Erdoğan'ın Irak ziyaretinin tarihi belli oldu: Gündem olması beklenen birçok konu var

HABER MERKEZİ 

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, beklenen Irak ziyaretinin tarihini duyurmasıyla, üst düzey Iraklı yetkililerle yapacağı görüşmelerin gündeminde su, PKK, ticaret, petrol ve kalkınma gibi önemli konuların yer alacağı tahminleri gündeme geldi.

Recep Tayyip Erdoğan, 26 Şubat Pazartesi günü yaptığı açıklamada, detaylara yer vermeksizin 31 Mart yerel seçimlerin ardından Irak’a ziyaret gerçekleştireceğini bildirdi.

Raporlara göre Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Irak ziyaretinin tarihi ve toplantılarının gündemine, Nisan 2024 ortasında Ramazan ayından sonra karar verilmesi ve protokol ekibinin hazırlıklara başlaması bekleniyor.

Erdoğan'ın Bağdat ziyareti, Turgut Özal'ın 1980'lerin sonundaki ziyaretinden bu yana bir Türk cumhurbaşkanının gerçekleştirdiği ilk ziyaret olacak; ancak Erdoğan, 2008 ve 2011'de Irak Başbakanı Nuri el Maliki döneminde Türkiye başbakanı olarak Bağdat'ı ziyaret etmişti.

Kurdistan24 muhabirinin edindiği bilgilere göre Erdoğan’ın, Irak ziyareti kapsamında Kürdistan Bölgesi’ni ziyaret edip yetkililerle bir araya gelmesi bekleniyor.

Dünya Hükümetler Zirvesi kapsamında Dubai’de bulunan Kürdistan Bölgesi Başbakanı Mesrur Barzani ile Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, 13 Şubat 2024’te dışişleri, savunma, enerji, doğal kaynaklar ve ticaret bakanlarının hazır bulunduğu bir toplantı gerçekleştirmişti.

Söz konusu toplantıda taraflar, bölgede güvenlik ve istikrarın korunması için iş birliği ve koordinasyonun güçlendirilmesinin önemini vurguladı.

Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, 22 Ağustos 2023’te Irak ve Kürdistan Bölgesi’ne 3 günlük bir ziyaret gerçekleştirdi. Bakan Fidan ile Başbakan Mesrur Barzani’nin 24 Ağustos 2023’te Türkiye Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar da hazır bulundu.

Görüşmenin ardından yapılan yaptıkları basın açıklamasının ardından Bakan Hakan Fidan, Ankara'nın Erbil'le ilişkileri geliştirme arzusunu yineleyerek, “Geçmişte Irak’ın diğer bölgelerine göre daha istikrarlı ve müreffeh olan Erbil’in böyle kalmasını istiyoruz ve bu amaçla her türlü yardıma hazırız." demişti.

Kürdistan Bölgesi Dış İlişkiler Ofisi, 6 Şubat 2024’te yaptığı açıklamada, Türkiye Savunma Bakanı Yaşar Güler ile Genelkurmay Başkanı Orgeneral Metin Gürak’ın çeşitli temaslarda bulunmak üzere Erbil'e geldikleri kaydedilmişti.

Hakan Fidan, 23 Ağustos 2023’te Irak Cumhurbaşkanı Latif Reşit ile yaptığı görüşmede, tarih vermeden,  Erdoğan’ın Irak’a ziyaret gerçekleştirmek konusunda kararalı olduğunu söylemişti.

Daha önce Ankara ile Bağdat’tan Erdoğan’ın Irak’a ziyaret gerçekleştireceği yönünde açıklamalar yapılmış, Erdoğan’ın Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani ile birçok önemli konu üzerinde görüşeceği gündeme gelmişti.

İki ülke arasındaki su dosyası

Irak ile Türkiye arasındaki su anlaşmazlığı 70 yılı aşkın süredir devam ediyor. Türkiye’nin, Dicle ve Fırat nehirlerinin kaynakları üzerine 20'den fazla baraj inşa etmesinin Irak'ın kuraklık ve çölleşme sorunlarını daha da derinleştirdiği değerlendiriliyor.

Irak ile Türkiye arasında önemli bir çatışma noktası haline gelen bu konuda Türkiye hâlâ uluslararası anlaşmalara uyum konusunda isteksiz.

Geçtiğimiz yıllarda Dicle ve Fırat nehirleri Irak’ın temiz su miktarının yüzde 90’ını oluşturuyordu ancak her iki nehirdeki su seviyeleri, esas olarak Türkiye'nin inşa ettiği barajlar nedeniyle giderek azalıyor.

Bu yılın başlarında Bağdat ve Ankara su meseleleriyle ilgili görüşmelere devam ederken, Bağdat, Türkiye'nin Irak'ın Dicle Nehri'nden su miktarının saniyede 500 metreküpe ve Fırat Nehri'nden saniyede 300 metreküpe çıkarılması yönündeki taleplerine henüz yanıt vermediğini belirtmişti.

Komşu ülkelerin katılımıyla Bağdat'ta düzenlenen Üçüncü Su Kongresinde, Irak'ın orta ve güneyindeki su kıtlığı, ormanların kuruması, Irak topraklarının büyük bir kısmının yok olması tehlikesi ve bunun genel olarak balık, hurma, tarım ve hayvancılık üzerindeki etkisi ele alındı.

Irak Tarım Bakanlığına göre buğday ve arpa ekilen alan geçen yıl 11 milyon 600 bin dönümden son yılların en düşük seviyesi olan 7 milyon dönümün altına düştü.

Uluslararası Göç Örgütü, Mart 2023’te orta ve güney Irak'ta 12 binden fazla ailenin kuraklık nedeniyle yerinden edildiğini ve Irak’ın farklı bölgelerine göç etmek zorunda kaldığını bildirmişti.

Irak Başbakanı Sudani, Mart 2023’te Türkiye ziyaretinde Erdoğan ile bir araya gelmişti. Irak'a bir ay süreyle daha fazla su bırakılmasına karar verilen görüşmede,  taraflar su konusunda karşılıklı anlayışın geliştirilmesine hazır olduklarını ifade etmişti.

Kalkınma Yolu Projesi

Erdoğan'ın ana hedeflerinden biri, Irak'ın Körfez ülkelerini Avrupa'ya bağlayacak ekonomik otoyolu olarak kabul edilen Kalkınma Yolu'nun inşasına Türk şirketlerini dahil etmek.

Türkiye Cumhurbaşkanı, 14 Temmuz 2023’te Irak Başbakanı’nın telefonla arayarak, ülkesinin ve Türk şirketlerinin Kalkınma Yolu Projesi’nde çalışmaya, iki ülke arasındaki değişim ve ilişkileri daha da geliştirecek ve tüm bölgeye hizmet edecek ekonomik fırsata katılmaya hazır olduklarını ifade etti.

Öte yandan 27 Mayıs 2023 tarihinde Irak’ın başkenti Bağdat’ta, Muhammed Şiya Sudani başkanlığında Suudi Arabistan, Türkiye, Suriye, Ürdün, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Umman ve İran temsilcilerinin yanı sıra Dünya Bankası ve Avrupa Birliği’nden temsilcilerin katılımıyla  “Kalkınma Yolu Konferansı” gerçekleştirildi.

“Kalkınma Yolu”, Irak'ı ve Körfez ülkelerini, Irak'ın güneyindeki Büyük Faw Limanı ve Kürdistan Bölgesi’ndeki Habur Sınır Kapısı üzerinden Türkiye ve Avrupa'ya bağlayan, 25’ten fazla ülkenin ticarette yararlanabileceği 1200 kilometrelik demir yolu ve otoyol projesinden oluşuyor.

17 milyar dolarlık projenin 2024 başında başlayıp 2028'de tamamlanması planlanıyor. Demiryolu 1175 kilometre, kara yolu ise 1190 kilometre uzunluğunda olması ve Kerbela dışında birbiri kesmeyen paralel iki yol olarak inşa edilmesi planlanıyor.

Kürdistan Bölgesi petrolünün yeniden ihracatı

Paris Uluslararası Tahkim Mahkemesinin Kürdistan Bölgesi'nden petrol ihracatına ilişkin 25 Mart 2023 tarihli kararının ardından Ceyhan Liman üzerinden petrol ihracatı yeniden başlamadı.

Mahkeme kararına göre Türkiye'nin Irak'a 1,7 milyar dolar tazminat ödemesi gerekiyor ve bunun karşılığında bazı kaynaklara göre Türkiye, Irak'a davayı geri çekmesi için baskı yaparak, Irak Hükümetinden, Ceyhan Limanına giden 350 kilometre uzunluğundaki petrol boru hattını onarma sorumluluğunu üstlenmesini talep ediyor.

Kürdistan Bölgesi Hükümeti ile Irak Hükümeti, Bağdat’ta 4 Nisan 2023’te Başbakan Mesrur Barzani ve Irak Başbakanı Sudani’nin katılımıyla, Kürdistan Bölgesi’nin, bütçe yasasında yer verilen Irak Milli Petrol Şirketi (SOMO) aracılığıyla Ceyhan Limanı üzerinden günlük 450 bin varil petrol ihraç etmesi konusunda anlaşma imzalamıştı.

Kürdistan Bölgesi'nden petrol ihracatının yeniden başlatılması için Doğal Kaynaklar Bakanlığı ekipleri ile SOMO ekipleri arasında yaşanan teknik sorunların çözülmesinin ardından Irak Petrol Bakanlığı, Türkiye'ye resmi yazı göndermişti. Türk tarafı ise süreci yeniden başlatmaya hazır olduğunu ifade etmiş ve geçen yıl şubat ayında yaşanan depremden zarar gören petrol boru hatlarının onarımını tamamlamıştı. Ancak Kürdistan Bölgesi'nden petrol ihracatına henüz yeniden başlanmış değil.

Ekonomi ve ticaret dosyası

İstatistiklere göre Türkiye ile Irak arasındaki ticaret hacmi 2022 yılında 15,2 milyar dolara ulaştı. Türkiye, iki ülke arasındaki ticaret seviyesini 20 milyar doların üzerine çıkarmayı hedefliyor.

Türk şirketleri, Irak'ın her yerindeki yatırım ve altyapı inşaat projelerinde önemli bir varlığa sahip. Ankara, Bağdat ile ekonomik ve yatırım ilişkilerini daha da geliştirme ve Türk şirketlerine Irak'ta çeşitli sektörlerde çalışma fırsatı yaratılması arzusunu her zaman vurguluyor.

Öte yandan Irak, başta giyim, gıda, ev eşyaları ve inşaat olmak üzere Türk mallarının ana ithalatçılarından biri olarak kabul ediliyor.

Erdoğan'ın beklenen Bağdat ziyareti sırasında, iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari açılımın artırılması ve yatırımcılara kolaylık sağlanması, iki taraf arasındaki görüşmelerin bir diğer parçası olacak. Irak'ın temel taleplerinden biri Türkiye'nin vize kolaylığı sağlaması olsa da Ankara, Iraklıların kendi ülkesi üzerinden yasadışı yollardan Avrupa'ya göç etmeye devam etme girişimlerini gerekçe göstererek bu talebe henüz sıcak bakmıyor.

PKK dosyası

PKK’nin Irak-Türkiye sınır bölgelerinde, özellikle Şengal’de yayılması, Kürdistan Bölgesi'ni, sınır bölgelerini ve Şengal’i defalarca bombalayan Türkiye için sürekli endişe kaynağı haleni getirdi.

Erdoğan, Bağdat ziyaretinde Irak Hükümetinden PKK'nin faaliyetlerine son vermeye çalıştığına dair güvence alıp, Irak üzerinden, İran'a yakın silahlı gruplara, özellikle de Türk askeri karargahına yakın faaliyet gösteren Haşdi Şabi silahlı gruplarına, Irak'taki Türk çıkarlarına tehdit oluşturmamaları yönünde bir mesaj vermeyi amaçlıyor.

Sudani, Türkiye ziyaretinde Erdoğan ile görüşmesinin arından düzenledikleri ortak basın toplantısında, Türkiye'nin 30 kilometrelik Irak topraklarını geçtiğini belirterek, Irak'ın egemenliğine saygı gösterme tutumunu vurgulamıştı.

Bağdat ile Ankara arasında güvenlik ve istihbarat açısından koordinasyonun devam ettiğini ifade eden Sudani, hiçbir gücün Irak topraklarını kullanarak Türkiye'ye saldırmasına ve bölgesel güvenliğe tehdit oluşturmasına izin vermeyeceklerini dile getirmişti.

Türk ordusu son yıllarda PKK’ye karşı çok sayıda askeri operasyon gerçekleştirdi. Türkiye Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Temmuz 2023’te yaptığı açıklamada, 24 Temmuz 2015'ten Temmuz 2023'e kadar düzenlenen operasyonlarda 38 bin 156 PKK'linin hayatını kaybettiği belirtilmişti.

Diğer dosyalar

Bağdat ile Ankara arasındaki ilişkileri takip eden gözlemcilere göre Kerkük meselesi, Süleymaniye havalimanının uçuşlara kapatılması, Filistin meselesi, İsrail'in Gazze Şeridi’ne yönelik saldırıları ve  özellikle Federal Mahkemenin Kürdistan Parlamentosunda bileşenlere ayrılan kotanın kaldırılması kararının ardından Türkmenlerin haklarının sağlanması konusu da dahil olmak üzere Erdoğan ile üst düzey Iraklı yetkililer arasında birçok konu daha masada olacak.