بۆچی کابینەی نۆیەم گرنگی بە دیاڵۆگ دەدات لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ؟
دیاڵۆگ وەکو کولتوور پرۆسەیەکی راوژێکاری دووڵایەنە و میکانیزمێکی نموونەییە بۆ دەستەبەرکردنی لێکتێگەیشتنی هاوبەش و کەمکردنەوەی کێشەو ناکۆکییەکان و رێگرتن لە پەرەسەندنیان، بۆ خۆپاراستن لە وێرانکاری و جەنگ و دابەشبوونی کۆمەڵگە.
ئەگەر چی فەلسەفەی "عێراقی نوێ" وەکو دەوڵەت و نیشتمان، پاش رووخانی رژێمی پێشوو، لەسەر بنەمای هاوسەنگی و سازان و هاوبەشی و دیاڵۆگ و ئاشتەوایی و لێکتێگەیشتن لەسەر پێکەوەژیان دامەزراوە، بەڵام دەبینین دەسەڵاتە یەك لە دوای یەکەکانی بەغدا، تەنانەت هەر لە سەرەتای داڕشتنەوەی دەستوور و پەسەندکردنی لە ساڵی ٢٠٠٥ بە پێچەوەی ئەو بنەمایانە کاریان کردووە و هیچ هەنگاوێکیان بەرەو هاوسەنگی و سازان و هاوبەشی نەناوە.
ئەو دەسەڵاتانە بە شێوەیەك لەگەڵ دەستور مامەڵەیان کردووە، کە لێگەراون تەنها ئەو ماددانەی بەسوودی خۆیان بێت جێبەجێ بکرێت و ماددەکانی تر تا نکرێت پەك بخرێن، تا دەستور نەبێت بە گرێبەستێکی هاوبەش بۆ وەڵامدانەوە و زامنکردنی پێکەوەژیان لەو وڵاتە.
لەگەڵ ئەو ئەزموونە نەرێنییەشدا، کە هەرێمی كوردستان لە رابردوودا لەگەڵ نوخبەی دەسەڵاتدار لە عێراق هەیبووە، ئێمە پێمان وایە هیوا دوا شتە، کە دەمرێت.
بۆیە سەرۆکی حکومەت، رێزدار مەسرور بارزانی، لە چەندین دەرفەتی جیاجیا جەختی لەسەر گرینگی دیاڵۆگ لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ کردووە، بەمەبەستی گەیشتن بە چارەسەری گشتگیر و ئاشتیانە بۆ کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەرێم و حکومەتی فیدراڵ.
ئامانجی سەرەکی ئەنجامدانی دیاڵۆگ لەگەڵ بەغدا شکاندنی بەستەڵەکی سیاسیی و دووبارە دامەزراندنی کەمترین ئاستی سازانی سیاسییە.
لەو رێگەیەوە دەکرێ گفتوگۆ و دانوستان بکرێت سەبارەت بە چاکسازی و هەنگاوەکانی تر بەمەبەستی دەستەبەرکردنی گۆرانکاری ئەرێنی لەسەر ئاستی هەرێم و عیراق.
لە ٢٦ی ئابی ٢٠٢٠ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی كوردستان لە دیدارێکی تەلەفیزیۆنی هاوبەش لەگەڵ میدیای عیراقی و عەرەبی (العراقية، العربية الحدث، الشرقية، الجزيرة، الحرة عراق و زاگرۆس)
جەختی لەوە کردەوە، کەوا "هەرێمی كوردستان پێکهاتەیەکی فیدراڵی دەستوورییە لەناو دەوڵەتی عێراقی فیدراڵ، مافی هەیە و ئەرکی لەسەرە، بەڵام جێبەجێ نەکردنی دەستوور وەکو پێویست ئەو گرفتانەی درووستکردووە، کە ئەمڕۆ عیراق دووچاری بووە".
کەواتە کابینەی نۆیەم ئامادەیە سەرجەم کێشەکان لەگەڵ بەغدا بە شێوەیەکی ریشەیی چارەسەر بکات و بەرامبەر بە دەستەبەرکردنی ماف و شایستە دەستورییەکانی گەلی كوردستان ئەو پابەندبوونانەی لەسەرییە جێبەجێ بکات بۆ گەیشتن بە رێکەوتنێکی گشتگیر، کەوا هەردوولا پێی رازی بن و ماف و پابەندبوونەکانی هەردوولا دیاری بکات.
لە رابووردوودا گرینگی نەدان بە هاوبەشی لە دەرکردنی بریار و لە بەرێوەبردنی دامەزراوەکانی دەوڵەت و پازدان بەسەر هاوسەنگی نێوان پێکهاتەکان و سازان لە دەرکردنی بریار و یاسا بوو بە هۆکاری زیادکردنی بۆشایی و کەمکردنەوەی متمانە لەنێوان هەرێم و بەغدا.
عێراق ناتوانێت سەقامگیریی سیاسی و ئەمنی بەدەست بهێنێت و ئابووری خۆی بنیات بنێت ئەگەر حکومەتی بەغدا بەجددی کار نەکات بۆ دروستکردن و پاراستنی ئەو هاوسەنگییە.
بێگومان ئامادەکردنی دیاڵۆگ ڵەسەر ئاستی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ وەڵامێکە بۆ ئەو بارودۆخەی، کەعێراق و ناوچەکە پێیدا تێپەردەبێت. ئەمەش زۆر پێویستە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ قەیرانەکان، کە چارەسەرکردنیان بۆ هەردوولا گرینگە و کاردانەوەیان هەیە لەسەر کۆمەڵگای عێراق.
ئێمە دەزانین عێراق وەک دەوڵەتێکی فیدراڵی پێویستی بەوە هەیە، کە بەپەڵە لەگەڵ حکومەتی هەرێمدا بگاتە رێککەوتنێکی سیاسی، یان تەنانەت دووبارە دامەزراندنەوەی چوارچێوەیەکی نوێی دامەزراوەیی، کە لە ئاستی بەرێوەبردنی قەیرانەکاندا بێت (قەیرانی تەندروستی، قەیرانی ئابووری، قەیرانی چەکی بێ یاسا و هەژموونی میلیشیا و فاکتەرە نادەوڵەتییەکان، کە مەبەستیانە ناسەقامگیری و پاشاگەردانی بێ سنوور بوونیان هەبێت) و گرژییەکان کەم بکاتەوە، لەپێناو بونیادنانی سیستەمێکی سیاسی نوێ و دارشتنی گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی نوێ، بۆ کۆتایی هێنان بە نارەزایی فراوان و کەم کردنەوەی کەلێنی نێوان هاووڵاتی و نوخبەی دەسەڵاتدار ڵە بەغدا.
دیارە هەموو ئەمانە روونادات، ئەگەر مەبەست لە کراوەیی سیاسی خزمەتکردن بە خەڵک نەبێت بەڵکو دژایەتی کردنیان بێت و ئەگەر ئەو چوارچێوە سیاسیە گشتگیرەکەی، کە هەموو لایەك پشتی پێ دەبەستێ، حزووری نەبێت و ئەگەر دەستووری عێراق نەبێت بە چوارچێوەیەکی کۆکەرەوەی لایەنەکان و هەموو ماددەکانی کارا نەکرێنەوە.
پلۆراڵیزم یان فرەیی نیعمەتە نەوەك نەفرەت و چەندین سەدەیە سیاسەت هونەری بەڕێوەبردنی جیاوازیەکانە، بۆیە پێویستە بریاردەران لە بەغدا ئەوە بزانن، کە سەرکردایەتی کوردستان خاوەنی دیسپلینی ئەخلاقی و عەقڵانی و رۆحییە و ئیرادەی پێکەوە ژیانە، کە لە مەیدانی خوێندن و پەروەردە دەچەسپێنرێت.
لەنێوان هەرێم و عێراق زیاتر لە یەك تەواوکاری هەیە، بە تایبەتی ئێمە بە هۆی خێرایی گۆڕانکارییەکان و شۆرشی تەکنەڵۆژیای زانیاری و زیرەكی دەستکرد لەسەردەمێك دەژین دەکرێت لەسەر چارەنووسێکی هاوبەش گفتوگۆ بکەین و جیاوازیی لە روانگەکانە سەبارەت بە ئایندە و گرفتە ستراتیژ و ناستراتیژەکان قبوڵ بکەین.
هەرێم لە مامەڵەکردنیدا لەگەڵ بەغدا میتۆدێکی عەقڵانی و کراوە و ئاشتیخواز و شارستانیی پەیڕەو دەکات.
رێبازی کرداری کاردانەوەی ناعەقڵانی بەرامبەر بەو دژایەتی و بریارانەی، کە دەسەڵاتدارانی پێشوو لە بەغدا ئەنجامیان دەدات، هیچ لایەك ناگەیەنێتە کەناری ئارام.
هیچ ئەلتەرناتیڤێ نییە بۆ هاوکاری و هاوبەشی و هاوئاهەنگی و داهاتووی عێراق پەیوەستە بە پەیوەندی نێوان هەرێم و حکومەتی فیدراڵ. چونکە بە كشانەوەی هەرێم ڵە پرۆسەی سیاسی عیراق و بە پەراوێزخستنی هەرێم لە لایەن بەغدا، عیراقی فیدراڵ ئیفلیچ دەبێت و ڵەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هیچ ئیعتبارێکی نامێنێت.
ژیری و عەقڵانییەتی داوامان لێدەکات لە چوارچێوەی دیاڵۆگێکی سیاسیدا بێ سنوور و بێ مەرج دیاڵۆگ ئەنجام بدەین، چونکە پێکەوەژیان پەیوەستە بە ناسینەوە و پاراستنی رەسەنایەتی و هاوبەشیکردن ڵەگەڵ بەرامبەر ڵە چوارچێوەی برەودان بە مێژووی هاوبەش و گەران بە دوای عێراقێکی نوێ، کە بە عەقڵانیەت و حوکمرانی باش بەرێوەبچێت، دوور لە توندرەوی و تایفەگەری و دەمارگیری مەزهەبی و دۆگماتیزم و خراپ رەفتارکردن و ڵۆژیکی بازار.
لە کۆتاییدا دەڵێین، ئەوەی بیەوێت عیراقێکی فیدراڵ و دیموکرات بە شێوەیەکی ئەرێنی بونیاد بنرێت، پێویستە لەسەری سەرۆکی حکومەتی هەرێم بە نموونە وەربگرێت و فەڵسەفەی دیاڵۆگ و مومارەسەکردنی عەقڵانی بکات بە بنەمای کارەکانی، تا هاوکێشەیەکی داهێنەرانە بەرهەم بهێنێت.
پێویستە ئەو کەسە دوورکەوێتەوە لە لۆژیکی رەتکردنەوەی بەرامبەر و بیرکردنەوە بە عەقڵیەتی بنچینەخوازی و خۆبەزڵ زانین، تا بتوانێت تێکەڵی بونیادنانی جێهانێكی هاوبەش بێت، کە تیایدا پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ئاڵوگۆر ڵەسەر بنەمای شارشتانیەت و مەدەنییەت و لە چوارچێوەی دەستورێك بێت، کە باوەری بە لۆژیکی پەیوەندی ئاشتیانە بێت و دان بە کەسی جیاواز بنێت.
بە دڵنیاییەوە سەرکردایەتی کورد و گەلی كوردستان، کە خاوەندی مێژوویەکی دێرینە لە بەرخۆدان، بە شێوەیەکی ئازادی خوازنە بەردەوام دەبێت لە خەباتی بۆ گەیشتن بە مافە رەواکانی و هەرگیز چۆك بۆ فشار و ستەمکاری دانادات.
دکتۆرا لە فەڵسەفە، زانکۆی هایدڵبیرگ، ئەڵمانیا