خەباتی سەرۆک بارزانی بەرامبەر بە سیاسەتی دابەشکاریی بەغدا

لە چەند مانگی ڕابردوودا، ناکۆکی نێوان حکوومەتی فیدراڵی لە بەغدا و حکوومەتی هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە هاتە بەرچاو، نەک وەک ناکۆکییەکی سیاسی کاتی، بەڵکوو وەک نەخشێکی سیستماتیکی دژ بە هەرێمی کوردستان. نەخشەکە ڕوونە: برسێتیی ئابووری وەک ئامرازێکی سیاسی. لە ساڵی 2013ەوە مووچەی حکوومەتی هەرێم کە بڕیارە بە بودجەی فیدراڵی مسۆگەر بکرێت، وەک ئامرازێک بۆ دیسپلین و لاوازکردن و دابەشبوون بەکاردەهێنرێت. ئەم پراکتیزەیە تەنها دەرئەنجامە ئابوورییەکانی نییە، بەڵکوو متمانەی دەوڵەتی عێراق تێک دەدات، بێمتمانەیی نێوان کۆمەڵگاکان گەورەتر دەکات و هەر هەوڵێک بۆ فیدراڵیزمێکی کارا ئیفلیج دەکات.

دوایین نموونەی ئەم دابەشکردنە ڕەتکردنەوەی تەیف ئەلسامی وەزیری داراییە بۆ ڕەزامەندیدان بە پێدانی مووچەی حکوومەتی هەرێم، سەرەڕای ئەوەی کە سەرۆکوەزیرانی عێراق دەڵێت لاری نیە لە سەر هەناردەکردنی مووچە. ئەمەی کە دەیبینین شانۆگەرییەکی سیاسییە کە تێیدا ئەکتەرە جیاوازەکانی حکوومەت فیدرال بەرامبەر بە قووتی خەڵکی هەرێم بەکاردەهێنن و دەیانکەنە تەڵەی دەستکەوتی سیاسی بەرامبەر بە حکوومەتی هەرێمی کوردستان. هەروەها نیشانەی دەوڵەتێکە کە بڕیاردان تێیدا چیتر یەکگرتوو نییە، چونکە بەرژەوەندییە ئایدیۆلۆژی و دەرەوەی دەوڵەت، بە تایبەت لە ئێرانەوە، زۆرجار سێبەری پابەندبوونە دەستوورییەکان لە عێراق دادەنێت.

نەخشێکی ئایدیۆلۆژی، نەک ئیستسنای ئابووری

بێهەڵوێستی دەبێت ئەگەر بڵێین ئەمە تەنها پرسێکی بودجەیە. ئابلۆقەی ئابووری تەنیا ڕووبەری ململانێیەکی قووڵترە، ڕووبەڕووبوونەوەیەکی ئایدیۆلۆژییە کە تێیدا حکومەتی فیدرالی ئۆتۆنۆمی و هێزی دامەزراوەیی کورد مەترسی لەسەر هەژموونی دەسەڵاتی خوی دەیبینێت کە مێژوو شاهیدە حکومەتی هەرێم هەموو کاتێک ئاکتەری سەقامگیری بوویە جیاواز لە گەل ئەو هێزانەی کە ئێستا حکومرانن لە بەغدا. بەغدا نەک هەر ئامادە نییە بەڵێنەکانی جێبەجێ بکات، بەلکو لە ڕووی ستراتیژییەوە چالاکانە و بە سیستەماتیک بەردەوامە لە تێکدانی متمانەی حکومەتی هەرێم لەنێو هاووڵاتیانیدا بەوەی کە پێشان بدان کە نەدانی موچە خەتای ئەوان نیە کە ئەمە بە داتا دیارکراوە کە دوورە لە راستی. هەندێک لە هێزە سیاسییەکانی بەغدا بە بێبەشکردنی مافە ئابوورییەکانی کورد، هیوادارن شەرعیەتی ناوخۆی کوردستان تێکبدەن کە بەش بە حالی خوم ئەمە وەکو خەونێکی بەتال دەیبینم.

بەڵام ئەوەی ئەم پێشهاتە بە تایبەتی جێگەی نیگەرانی دەکات ئەوەیە کە هەندێک لایەنی کوردی لە جیاتی داکۆکی لە یەکڕیزی و چارەنووسی گەل و هاوولاتیانی، بەشداری ئەم پرۆسە وێرانکارە دەکەن. بە بڵاوکردنەوەی زانیاری ناڕاست و دژایەتیکردنی دەستپێشخەرییەکانی حکومەتی هەرێم یەکەمایەتیدان بە دەستکەوتی سیاسی حزبی بەسەر بەرپرسیارێتی نیشتمانیدا، بە شێوەیەکی کاریگەر وەک قۆڵێکی درێژکراوەی بەغدا مامەڵە دەکەن.

دەنگی ستراتیژی بارزانی: یەکرێزی بەسەر ئایدۆلۆژیادا

لە بەرامبەر ئەم پاشخانەدا، سەرۆک مەسعود بارزانی، جارێکی دیکە توانای مێژوویی خۆی نیشاندا بۆ قسەکردن بۆ هەموو گەلی کوردستان، نەک تەنها پارتی دیموکراتی کوردستان یان تاکە حزبێک. داوای یەکگرتوویی جەنابیان نە نۆستالژیکە و نە ڕەمزییە بەلکو ستراتیژییە. جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەم بابەتە نابێت لە ململانێیەکی ئایدیۆلۆژیی نێوان لایەنەکاندا کورت بکرێتەوە، بەڵکو وەک خەباتێکی نەتەوەیی بۆ کەرامەت و دادپەروەری و مافی چارەی خۆنووسینی دامەزراوەیی سەیر بکرێت.

هەوڵەکانی سەروک بارزانی بۆ یەکخستنی کورد سەرەڕای دووبەرەکی و خیانەتەکانی ناوخۆ و فشارە دەرەکییەکان تێگەیشتنێکی قووڵتر لە واقیعەکانی جیۆپۆلەتیک دەردەخات. بەرەیەکی کوردی لاواز و دابەشبوو، نەک هەر بۆ هەرێمی کوردستان بەڵکو بۆ سەقامگیری تەواوی ناوچەکە مەترسیدارە. هەر بۆیە چەندین جار جەختی لەسەر گرنگی دڵسۆزی دامەزراوەیی و ڕۆڵی سەروەری یاسا و بەرپرسیارێتی دیپلۆماسی کردووەتەوە. ڕیتۆریکی جەنابیان ڕووبەڕووبوونەوە نییە، بەڵکو پرەنسیپییە و مۆدێلێکە لە پراگماتیزمی کوردی لە ئاوە گەردەلوولەکاندا.

مۆدێلی بەرخۆدانی مەسرور بارزانی: دەوڵەتمەدارێک پر لە دیدگای ستراتیژی

سەرەڕای تەحەددای زەبەلاح لە شەڕی داعشەوە تا پەتای کۆرۆنا، لە دابەزینی نرخی نەوتەوە تا هێرشە ئابوورییە سیستماتیکییەکان لە بەغداوە، رێزدار "مەسرور بارزانی"، سەروکی حکومەتی هەرێمی کوردستان توانی ئەوە پیشان بدات کە حکومەتی هەرێم ئیتر تەماشەگەر نییە بەڵکو ئەکتەری گورانکاریە. لە ژێر سەرکردایەتی مەسرور بارزانی حکومەتی هەرێم پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی بەهێزتر کردووە و گەشەی ئابووری هەمەچەشنی بەرەوپێش بردووە و کار بۆ شەفافیەت و دیجیتاڵکردن لە ئیدارەدا کردووە. لە سەردەمێکدا کە دوژمنانی ناوچەکە هیوای داڕمانیان دەخواست، رێزدار مەسرور بارزانی لەبری ئەوە مۆدێلێکی بەرخۆدانی خستۆتە ڕوو لەسەر بنەمای دەوڵەتداری ستراتیژی نەک پۆپۆلیزم.

سەرەڕای هەڕەشەکانی حکومەتی فیدرالی لە کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکان، سەرەڕای گەمارۆی حەقدەستەکان پاڵ بە ئیدارەکەیەوە دەنێت بۆ خاڵی شکاندن، مەسرور بارزانی پاشەکشەی نەکردووە. بەپێچەوانەوە دیدگای کوردستانێکی خستۆتە ڕوو کە هەم خۆئاگا بێت و هەم کراوە بێت بۆ هاوکاری، هەم شانازی و هەم پراگماتیک و کوتا گرێبەستەکان لە گەل ٢ کومپانیای ئەمریکی بە بری ١١٠ ملیار دولار کە لە لایەب حکومەتی ئەمریکا دانپێدراون دەرخەری ئەم راستیەن کە رێگری کردن لە پێشکەوتنەکانی حکومەتی هەرێم بە سەرکردایەتی رێزدار مەسرور بارزانی ئیتر بوە خەونێک بو دوژمنە دەرەکی و ناووخویەکان.

هاوتەریبی نێودەوڵەتی: دەرئەنجامەکانی دابەشبوون

با سەیری دوو نموونەی نێودەوڵەتی بکەین بۆ ئەوەی تێبگەین چی لە مەترسیدایە.

ئیسپانیا/کەتەلۆنیا (2017) – بزووتنەوەی سەربەخۆیی کەتەلۆنیا توانی پشتیوانییەکی فراوانی جەماوەری کۆبکاتەوە، بەڵام ڕووبەڕووی بەرخۆدانی دڕندانە بووەوە لەلایەن دەسهەلاتدارانی مەدریدەوە. ئەوەی بەشدار بوو لە لەدەستدانی زەبری بزووتنەوەکە، دابەشبوونە ناوخۆییەکان بوو، ئەو لایەنانەی کە دوای ڕیفراندۆم نەیانتوانی لەسەر ستراتیژی هاوبەش ڕێکبکەون. مەدرید سوودی لەوە وەرگرت و ئەنجامەکەی ئەوە بوو کە ئۆتۆنۆمی کەتەلۆنیا لەبری بەهێزبوون لاواز بوو.

باشووری سودان (2011-2023) – دوای سەربەخۆیی، باشووری سودان دەرفەتێکی مێژوویی بۆ بنیاتنانی یەکێتی نەتەوەیی بۆ ڕەخسا. بەڵام ململانێی دەسەڵاتی ناوخۆ کە نوخبە سیاسییەکان دڵسۆزی کەسییان لە پێش بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان دانا، بووە هۆی شەڕی ناوخۆ و داڕمانی دەوڵەت. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە چارەنووسی خۆنووسین بەبێ یەکگرتوویی بنیاتێکی ناسکە.

دەرەنجام: یەکگرتوویی شتێکی لوکس نییە – پێویستییەکە

خەباتی حکومەتی هەرێم تەنیا ئابووری و سیاسی نییە بەلکو بوونگەراییە. پەیوەندی بە مافی بەڕێوەبردنی خۆی و وەستانەوە بەرامبەر سزای ئابووری و مامەڵەکردنە وەک ئەکتەرێک لە ناوچەیەکدا کە بە یارییەکانی دەسەڵاتی گەورە دیاری کراوە. لەم دیمەنەدا یەکگرتوویی شتێکی لوکس نییە، مەرجی پێشوەختەیە.

توانای ڕیتۆریکی سەرۆک مەسعود بارزانی بۆ یەکگرتن و ئیرادەی مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بنیاتنانی ئەوە نیشان دەدات کە کوردستان تەسلیم بە فشارەکان نابێت ئینجا چ ناوخۆیی بن یان دەرەکی. بەڵام بەرپرسیارێتیەکە لە ئەستۆی لایەنە کوردییەکانی دیکەشدایە: بۆ ئەوەی بزانن دابەشبوون ستراتیژی ئایدلووژی نییە، بەڵکو لاوازییەکە کە دوژمنانی ناوچەکە هەمیشە دەیقۆزنەوە و لە کوتایدا ناوی حەسەن خەیریەکان هەمیشە دەمێنێتە لە زبلدانی مێژوو و خیانەتی وەلات.