سەردانێک لە کاتی خۆیدا

لە کاتێکدا کە هەرێمی کوردستان لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا بەهەوڵی  چەند هێزێکی سیاسی لە ناوخۆی عێراق و هەرێمی کودستان و دەوڵەتی ئیقلیمی ئێران ڕووبەڕووی ئاستەنگی سیاسی و ئابووری بووبووەوە، کە ئامانج و مەبەست لێی لاوازکردنی پێگە و پێشلێکردنی مافە شەرعی و یاسایی و دەستوورییەکانی  حکوومەتی هەرێمی کوردستان بوو. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئاستەنگیانەی چەند مانگی ڕابردوو، کە  ئێران و عێراق و چەند لایەنێکی ناوخۆیی کوردستان و کە سیاسەتی دووژمنکارانەیان بەرامبەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەگرتەبەر. سەردانەکەی سەرۆک کۆماری تورکیا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان وەکوو ڕووداوێکی گرنگ و لە کاتی خۆیدا دەردەکەوێت. 

رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا  لە 2012 دا کە سەرۆك وەزیرانی توركیا بوو، سەردانی بەغدای كرد، ئەمڕۆ دوای دوانزە ساڵ لجارێكی دیكە دێتەوە بۆ بەغدا و دواتریش سەردانی هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان دەکات، کە من ئەم سەردانە بۆ کوردستان بە (سەردانێک لەکاتی خۆیدا ناوەزەند) دەکەم، چونکە  ماوەیەکی زۆرە هەرێمی کوردستان هەوڵی پاراستنی سەربەخۆیی خۆی  و پێگەی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی بەهێز دەکات. سەردانەکەی سەرۆک کۆماری تورکیا نیشانەی ئەوەیە کە ڕۆڵی کورد وەکوو ڕۆڵێکی سەرەکی لە کاروباری هەرێمیدا دەبینێت. ئەمە دەتوانێت هەوڵەکانی هەرێمی کوردستان بەهێزتر بکات هەروەها  سەردانەکەی سەرۆکی تورکیا بۆ هەولێری پایتەختی کوردستان ئاماژەیەکی ڕوون و ئاشکرایە بۆ دانپێدانانی دیپلۆماسی و پشتیوانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە کاتێکدا کە مافە یاسایی و دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی دادگا فیدراڵیی و لەلایەن لایەنە ناوخۆیی و دەرەکییەکانەوە بەرەنگاری دەکرێنەوە، پەیوەندی تورکیا لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا وەکوو پەیامێکی بەهێزی هاوکاری و هاوبەشی تەماشا دەکرێت، بە چەند خاڵێک ئاماژەی بۆ دەکەم. 

یەکەم: بەهێزکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکان

هەرێمی كوردستان سوودی گەورەی لە بواری ئابوورییدا  لە توركیا وەرگرتووە، ئەمەش بە پێچەوانەی ئەوانەی دەیانەوێت سوودی خراپ لەو پەیوەندییە وەربگرن. توركیا دراوسێیەكی زۆر گرنگە، ئەگەر هەرێمی كوردستان پەیوەندیی لەگەڵ توركیا باش نەبێت، هیچ هیوایەكی بۆ بەردەوامی نابێت و لە ڕووی ئابوورییەوە دەخنكێت. تا ئێستا ئێران ناهێڵێت هیچ كەرەستەی كارگەیەكی بەرهەمهێنان بەوانەی سلێمانیشەوە، هەمووی لە توركیا دەهێندرێت. ئێران رێگە نادات هیچ ئامێرێكی بەرهەمهێنەر بهێندرێتە نێو هەرێمی كوردستان. بۆیە تورکیا هاوبەشێکی بازرگانی سەرەکییە بۆ هەرێمی کوردستان و وەبەرهێنانێکی بەرچاوی هەیە لە کەرتە جیاوازەکاندا.

سەردانەکە دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ بەهێزکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکان و دۆزینەوەی دەرفەتی نوێی وەبەرهێنان و باشترکردنی پەیوەندییە بازرگانییەکان. ئەمە دەتوانێت گەشەی ئابووری لە هەرێمی کوردستان بەهێز بکات و هەلی کاری زیاتر بڕەخسێنێت و ئاستی ژیانی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان باشتر بکات. سەردانەکەی سەرۆک کۆماری تورکیا دەتوانێت ئەم پەیوەندییە ئابوورییانە بەهێزتر بکات و ڕێگای نوێ بۆ بازرگانی و وەبەرهێنان و پڕۆژە هاوبەشەکان بکاتەوە. 

دووەم: هەماهەنگی ئاسایش

هەماهەنگیی ئاسایشی نێوان تورکیا و هەرێمی کوردستان زۆر گرنگ بووە بۆ پاراستنی سەقامگیری لەسەر سنوورە هاوبەشەکانیان. سەردانەکەی دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ دووپاتکردنەوە و بەهێزکردنی ئەم هەماهەنگییە، بەتایبەتی لە چارەسەرکردنی نیگەرانییەکانی ئاسایشی هاوبەش وەک ئاسایشی سنوور و هەوڵەکانی دژە تیرۆر.

لە نێوان گرژی و ئەو ئاستەنگییانەی ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان دەبێتەوە لە لایەن ئێران و عێراقەوە، هێشتنەوەی پەیوەندییەکی بەهێز لەگەڵ تورکیا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە هاوسەنگیکردنی داینامیکی ناوچەیی و بەشداریکردن لە سەقامگیریدا. بەشداریکردنی تورکیا لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانێت وەکوو بەرەنگاربوونەوەیەک کاربکات بۆ کاریگەری هێزە هەرێمییەکانی دیکە و یارمەتی هەرێمی کوردستان بدات بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەرتر واقیعە جیۆپۆلیتیکییە ئاڵۆزەکان بەڕێوەببات. بە پاراستنی پەیوەندییەکی بەهێز لەگەڵ تورکیا، هەرێمی کوردستان دەتوانێت پەیوەندییە دیپلۆماسی و ئابوورییەکانی هەمەجۆر بکات و پشتبەستنی بە هەر وڵاتێک کەم بکاتەوە. ئەمە دەتوانێت هەستانەوە و نەرمی هەرێمی کوردستان باشتر بکات لە گەڕان بەدوای داینامیکی هەرێمیدا.

زۆربەی ئەو كەس و لایەنانەی قسە لەسەر سەردانەكەی ئەردۆغان دەكەن، خۆیان حەز دەكەن ئەو پەیوەندییەیان لەگەڵ توركیا هەبێت و هەوڵی زۆریش دەدەن، بەڵام لەبەر ئەوەی توركیا بە نوێنەری هەرێمی كوردستان و كەسانی خاوەن بەڵێنیان نازانێت و دەزانێت بەرژەوەندیی خۆیان ناوێت و زۆرتر بەرژەوەندیی خەڵكی تریان دەوێ، بۆیە توركیا پەیوەندییان لەگەڵ ناكات. ئەوانیش ئێستا كەوتوونەتە پرتە و بۆڵە و تانە و تەشەر لەو سەردانە مێژووییە. 

سێییەم: دیبلۆماسییەت

دیداری نێوان سەرۆکی تورکیا و سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان جەخت لە گرنگی و جددیەتیی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا   دەکاتەوە. بەتایبەتی بەشداریکردن و دیالۆگی ئاست بەرزی نێوان هەردوولا دەتوانێت ببێتە هۆی هەماهەنگییەکی کاریگەرتر و چارەسەرکردنی کێشەکان و لێکتێگەیشتنی هاوبەش لەسەر کۆمەڵێک بابەت.
ئەم سەردانەی سەرۆکی تورکیا دەکرێت وەکوو جۆرێک لە دانپێدانانی دیپلۆماسی بۆ حکوومەتی هەرێمی کوردستان و شەرعییەتەکەی ببینرێت، کە دەتوانێت یارمەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بدات لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی بۆ بەدەستهێنانی ناسنامە لەلایەن وڵاتانی تر و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە و بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا.

کۆتایی

سەردانی سەرۆک کۆماری تورکیا بۆ هەرێمی کوردستان سەرەڕای دژایەتیەکانی  ئێران و عێراق لەماوەی ڕابردوودا، گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان. دەرفەت دەڕەخسێنێت بۆ بەهێزکردنی قەوارەی   هەرێمی و کوردستان و پەرەپێدانی گەشەی ئابووری و باشترکردنی هەماهەنگی ئەمنی و بەدەستهێنانی دانپێدانانی دیپلۆماسی و پاراستنی ڕێبازێکی هاوسەنگ بۆ پەیوەندییە هەرێمییەکان. بە دەستگرتن بەو دەرفەتانە، هەرێمی کوردستان دەتوانێت گەشەی خۆی زیاتر بکات و ڕۆڵێکی بنیاتنەر ببینێت لە کاروباری هەرێمیدا.