Kürdistan’da dünden bugüne oy eğilimi haritası

Kurd24

Yerel seçimlere 50 günden daha az zaman kaldı. Bu nedenle yerel seçimlerle ilgili sıkı ve dizginlenemez bir rekabet, çalışma, tartışma var. Bu tartışmalar yapılırken toptan bir değerlendirme yapılıyor. Belli parametrelere bağlı olarak saptamalara gidiliyor. Dolayısıyla bu da sağlıklı olmuyor.

Oysa oy vermede farklı milletlere, etnik topluluklara,  dinlere, mezheplere, sınıflara, ideolojilere bağlılık da önemli parametrelerdir.

Türk devleti bünyesinden seçimler ele alınırken, Kürt meselesinin ve Kürtlerin konumunun, parametrelerden en önemlisi olduğu tartışmasız.

Bu yazımda, Kürdistan’ın kuzeyinde dünden bugüne genel bir düzlemde “oy verme eğilimi haritası” üzerinde duracağım.

TÜRK ULUS DEVLETİ DÖNEMİNDE OY EĞİLİMİ

Türk ulus Devleti’nin kuruluşundan sonra Kürt milletinin ve diğer etnik toplulukların varlıkları rerddedildi. Temsilde tekçilik egemen hale geldi. Bunun için de Kürtler açısından tarihsel süreçte oy verme eğilimleri bu tekçi yapıya uygun tezahür etti.

a)Tek parti diktatörlüğü dönemi

Kürdistan’daki milli ayaklanmaların devletin askeri güçleri tarafından barbarca yenilgiye uğratıldığı dönemdir. Kürt milli haklarının gasp edildiği, sömürgeci, ırkçı uygulamaların dayanılmaz ağırlığının görüldüğü, koyuca karanlık tarihsel dramatik bir dönemdir.

Kürtlerin özne olmaktan çıkarıldığı, araçsallaştırıldığı bir soysuzluk dönemidir.

Bu dönemin başlarında, Osmanlı dönemindeki Kürtlerin kendi kolektif kimlikleriyle temsil edildiği dönemi tümden ortadan kaldırdığını gözlerden gizlemek için, bazı Kürt büyükleri, ağalar, kanaat önderleri mecliste temsilci kabul edildiler. Ne yazık ki, Kürt giysileriyle meclise getirilen bu Kürt büyükleri daha sonra idam edildiler.

Bu dönemde, Kürt oylarının hiçbir kıymeti yoktur. Ayrıca tek parti olduğu için de bir tercihten de bahsedilemez. Çünkü Cumhuriyet Halk Fırkası dışında kurulan partilerin hepsi kapatıldı.

Kapatılan partilerin tablosunu bakalım:

*Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası: Ankara 17.11.1924 03.06.1925 Vekiller Heyeti Kararı ile kapatıldı. 

*Serbest Cumhuriyet Fırkası: İstanbul 12.08.1930 17.11.1930 Merkez Heyeti kararı ile feshedildi.

*Ahali Cumhuriyet Fırkası: Adana 29.09.1930 21.01.1931 Vekiller Heyeti kararı ile kapatıldı.

*Türkiye Cumhuriyet Amele ve Çiftçi Partisi: Edirne 29.09.1930 1930 Hükümetçe izin verilmedi.

b)1946-1960 Dönemi

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından, çok partili sisteme geçişe karar verildikten sonra, Kürtler seçimlerde varlık gösterdi. Kürtler kendi kimlikleriyle seçime katılmadılar. Demokrat Parti, Kürtleri de facto tanıyarak oylarını aldı. Bu dönemde üç seçim oldu. İki seçimde, Kürtlerin oylarının ezici çoğunluğu muhafazakâr yarı-liberal Demokrat Parti tarafından alındı. Bunun yanında, Kürtlerin bir kesimi de CHP’ye oy verdi.

Demokrat Parti’ye Kürtlerin egemenleri, Kürt milliyetçileri oy verdi. Bunun nedeni, CHP’nin Kürtlere yönelik katliamları, ant-İslamcı tutumuydu. Kürt solcu okumuşları ise CHP’ye oy verdi.

Bu süreçte CHP’nin teşvikiyle askerler 27 Mayıs 1960’te darbe yaptı. Demokrat Parti’yi iktidardan devirdi. Başbakan Adnan Menderes, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve arkadaşları idamla yargılandı.  Yargılanma gerekçelerinden biri, Demokrat Parti’nin Kürtlerle işbirliği yapması, Kürtlerin ezici çoğunluğunun Demokrat Parti’ye oy vermesiydi.

Demokrat Parti’de Şeyh Said Efendi’nin Torunu A.Melik Fırat, Ağrı milli direnişin liderlerinden Tutak Beylerinin oğlu Halis Bey de yargılananlar arasındaydı.

Aynı zamanda darbe sonrasında, silahlı bir Kürt direnişi ve örgütlü bir mücadele olmamasına rağmen, yüzlerce Kürt beyi, aşiret reisi, ağası, şeyhi, aydını Sivas kampında hapsedildi. Onlardan 55’i de sürgün edildi.

c)1960-1970 Dönemi

Bu dönem birçok partinin kurulduğu bir dönemdir. Demokrat Parti’nin devamı olarak Adalet Partisi, Ragıp Gümüşpala liderliğinde kuruldu. Sonra S.Demirel partinin genel başkanı oldu. Milliyetçi Köylü Partisi ırkçı bir parti olarak kuruldu. Siyasette niteliksel bir farklılaşma oldu. Türkiye İşçi Partisi (TİP), toplumsal ve sosyalist bir parti olarak kuruldu. İslamcı Parti de kuruldu. Yusuf Azizoğlu, Adalet Partisi’nden ayrılarak, Yeni Türkiye Partisi’ni kurdu.

Bu dönemde Kürtlerin ağırlıklı oyları, muhafazakar Adalet Partisi’ne gitti. Solcular, önceleri CHP’ye oy verdi ama TİP’te kendi kimlikleriyle de facto siyaset yapmaya başlayınca Kürt solcularının oyları Türkiye İşçi Partisi’ne gitti. Dr. Tarık Ziya Ekinci, 1955 yılında Türkiye İşçi Partisi milletvekili oldu. Kürt milliyetçileri oylarını, Yeni Türkiye Partisi’ne verdi.

Türkiye İşçi Partisi, Kürtlerle ilgili kararlar aldığı nedeniyle Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

d)1970-12 Eylül 1980 Dönemi

12 Mart 1971 yılında asker darbe, geniş tutuklamalar yaptı. Kürdistan’da da DDKO, TİP, KDP’ler, Kürdistan’ın güneyindeki ulusal kurtuluş mücadelesine desteğe bağlı olarak geniş tutuklamalar yapıldı. Kürdistan’daki geniş tutuklamalarda sadece aktif Kürtçüler, devrimciler, sosyalistler tutuklanmadı. Kürdistan’ın aşiret reisleri, beyleri, ağaları, köylüleri, din adamları, şeyhler, aydınları da tutuklanıp, yargılandı, cezalandırıldı.

Askeri darbe sonrası 1973 yapılan seçimlerde Kürtler yine ağırlıkla oylarını sağcı muhafazakâr yarı-liberal, İslamcı muhafazakar partilere verdi. Bunun yanında Bülent Ecevit’in genel başkanlık yaptığı CHP’ye oy verildi.

1977 genel seçimlerinde Kürt oyları, sağcı muhafazakarlarla, solcu statükocu CHP arasında bölüşüldü. Bu genel seçimde 3. Bahar Dönemi’ni yaşayan Kürt milli hareketi, sistem ve devlet partilerinden kesinlikle ayrıldı. Sistem partilerine oy verilmemesi kampanyası yürüttüler. Buna rağmen, Özgürlük Yolu ve DDKD Hareketi, 1977 genel seçimlerinde CHP’ye oy devşirdi. Yerel seçimlerde farklılaşma oldu; Kürt, yurtsever, bağımsız belediye başkanları seçildi.

e)1983-2002 Dönemi

12 Eylül Darbesi’nde bütün siyasi partiler kapatıldı, bu durum 1983 seçimlerine kadar devam etti. Bu seçimlerde, yine Kürtler muhafazakar liberal parti Anavatan Partisi’ne, muhafazakar İslamcılara ve CHP’nin devamı olan SHP’ye oy verdiler. Kürtlerin oylarının çoğunluğu muhafazakar Anavatan Partisi’nin oldu.

1989 yılında Paris’teki Uluslararası Kürt Konferansı’yla Kürt milletvekillerinin SHP’den ihracından sonra, SHP’ye karşı kitlesel Kürt karşıtı refleks gelişti ve SHP’den kitlesel kopuş oldu. O tarihten sonra Halkın Emek Partisi (HEP) kuruldu. HEP ve sonrası kurulan partiler CHP’nin yerini aldı.

Kürtlerin oyları, ağırlıkla muhafazakar ve İslamcı partiye akarken, HEP  sonrası partilere de oyların bir bölümü gitti.

f)2002-2019 Dönemi

28 Şubat 1998 postmodern darbesinden sonra siyasette büyük değişiklikler oldu. Erbakan’ın yakın arkadaşları AK Parti’yi kurdu. AK Parti, 2002 genel seçimlerinde tek başına iktidar oldu. Bunda Kürt oyları, önemli bir ağırlık oluşturdu. Diğer muhafazakar partilerin çoğu tasfiye oldu. Kürtler, CHP ve MHP’ye oy vermedi. Aynı zamanda HEP’ten sonra kurulan ve PKK’nin hâkim olduğu partiler, Kürtlerin oylarını aldı. Halen de bu denklem değişmiş değildir. Bu yerel seçimlerde de değişim için fazla bir veri yok.

SONUÇ YERİNE…

Bu oy verme eğilimi haritasının değişmesi için, Kürtlerin kendileri ve kendi partileri için oy kullanmaları gerekir.

 

*kurdistan24.net/tr’de yayımlanan yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Yazılar K24 Medya’nın kurumsal bakışıyla örtüşmeyebilir. Yazıların tüm hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir.