیشیا شیعەکان ڕۆڵێکی بەرچاوی لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا بینیوە. ئەم کاریگەرییە درێژدەبێتەوە بۆ هەرێمی کوردستان، کە ئێران دەرفەتێک دەبینێت بۆ فراوانکردنی شوێنپێی جیۆپۆلەتیکی خۆی و بەرپەرچدانەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا و ڕۆژئاوا لە ناوچەکەدا. ئێران لە ڕێگەی شەڕی زانیاریی ئاڵۆز و دزەکردنی سیاسییەوە هەوڵی تێکدانی یەکگرتوویی ناوخۆی عێراق و هەرێمی کوردستان و تێکدانی دیالۆگی سیاسی داوە، و لە هەموو کردارەکانی خۆیدا لە هەرێم  بەتایبەتی هەوڵیداوە کە پارتی دیموکراتی کوردستان بکاتە ئامانج چونکە دەزانێت بەرگریکردن لە سەربەخۆیی و کەڕامەتی ئەم گەلە لەلای ئەم پارتە و جەنابی سەرۆک بارزانییە. لە بەرامبەردا حکومەتی عێراق دادگای فیدراڵی و دامەزراوەکانی دیکەی دەوڵەتی وەک ئامرازێکی سیاسیی و دەور لە چوارچێوەی یاسایی بۆ سنووردارکردنی دەسەڵات و سەرچاوە داراییەکانی حکومەتی هەرێم بەکارهێناوە.

تەحەددیاتی ناوخۆیی: سەیرکردن و چارەسەری قووڵ

تەحەددیاتی ناوخۆی هەرێم پێویستی بە تێگەیشتنێکی هەمەلایەنە و پلانی کارکردنی ستراتیژی هەیە. زۆرجار سیاسەتی حزبی و تەماحی کەسی ڕێنمایی ئەجێندا سیاسییەکانی کردووە، کەشێکی سیاسیی پارچەپارچەی دروستکردووە. ئەمەش بووەتە هۆی ناکارامەیی و لاوازبوونی توانای هەماهەنگی بەرەیەکی یەکگرتوو لە بەرامبەر هەڕەشە دەرەکییەکان. نموونەیەکی وێناکەری ئەمەش یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانە، کە سەقامگیری و گەشەسەندنی سیاسی هەرێمی کوردستانی سنوردارکردووە لە بەر تەموحی حزبی و کەسی لەلایەن ئەم حزبەوە کە ئەگەر بەرەو قەراری یەکگرتنەوەیی کوردی و بەرژەوەندی گشتی نەروات دەبێتە کێشەیەکی گەورە بو تەواوی پرسی کوردی لە هەرێمی کوردستان و عێراقدا. چارەسەرکردنی ئەم گرژییە ناوخۆییانە پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسی ڕاستەقینە هەیە بۆ هاوکاری و سازان. نموونەیەکی سەرکەوتووی ئاشتەوایی ناوخۆیی دەتوانرێت لە ناوچەکانی دیکەدا بدۆزرێتەوە کە لەگەڵ تەحەددای هاوشێوەدا ڕوبەڕووبوونەتەوە، وەک ئێرلەندای باکوور، کە تێیدا ململانێ سیاسیی و نەتەوەییە درێژخایەنەکان لە ڕێگەی گفتوگۆی قووڵ و پشتیوانی نێودەوڵەتییەوە زاڵ بوون. هێزە سیاسیەکانی هەرێم دەتوانن لەوەوە پەند وەربگرن بە دانانی پلاتفۆرمی دیالۆگ و نێوەندگیری، کە تیایدا گرووپە سیاسی و نەتەوەییە جیاوازەکان بتوانن کۆببنەوە و گفتوگۆ بکەن و ناکۆکییەکانیان بەشێوەیەکی ئاشتیانە چارەسەر بکەن، نەک دەستاودەستکردی لە گەل دوژمن.

ڕێگای پێشەوە: یەکگرتن و هاوکاری نێودەوڵەتی

بەشێکی جەوهەری ستراتیجی پردێک لە دابەشبوونە ناوخۆییەکان و پتەوکردنی پێگەی هەرێم بەرامبەر کاریگەرییە دەرەکییەکان بریتییە لە پێشخستنی یەکڕیزی و تەبایی ناوخۆ. ئەمەش بە واتای کارکردن بۆ فۆرمێکی گشتگیر لە دەسەڵات کە نوێنەرایەتی و ڕێزگرتن لە فرەچەشنی نەتەوەیی و سیاسی لەناو هەرێمدا بکات. حکومەتی هەرێم بە دامەزراندنی پرۆسەی سیاسی شەفاف و دادپەروەرانە توانیویەتی یەکگرتوویی ناوخۆی خۆی و بەم شێوەیەش توانای مامەڵەکردنی لەگەڵ هەڕەشە و فشارە دەرەکییەکان باشتر بکات. هاوکاری نێودەوڵەتی پێکهاتەیەکی گرنگی دیکەیە، بە پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان و کەڵک وەرگرتن لە پلاتفۆرمە جیهانییەکان بۆ تیشک خستنە سەر پێشکەوتن و تەحەددیاتی حکومەتی هەرێم، هەرێم دەتوانێت پشتیوانی و دانپێدانانی پێویست دەستەبەر بکات. ئەمەش نەک تەنها پاڵپشتی دارایی و دیپلۆماسی، بەڵکو ئاڵوگۆڕی زانیاری و باشترین پراکتیزە لە بوارەکانی وەک سەروەری یاسا و گەشەپێدانی دیموکراسی و هەمەچەشنکردنی ئابووری سوودی لێ وەربگرێت.

لە کۆتاییدا هەرێمی کوردستان لە بەردەم کۆمەڵێک تەحەددییاتە، هەر لە کاریگەرییە دەرەکییەکانی ئێران و عێراقەوە تا دەگاتە دابەشبوونی سیاسی و نەتەوەیی ناوخۆیی. چارەسەری ئەم تەحەددییانە پێویستی بە تێکەڵەیەک لە چاکسازی ناوخۆیی و پێشخستنی گفتوگۆ و هاوکاری سیاسی و زیادکردنی بەشداریکردنی نێودەوڵەتی هەیە. حکومەتی هەرێم بە سەرمایەگوزاری لە پێگە و سەرچاوە ناوازەکانی، نەک تەنها توانای تێپەڕاندنی ئەو ئاستەنگانەی هەیە، بەڵکو وەک مۆدێلێک بۆ سەقامگیری و پێشکەوتن لە ناوچەیەکدا کە بە نائەمنی دیاریکراوە. ئایندەی هەرێمی کوردستان و گەلەکەی پەیوەستە بە بەدواداچوونی بەردەوامی یەکڕیزی و دیموکراسی و دادپەروەری، کە هەم بوێری و هەم ئامادەیی سازشکردن لەلایەن هەموو بەشداربووەکانەوە دەوێت.