هەرێمی کوردستان لە سایەی گرژییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان
ئاشکرایە کەوا گرژییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان لە ناوچەکەدا کاریگەری سیاسی و ستراتیژییان لەسەر پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ژینگەی ناوخۆ و هەرێمی و نێودەوڵەتی هەیە، چونکە داهاتووی ناوچەکە لە رووی هەڕەشە و دەرفەتەوە گرێدراوە بە ململانێ و هاوسەنگی بەرژەوەندییەکانی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان.
هەرێمی کوردستان، کە لە ڕووی سیاسییەوە بووە بە بەشێک لە نەخشەی عێراقی فیدراڵ و لەناو ئەو گوندە بچووکەیە، کە پێی دەوترێ جیهان، دەزانێت پەیوەندی و تێکەڵبوونی کۆمەڵگاکان لە ڕووی بەرژەوەندییە ئابووری و کولتوورییەکان جیاکردنەوەیان قورسە، بۆیە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم بە ڕەجاوکردنی بنەماکانی لێكتێگەیشتن و ڕێزگرتنی هاوبەش و دوولایەنە مەبەستییە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی پارێزراوبێت، لە هەمان کاتدا پێی وایە بەکارهێنانی میکانیزمە دیموکراسیی و ئاشتی سازەکان ڕێگایەکی کاریگەر و دروست و گونجاوە بۆ چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان.
ئەم فەلسەفەیە تاڕادەیەك بە شێوەیەکی ئەرێنیانە یارمەتیدەر بووە لە گەشەکردن و پێشکەوتنی هۆشیاری سیاسی و کۆمەڵایەتی هاووڵاتیانی کورد و توانایەکی بە هەرێم بەخشێوە، سوود لە ڕابردوو و مێژوو وەربگرێت، و شیاوی ئەوە بێت، بە هێزەوە پێشوازی لە داهاتووی بکات و مکوڕ بێت لەسەر باوەڕهەبوون بە چاندنی تۆی بەها دیموکراسییەکان و بڕەودان بە دیبلۆماسییەتی هێزی نەرم و دیبلۆماسیەتی ژمارەیی.
پێویستە لێرەدا ئاماژە بەوەش بکەین، کەوا سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، رێزدار مەسرور بارزانی، بێ وچان کار دەکات بۆ بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی هەرێم لەگەڵ وڵاتانی دۆست و پێشکەوتنخواز و تۆکمەترکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە ڕێبەرایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کە لە کاتی جەنگی دژ بە ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان و شەڕەکانی تری دژ بەو لایەنانەی، کە مەبەستیان بوو، سەروەری و ئاسایش و سەقامگیری و ئازادی لە هەرێم و لە ناوچەکە لاواز بکەن، پشتیوانی هەرێمیان دەکرد.
هەرێمی كوردستان توانیویە بە باوەڕهەبوون و پراکتیزەکردنی بەها مرۆیی و دیموکراسییەکان پێگە سیاسی و دیبلۆماسی خۆی بەهێز بکات و بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا، بەتایبەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بپارێزێ، تا بتوانێ قووڵاییەکی ستراتیژی بۆ ئەو ناوچەیە زیاد بکات، بەتایبەتی لە حاڵەتێ، ئەگەر دەرگاکانی وڵاتانی دەوروبەر لەسەری داخرا.
لەم سۆنگەیەوە دەتوانین بڵێین، هەرێمی کوردستان بە پێی توانای سنوورداری خۆی بەشدار بووە لە دروستکردنی هاوسەنگیەکی ئەرێنی و لە چالاکبووە لە پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی حەکیمانە بەرامبەر بە دەرەوە و بەردەوامیش هەوڵی داوە، بە سیاستەێکی نەرم و میانڕەروانە گرژییەکان لە عێراق و ناوچەکە کەم بکاتەوە.
دیارە بوونی هێزێکی گەورە، کە لە ڕووی توانا و هەڵسوکەوتی جیۆپۆلیتیکیدا زاڵ بێت بەسەر سیستەمی نێودەوڵەتیدا، دەبێتە مایەی درووستبوونی هاوپەیمانێتی و هاوبەشی نوێ.
ئەمەش دواجار یان دەبێتە مایەی پاراستنی ئاسایش و بەرژەوەندییەکان و هاندانی سیستەمێکی هاوسەنگ، یان دەبێتە مایەی تێکدانی دروستبوونی هاوسەنگی لەگەڵ ئەو هێزانەی، کە کار بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆیان دەکات.
لە لایەکەوە هێزە گەورە و زەبەلاحەکان لە سروشتی هاوسەنگییە نێودەوڵەتی و هەرێمییەکان تێ دەگەن و زانیاری وردیان لەسەر ئەو هاوسەنگییە هەیە، لە لایەکی ترەوە، ئەو زلهێزانە بەردەوام دەبن لە هەوڵی خۆیان بۆ کۆنترۆڵکردن و فراوانکردنی بازنەی کاریگەریییان لەسەر حسابی ئەو هەوڵانەی، کە دەدرێن بۆ گۆڕینی جیۆستراتیژی هێزەکانی، کە مەبەستیانە هاوسەنگی کۆنترۆڵ بکەن.
ڕاستە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، وەک زلهێزێکی جیهان، لە مێژوودا هیچ پەیوەندییەکی بە "هەرێم" یان قەوارەیەکی ناوخۆیی دەوڵەتی فیدراڵییەوە نەبووە.
لەگەڵ ئەوەشدا، یەکێ لە هێڵە ستراتیژییە گشتییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە لابردنی یان کەمکردنەوەی ڕۆڵی ڕوسیا و چین و ئێران بووە، چ لە عێراق یان هەرێمی کوردستان و کاری کردووە بۆ بەهێزکردنی سەروەری و خۆشگوزەرانیی لە عیراق و هەرێم، ئەمەش لە پێناو سەقامگیری و خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانی بووە.
بۆیە دەتوانین پەیوەندییەکانی ئەمریکا لەگەڵ هەرێمی کوردستان بە پەیوەندییەکی تایبەت و ناوازە لە جیهان ناوزەد بکەین.
گرژییەکانی چەند رۆژی ڕابووردووی نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماسی فەڵەستینی و ئەو جەنگەی، کە لە غەزە بەرپابووە، کاریگەری لەسەر جۆگرافیای سیاسی ناوچەکە دەبێت و دەتوانێت ببێت بە ئاستەنگ بۆ نزیكبوونەوەی سعودیە لە ئیسرائیل و ئاسایی کردنەوەی پەیوەندی نێوانیان، هەروەها دەتوانێ ببێت بە مایەی کەمکردنەوەی هەژموونی هێزە هەرێمییەکان، کە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پشتگیری لە " بەرەی مقاوەمە" دەکەن.
لای خۆیەوە حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر باوەڕهەبوونی تەواوی بەو ستراتیژییەدەکات ، کە لەسەر بنەمای پێکەوەژیان دامەزراوە، دوور لە پرەنسیپە ڕەهاکان و ویستی خۆسەپاندن و خۆ بە زل زانین، کە بەداخەوە لە ڕابووردوو مرۆڤایەتیی لە زۆر شوێندا بەرەو ئافەت و کارەسات پەلکێش کردووە.
هەرێمی کوردستان ڕەچاوی هەستەوەری دینامیکییەتی ئاسایشی جیهانی و هەرێمی دەکات، مەبەستیە پەیوەندیی ئابوری و بازرگانی دوولایەنە و بەرهەمداری لەگەڵ ئەندامانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی ئەمریکا و بەریتانیا، هەبێت و کار بۆ پاڵپشتیکردنی ئاسایشی وزەی جیهانی، تا بازاڕەکانی وزە لەسەر ئاستی جیهان دووچاری کەم و کورتی و شڵەژان و قەیران نەبێت.
ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئاشتی دوو کۆڵەکەی سەرەکی بنیاتنانی دەوڵەتانە. هەروەها دڵنیابوونە لە داهاتوو.
بەداخەوە، لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوو، دیاردەی ناکۆکییە جیۆپۆلیتیکییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و لە عێراق بەتایبەتی، بە جۆرێ زاڵ بووە، تا وای لێهاتووە، ئەم ناکۆکییانە کاریگەری نەرێنییان هەبێت لەسەر واقیعی داهاتووی ئاسایش و ئاشتی کۆمەڵایەتی لە عێراق و هەرێمدا.
هەروەها ئاشکرایە، کەوا ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئاشتی لە وڵاتێکدا بوونی نابێ، ئەگەر لە وڵاتێکی تر ئاسایش بەدەست نەهێنرێت، چونکە تێکچوونی ئاسایش و ئاشتی لە وڵاتێ، بە پێی هاوکێشەی کاریگەری و کارلێك، ڕەنگدانەوەی نەرێنیی دەبێت بۆ وڵاتانی تری ناوچەیەکی جیۆپۆلیتیکی پڕ لە ناسەقامگیری.
هاوکێشەیەک هەیە دەڵێت، زیادبوونی چڕی ناکۆکییە جیۆپۆلیتیکییەکانی نێوان هێزە نێودەوڵەتی و هێزە هەرێمییەکان و زیادبوونی پێشبڕکێی نێودەوڵەتی بۆ بەدەستهێنانی بەرژەوەندییە جیۆپۆلیتیکی و جیۆستراتیجییەکان لەم ناوچەیەدا، بە شێوەی جۆراوجۆر دەبێتە مایەی زیادبوونی ناکۆکییە ئێتنی و ڕەگەزی و جیۆسیاسییەکان ، بە تایبەتی لە ناو ئەو کۆمەڵگەیانەی، کە ڕووی هێز و تواناوە لاوازن.
هەرێمی کوردستان لە ڕووی سەرچاوە سروشتییەکانەوە دەوڵەمەندە و خاکێکی بە پیتی کشتوکاڵێ هەیە، بەڵام بەهۆی لاوازی هزری داهێنان و بونیادنەرانەی نیشتمانی بەداخەوە هێشتا لاوازە لە بواری دەستکەوتە ستراتیجییەکان.
بۆیە زۆر پێویستە هەرێم دینامیکییەتی هزری خۆی بخاتە گەڕ، ئەڵبەتە پاش ئازادبوونی لە ژمارەیەک گرێ کوێرەی مێژووی و ململانێی نەرێنی حیزبی و سەرقاڵبوون بە کولتووری بێ ناوەڕۆکی دوور لە ئاکاری نیشتمانپەروەرانە، بۆ ئەوەی ئەو نەخۆشییانەی، کە ڕێگر بوون لە پرۆژەکانی پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی، چارەسەری کۆتاییان بۆ دابین بکات.
چەسپاندنی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و هاندانی جەماوەری دڵسۆز و ئایندەساز بۆ بەشداریکردن لە بڕیارە چارەنووسسازەکان دەروازەیەکی گەورەیە بۆ بونیادنانی ئایندەیەکی گەش.
پێویستە چاکسازی سیاسی و ئیداری و کۆمەڵایەتی و ئابووری بە بەردەوامییان هەبێت و بەهێزتر بکرێن، ئەمەش دیارە بە هەماهەنگی هەموو لایەنەکان و بە یەکخستنی هەوڵەکانی هەمووان دەکرێ، دوور لە تاکگەرایی وێرانکەر و بەکەسی کردنی ئازاربەخش و هەڵسوکەوتی تۆمەتبارکردن و ھیچخوازی و گومان.
پێویستە گۆڕانکاری لە خۆماندا بکەین، بۆ ئەوەی بەشداربین لە گۆڕینی ئەوانی تر. پێویستە لەژێر ڕۆشنایی ئەو هەموو ئالنگاری و نوێکردنەوانە واقیعەکەمان بگۆڕین، بۆ ئەوەی سەرکەوتووبین لە داڕشتنی سەردێڕەکان و گۆڕینی چەمکە سەرەکییەکان.
لە کۆتاییدا دەڵێین: ئەگەر هەرێمی کوردستان بیەوێت گەشە بکات و سەرکەوتوو بێت، ئەوا پێویستە بەردەوام بێت لە پشت بەستن بەخۆ و هاندان و پشتیوانی کردنی ئەو لایەنانە، کە باوەڕیان بە بنەما سەرەکییەکانی نیشتمانسازی و دیموکراسیەت و فرەیی و پێکەوەژیاسنی ئاشتیانە هەیە.
هەرێمی کوردستان بە درووستکردنی هاوبەشیی ڕاستەقینە لەگەڵ هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی و ئەو وڵاتانەی، کە باوەڕیان بە بەها دیموکراسییەکان هەیە، بەهێز دەبێت.
هەر ئەو فەلسەفەیەش هەرێم بەرەو پێشکەوتن دەبات لە ناو جیهانێکی ئازا ، ئەگەر نا، ئەوا بە دڵنیاییەوە مێژوو پەراوێزمان دەخات.