بۆ پارتی بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ناکات؟

پارتی دیموکراتی کوردستان، پارتێکی دیموکراتی نیشتمانیی جەماوەرییە، بڕوای بە مافەکانی مرۆڤ، دادپەورەریی کۆمەڵایەتی، گەشەپێدانی بەردەوام، فرەیی سیاسی و نەتەوەیی و ئایینی، کولتوری، پێکەوەژیانی ئاشتیانە، ئازادییەکان و یەکسانی، مافی بڕیاردانی چارەنووس بۆ نەتەوەی کورد و گەلی کوردستان هەیە.

لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991ی خەڵکی کوردستان و کشاندنەوەی دەسەڵاتی ئیداریی دامەزراوەکانی حکوومەتی عێراق، سەرۆک بارزانی بۆ یەکەمجار لە 22/3/1991 لە وتارێکی مێژووییدا، داوای سازدانی هەڵبژاردنی گشتیی لە هەرێم کرد، لە پێناو پڕکردنەوەی بۆشایی ئیداری، دامەزراندنی دامەزراوەی تەشریعی و سیستەمێکی حوکمڕانی لە سەر بنەمای دیموکراسی ، دادپەروەری و پێکەوەژیان لە هەرێمی کوردستان.

دوابەدوای رووخانی رژێمی پێشووی عێراقیش لە ساڵی 2003 پارتی بەشداری کارای هەبوە لە پرۆسەی سیاسی و لە هەر پێنج خولەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان و عێراقیش لە رێزی هەرە پێشەوەی قەوارە سیاسیە گەورە و خودان پێگە دیارەکانی عێراق و کوردستان و تەنانەت ناوچەکەش.

 لە عێراقی دوای رژێمی پێشوو، چەندین کێشە و گرفتی قووڵی مەزهەبی و ئیتنی جۆراوجۆر هەن و لە دۆخی جیاجیادا ئەم کێشەو گرفتانە چەندین جار گەیشتونەتە ترۆپک و تەنانەت چەندین جار لەسەر ناوێک کە گوزارشت لە ئایینزایەکی دیاریکراو دەکات سەدان کەس تیرۆر یان شوێنبزر کراون، لەم دۆخە ئاڵۆزانەدا، سەرۆک بارزانی چەندین جار بووتە فریادڕەسی رزگارکردنی عێراق و ئەگەر ئەم هەوڵانە نەبان، سەرکردە عێراقیەکان نەیاندەتوانی حکومەت پێک بهێنن و پەرتەوازەیی نێوانیان بە شێوەیەک فراوان دەبوون، رەنگدانەوەی بەسەر وجودی قەوارەی دەوڵەتی عێراقیش دەبوو.

ئێستا، کە دەستوەردانی نێودەوڵەتی و مەزهەبی تەواوی جومگەکانی دەوڵەتی عێراقی بە شێوەیەک گرتووەتەوە کە تەنانەت ناکرێت بەڕێوەبەری ناحیەیەک بە بێ رەزامەندی و لە بەرچاوگرتنی بەرژەوەندی ئەم وڵاتانە دەستنیشان بکرێت، ئەو زۆنە جوگرافیایەی لەم چوارچێوەیە بەدەرە و هەژموونی وڵاتانی دراوسێی لە سەر نییە، هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆکن، بۆیەش فشاری زۆر دەکرێتە سەر ئەم دوو پارێزگایە و پارتیش کە حزبی سەرەکی پێکهێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستانە.

 ئاشکرایە پارتی هەمیشە جەختی لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کردۆتەوە، سەرۆکی هەرێمی کوردستان،  کە لە هەمان کاتدا جێگری سەرۆکی پارتیشە تا ئێستا (٤) مەرسومی دەرکردوە تیایدا (٤) وادەی جیاوازی بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دەستنیشان کردوە، کە بریتی بوون لە ١/١٠/٢٠٢٢، ١٨/١١/٢٥،٢٠٢٣/٢/٢٠٢٤و ١٠/٦/٢٠٢٤، بەڵام ئەو لایەنەی لە ماوەی (٣) ساڵی رابردودا بە هۆی ترس لە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردن،  بیانوو بە کردنی هەڵبژاردن دەگرت و لە چەندین لێدواندا رایگەیاند ئێمە بەشداری لە هەڵبژاردن ناکەین و رێگاش نادەین سندوقی دەنگدان لەولای دێگەڵەوە دابندرێت، لە کاتێکدا پارتی لە میانەی گفتوگۆی نێوان لایەنە سیاسیەکان و پێکهاتە نەتەوەییەکانی کوردستان لە گەڵ سەرۆکایەتیی پەرلەمانی کوردستان و نوێنەرانی نەتەوەیەکگرتوەکان لە عێراقدا، بە تەواوی ئەو داواکاری و خواستانەی  لایەنە سیاسیەکان هەیان بوو بۆ هەموارکردنی یاسای هەڵبژاردن رازی بوو.

لە ٢١/٢/٢٠٢٤، دادگای فیدرالی عێراق سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنی کوردستان بڕیارێکی سیاسی دەرکردوە، لەم بڕیارەدا بە شێوەیەک دەستکاریی یاسای هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کردوە کە خۆی بە جێگرەوەی پەرلەمانی کوردستان ودامەزاروەی یاسا دانان و ئیرادەی خەڵکی کوردستان داناوە.

تێبینیەکانی پارتی لە سەر یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان چین؟

١-پێویستە ئەو سیستەمە سەپێندراوەی لە چوارچێوەی بڕیارە سیاسیەکەی دادگای فیدرالیدا سەپێندراوە، بە بڕیارێکی کوردستانیانەی نیشتیمانیانە پەسەند بکرێت و ئەجیندا و دەستوەردانی دەرەکی تیادا دوور بخرێتەوە.

٢-لە بڕیارەکەی دادگای فیدرالی (١١) کورسی کۆتای پێکهاتەکان رەتکراوەتەوە، کە پێشتر لە پێناو گرەنتیی مافی پێکهاتەکان بۆ دەستەبەرکردنی نوێنەرایەتیان لە پەرلەمانی کوردستان و زامنکردنی پێکەوەژیانی نەتەوەیی، بە بڕیارێکی سەرکردایەتیی سیاسیی هەرێمی کوردستان و یاسایەکی نیشتیمانیانە لە پەرلەمانی کوردستان پەسەند کراوە، ئەوە لە کاتێکدا کورسی کۆتای پێکهاتەکان لە ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکا نی عێراق بۆ هەریەک لە پارێزگاکانی(بەغدا، نەینەوا، هەولێر، دهۆک واست) دابینکراوە و بۆ کورسی کۆتای مەسیحیەکانیش تەواوی عێراق یەک بازنەی نیشتیمانیەوە دەتواندرێت لە تەواوی عێراقدا دەنگی پێ بدرێت.

٣-لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، مافی تانە گرتن و راگەیاندنی دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، دەگەڕێتەوە بۆ ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان، کەچی دادگای فیدرالی ئەم مافەی لە هەرێمی کوردستان وەرگرتۆتەوەو داویەتی بە ئەنجومەنی دادوەریی عێراق، کە ئەمەش سەرپێچییەکی ئاشکرای ماددەکانی (١١٥ ، ١٢١) ی دەستوری بەرکاری عێراقە.

٤-دادگای فیدرالی لە میانەی بڕیارەکەدا ئەوەی سەپاندووە کە دەبێت هەرێمی کوردستان دابەشی سەر(٤) بازنەی هەڵبژاردن بکرێت، لە کاتێکدا ئەم بابەتە ناکەوێتە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی ئەم دادگایە وەک لە مادەی (٩٣) ی دەستوری عێراقدا دەسەڵاتەکانی دەستنیشان کراون، بەڵکو  تەنها لە دەسەڵاتەکانی پەرلەمانی کوردستانە چونکە هیچ پێشێلکاریەکی دەستوری لەم خاڵەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان نیەو تەنانەت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیش لە(٥) خولی رابردودا بە یەک بازنەو (١٨) بازنەو(٨٢) بازنەش بەڕێوەچوە.

٥-بەپێێ رێکارەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵىژاردنەکانی عێڕاق، (٤٠١،٠٠٠)(چوارسەدو یەک هەزار) دەنگدەری هەرێم لە سەر ئاستی هەرچوار پارێزگا بە بیانووی نەخوێندنەوەی پەنجە مۆریان بێبەش کراون لە مافی دەنگدان، کە نزیکەی (٪٦٠) یان دەنگدەری پارتی دیموکراتی کوردستانن.

٦-لە ماوەی رابردودا ئاشکرایە کە هەرێمی کوردستان تەواوی دۆسیەی نەوتی تەسلیم بە بەغدا کردوە، لە پێناو دابینکردنی مووچەی مانگانەی مووچەخۆرانی هەرێم، کەچی هەر ماوەیەک بە هۆکاری جیاواز ناردنی بڕە پارەی مووچە دوا دەخەن بۆ ئەوەی وەک فشار دژی پارتی  و حکومەتی هەرێمی کوردستان و خودی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەکاربهێنن ئەویش بیانووی ناروونی لیستی مووچە، لە کاتێکدا ئاشکرایە کە بودجەو مووچەی حەشدی شەعبی زیاترە لە (٪١١) کۆی بودجەی عێراق، نە وەزارەتی دارایی و نە دەستەی دەستپاکی و نەچاودێری دارایی و نە وەزارەتی دارایی عێڕاق دەزانن پارەکە چۆن خەرج دەکرێت، دەدرێت بە کێ؟ بەڵکو بەشێکی پارەکەش دەچێتە خزمەت بەرژەوەندی وڵاتانی دراوسێ لە دژی عێراق بەکاردێتەوە.

٧-ئەو ئامێرانەی لە بەڕێوەبردنی پڕۆسەی دەنگداندا بە کاردێن بە شێوازی ئەلکترۆنی کاردەکەن، دەکرێت بە ئاسانی پڕۆگرام بکرێن و کورسیەکان بەو شێوەیە دابەش بکەن کە پێشتر بەرمەجە کراون، بۆیە پێویستە  دڵنیایی تەواو بدرێت لەم روەوە،بە تایبەت کە لە ئێستادا سەرۆکی کۆمسیۆن سەر بە یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستانە.