ABD, Pakistan, Afganistan ve Taliban anlaşıp ülke teslim edildi

İSTANBUL (K24)

Afganistanlı gazeteci-yazar Esedullah Oğuz, ABD, Pakistan, Afganistan ve Taliban arasında yapılan anlaşmadan sonra ülkenin teslim edildiğini söyledi.

Taliban’ın gelmesiyle Afganistan’da çatışmaların durduğunu ifade eden Oğuz, “Afganistan’da sadece kentlerde yaşayan, demokratik ve laik yaşamı benimsemiş küçük azınlık büyük bir hayal kırıklığı içerisinde. Köylerde yaşayanlar ise çatışmalar bittiği için durumdan memnun” dedi.

Oğuz, Taliban’ın Afgan halkından oluşan bir halk hareketi olduğunu belirterek, amacının Afganistan’ı Peştun halkının hakimiyeti altına almak olduğunu söyledi.

Esedullah Oğuz, “İktidara oturduktan sonra başta ABD olmak üzere birçok ülke yavaş yavaş Taliban’ı kabul edecektir” şeklinde konuştu.

K24’ün sorularını yanıtlayan Afganistanlı gazeteci-yazar Esedullah Oğuz, ABD’nin Afganistan’dan çekilme sebebi, ülkedeki iktidarın çöküşü, Taliban’ın yönetimi ele geçirmesi ve Afganistan’ı bekleyen süreci değerlendirdi. 

Afganistan’da tam olarak ne oldu, hükümet ve Afgan ordusu neden Taliban’a karşı direniş göstermediler?  

ABD, Afgan yükünden kurtulmaya karar verdi. 2001 sonrası Afganistan’da yeni bir yönetim kuran ABD, 300 bin asker, 200 bin polis ve 500 bin kadar memurun maaşını veriyordu. Afgan devleti ABD’nin verdiği yardımları iyi bir şekilde değerlendirmek ve demokratik bir hükümet kurmak yerine, ağzına kadar yolsuzluğa bulaştı, bakanlar ve devlet memurları dolar milyoneri olurken halk daha da fakirleşti. Bunu gören ABD, Afgan devletinin yükünü daha fazla taşımamaya karar verdi. Taliban’ın iktidara gelmesiyle ABD hem milyarlarca dolarlık maddi külfetten kurtuldu, hem de ileride iki büyük nükleer güç ve rakibi Çin ile Rusya’yı rahatsız edecek bir araç buldu. ABD, ileride Rusya veya Çin’i rahatsız etmek istediği zaman, Taliban içerisindeki eski El Kaidecileri kullanabilir.

Bu yüzden aylar öncesinden, ABD, Pakistan, Taliban ve Afgan devleti arasında iktidarın Taliban’a devri konusunda gizli bir anlaşmaya varıldı ve Afgan ordusu direnmeden her yeri Taliban’a teslim etti.

Afganistan’ı nasıl bir gelecek bekliyor?

Afganistan, yeni bir karanlık döneme girdi. Taliban 1990’lı yıllardaki yönetiminin güncellenmiş bir versiyonunu uygulamaya koyacak ve bu ülkede kentlerde yaşayan insanlar, özgürlüklerini kaybedecek. Dünyanın Taliban’a mesajı şu: İçeride istediğini yap, bizi ilgilendirmez, yeter ki Afganistan’dan dışarıya bir tehlike gelmesin.

Ülkede savaş son bulur mu?

Taliban’ın gelmesiyle zaten çatışmalar durdu. Bundan kırsal bölge insanları çok memnun. ‘Özgürlüğümüz yok ama en azından huzurluyuz, canımız ve malımız güvende’ diyorlar.  Kuzey İttifakı liderleri ülkeden kaçtığı için halkın gözünde itibar kaybetti ve artık kimse onların yüzüne bakmaz. Ufak tefek direniş olsa da 1990’lı yıllardaki büyük çaplı savaşlar olacağını sanmıyorum. Zira tüm dünya ile birlikte Afgan halkı da savaşlardan yoruldu.

Taliban gerçekten değişti mi ya da değişir mi?

Taliban temelde değişmedi. Ama dediğim gibi ufak tefek değişiklikler olacak. Zira son 20 yılda Taliban da çok yeni şeyler öğrendi. Eski yasaklar ve kurallar eskisi gibi katı olmasa da yine de uygulanacak ve kadınların özgürlükleri büyük ölçüde kısıtlanacaktır. ‘Can çıkar huy çıkmaz’ demişler. Taliban’da temelli bir değişim olmaz.

Taliban nasıl bir örgüttür? Bir şehir hareketi mi yoksa kırsal bir hareket mi?

Taliban, tam anlamıyla bir kırsal yani köylü hareketidir. Elemanlarının çoğu okuma yazma bile bilmiyor. Bu yüzden ‘baldırı çıplak’ dolaşıyorlar ve kentlerde nasıl davranacaklarını bilmiyorlar.

Taliban dışındaki siyasi ve askeri liderlerin yeni dönemde nasıl rolleri olur?

Taliban dışındaki liderlerin büyük bir rolü ve etkisi olmaz. Ama Taliban dünyanın gözünü boyamak için kuracağı yönetime diğer etnik gruplardan temsilcileri dahil edebilir ama onların gerçek bir yetkisi ve gücü olmaz.

Taliban tam olarak kimdir? DAİŞ, El-Kaide, El-Nusra gibi değişik etnisitelerden oluşan bir örgüt mü yoksa Afgan halkından mı oluşuyor?

Taliban, Afgan halkından, özellikle de Peştunlardan oluşan bir halk hareketidir. Ama dini ve milliyetçilik içerikli bir örgüt. Amacı, Afganistan’ı tekrar Peştun hakimiyeti altına sokmak. Afganistan son 250 yılda hep Peştunlar tarafından yönetildi ve 11 Eylül 2001 olaylarından sonra Kuzeyli gruplar da yönetime dahil olmuştu. Şimdi onlar iktidardan uzaklaştırılıyor ve güç mutlak bir şekilde Peştun çoğunluğa dayanan Taliban’ın eline geçiyor.

ABD hangi durumda Taliban’la savaşmak için Afganistan’a geri döner?

ABD, ancak 11 Eylül gibi büyük bir saldırı olursa geri döner. Yoksa kolay kolay döneceğini sanmıyorum.

Afgan halkı Taliban’a karşı direnişe geçer mi?

Taliban şokundan kurtulan insanlar bazı kentlerde sivil itaatsizlik eylemlerine başladılar ve Pençşir’de muhalif gruplar toplanmış durumda. Ama Afgan halkının çoğu artık savaş istemiyor. Ayrıca eski liderlerin tamamı gözden ve itibardan düştü, zira bu liderler son 20 yılda halkın durumuyla ilgilenmeyip sadece kendi ceplerini doldurdular. Halk desteği olmadan bir direnişi sürdürmek zor. Ama Taliban da bu direnişi kırmak için halka daha cazip görünmeyecek çalışacak, eski kuralları yumuşatacaktır diye tahmin ediyorum.

Türkiye’nin Afganistan ve Taliban’la ilgili son açıklamalarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türkiye, son 20 yılda yumuşak gücünü kullanarak Afganistan’da epey nüfuz ve itibar elde etti. Bu yüzdendir ki NATO içerisinde olmasına rağmen Taliban, Afganistan’daki Türk askerlerine saldırmadı. Türkiye, yeni Taliban döneminde de Afganistan üzerindeki etkisini sürdürmek için örgütle ilişkilerini pekiştirmek istiyor. Ayrıca Türkiye, Afganistan üzerinde bölge ülkeleri arasında yeni bir rekabet mücadelesi başlamışken devre dışı kalmak istemiyor. Afganistan’a ilgisi bu yüzden.

Taliban normalleşirse Afganistan’ı terk eden göçmenler geri döner mi?

Taliban normalleşirse, İran ve Pakistan’daki mülteciler dönebilir ama Türkiye ve Avrupa gibi ülkelerde yaşayanlar dönmez. Zira bu ülkelerde yaşam daha gelişmiş ve daha rahat.

Afganistan’da kimler Taliban’a karşı ve kimler örgütün iktidarından memnun?

Afganistan’da sadece kentlerde yaşayan, demokratik ve laik yaşamı benimsemiş küçük azınlık büyük bir hayal kırıklığı içerisinde. Köylerde yaşayanlar ise çatışmalar bittiği için durumdan memnun.

Taliban Afganistan’ı yönetmeye başladığında dünya kendisiyle çalışır mı ya da dünya devletleri hangi durumda Taliban’ı  kabul eder?

Taliban, daha Kabil’e girmeden aylar önce diplomatik atak başlatarak ABD, Rusya, Çin ve İran’la görüşerek onların desteğini kazandı, yani bir diplomatik başarı elde etti. Taliban iktidara oturduktan sonra başta ABD olmak üzere bir sürü ülke yavaş yavaş Taliban’ı kabul edecektir.

PORTRE / ESEDULLAH OĞUZ KİMDİR?

Gazeteci-yazar Esedullah Oğuz, 1968 yılında Kuzey Afganistan’daki Aktepe ilçesinde dünyaya geldi. Sovyet işgalinden dolayı 1982’de ailesiyle Türkiye’ye yerleşti. Üniversite eğitimi için Almanya’ya giden Oğuz, ABD ve Alman medyasında çalıştı. 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra ise Alman ordusunda Afganistan ve Orta Asya danışmanı olarak çalıştı. Oğuz, 2004-2007 yılları arasında Afganistan’da NATO danışmanı olarak görev yaptı. 2008 sonunda sivil hayata dönüp İstanbul’a yerleşen Oğuz, Afganistan ve Orta Asya’yı konu alan; “Afganistan: Sovyet işgalinden iç savaşa”, “Afganistan”, “Türkmenistan: Stalin'den Niyazov'a” ve “Ülkem ve Ben” adında 4 kitabı bulunuyor. Oğuz’un ayrıca, El Kaide, Taliban, DAİŞ, intihar terörü ve Orta Asya siyaseti üzerinde makale ve çalışmaları bulunmaktadır. Oğuz, Türkçesinin (Türkmence) yanı sıra İngilizce, Almanca ve Farsça dillerini biliyor.