ڕولێ هەرێما کوردستانێ د سەقامگیریا روژهەلاتا ناڤەراستدا
بتنێ 2 روژ ماینە بو دەستپێکرنا کۆربەندێ ئاشتی و ئاسایێشا روژهەلاتا ناڤەراست کو دێ ل زانکویا ئەمریکی ل پارێزگەها دهوکێ هێتە برێڤەبرن. د ڤێ کۆربەندێ ناڤهاتیدا ژمارەیەکا زور یا سەرکردە و سیاسەتمەدارێن دیارێن جیهانی و دەڤەرێ دێ ئامادەبن. ئارمانجا ڤێ کۆربەندا سالانە گرنگیپێدانە ب گفتگویەکا ڤەکری لسەر وان ئالنگاریێن ل پێشیا سیاسەتا ئەولەهی هەنە و چەوانیا بەرەڤپێشڤەبرنا پرسا ئاشتیێ ل دەڤەرا روژهەلاتا ناڤەراستە. بێگومان ئەڤ دیدارە و خرڤەبوونا بەرفرەها کاربدەستێن دەڤەرێ و کەسێن خودان بریار نیشانا وێ چەندێ یە کو هەرێما کوردستانێ ئێدی بوویە سەکویەکێ گرنگ بو بەرەڤپێشڤەبرنا زمانێ دیالوگێ و گورەپانەکا خرڤەکەر د رولێ خودا وەکە ئاکتەرەکێ ئەرینی د پرسا ئەولەهیێ ل دەڤەرێدا.
هەر ژ مێژە وێنەیێ سیاسەتا ئەولەهیا دەڤەرێ ب هەڤسەنگیەکا ئالۆز و گورانکاریێن بەردەوام تایبەتمەندیا خو د قادا نیڤدەولەتیدا هەبوویە. دڤێ رێرەوا ئالووزا بەرژەوەندیێن نەتەوەیی و ئایینی ل روژهەلاتا ناڤەراست، ڕولێ کوردان ب تایبەتی رولێ هەرێما کوردستانێ هەم وەکە ئاکتەرەکێ گرنگ و هەم وەکە رەمزەک بو بەرخودانەکا جەماوەری د پرسێن چارەنڤیسا سیاسی و کلتوریدا ب گرنگی دهێتە تەماشەکرن. ل ڤێرێ دێ شروڤەیا ژمارەیەک ژ وان باندوورێن هەرێما کوردستانێ ل دەڤەرێ هەنە ئینینە بەرباس.
شەرێ دژی داعش: هەر ژ دەستپێکا هێرشێن داعشێ و داگیرکرنا ناوچەیەکا بەرفرەها عیراقێ، هەرێما کوردستانی رولەکێ ئێکلاکەر هەبوو د گوهرینا بالانسا هێزا سەربازیا ڤێ رێکخراوا ناڤهاتی. پێشمەرگەیێ کوردستانێ رولێ سەرەکی هەبوو د تێکشکاندا هێزێن داعشێ و تاکە هێزا زەمینی بو کو ب کردار بەرامبەر داعشێ راوەستیا، و بو ئەو لایەنێ کو زورترین ئاخا داگیرکری ژ دەستێ ڤێ رێکخراویێ رزگاربکەت و جارەک دی ئەولەهیەکا ژ هەژی بو خەلکێ وان دەڤەران ڤەگەرینیتەڤە. بهێزیا پێشمەرگەیێ کوردستانێ د بەرەنگاربوونەوەیا تاریکپەرێستان و شەر ژ بو بەردەوامیدان ب ژیانەکا ب ڕومەت و دویر ژ بندەستیێ بو ئەگەرێ هندێ کو ناڤ و ڕولێ پێشمەرگە د ئاستەکێ لوکالیدا نەمینیت و ببیتە کارئەکتەرەکێ گرنگ د بدەستڤەئینانا ئاشتیێ و بەرفرەهکرنا ئەولەهیەکا جێگیر بو تەڤایا دەڤەرێ.
جیوستراتیژیەتا هەرێما کوردستانێ:
هەرچەندە هەرێما کوردستانێ دکەڤیتە ناوچەیەکا پڕی ئالووزی لێ د پرسا زەنگینیا سامانێن سروشتی بێ بەهڕ نەبوویە. هەرێما کوردستانێ د پرسێن ئەنەرجیێدا شیایە ببیتە کارئەکتەرەکێ گرنگ و خودان باندوور. هەرچەندە حکومەتا ناڤەندیا عیراقێ هەمی هەولا ددەت کو بەرەنگاری بەرەڤپێشڤەبرنا ڤی کەرتێ گرنگ و ئێکلاکەر د دەڤەرێدا بکەت ب بکارئینانا مینا بریارێن نادەستوری یێن دادگەها فیدرالیا عیراقێ ل دژی هەرێما کوردستانێ د هنارتنا نەفتێدا. لێ ل داویێ ئەو پێویستیا جیهانی ب سامانێن مینا نەفت و گازێ هەی کو ژ ئەگەرێ دروستبوونا کریزا ئەنەرجیێ ل دەسپێکرنا شەرێ روسیا و ئوکرانیا بەروکا وەلاتێن پێشەسازی گرتیە، هەرێما کوردستانێ دێ بیتە لایەنەکێ گرنگ د پرکرنا وێ ڤالاهیا سێکتەرێ ئەنەرجیێ بخوڤە دیتی.
ئێکەم: سەقامگیریا ئابووری و سیاسی:
هەرێما کوردستانێ وەکە دەڤەرەکا سەقامگیر و پاراستی ل روژهەلاتا ناڤەراستدا کو هەمی دەما ئەگەرێ تێکچوونا ئەولەهیێ ل وەلاتێن ڤێ دەڤەرێ هەیە، هەولا پاراستن ناڤخووی یا باژار و باژاروکێن خو دایە. هەر ئەڤ چەندا هەنێ بوویە ئەگەرێ هندێ کو هەرێما کوردستانێ ببیتە جهەکێ باوەرپێکری و سەرنجراکێش ژ بو وەبەرهێنەرێن بیانی و ببیتە ناڤەندەکا گرنگا ئابووری ل دەڤەرێ. ئەڤ چەندا هەنێ ڤەدگەریتەڤە ب پەرەپێدانا سێکتەرێ سامانێن سروشتی کو بویە داهاتەکێ باش، هەروەسا بەرفرەهکرنا سێکتەرێ خانوبەرە و کشتوکالێ کو ب دەربازبوونا هەر سالەکێ پیڤەرەکێ نوی د بەرەڤپێشڤەبرنێ توماردکەت.
دووەم: راگرتنا هەڤسەنگیێ د سیاسەتا دەڤەرێدا:
پێگەهێ هەرێما کوردستانێ وەکە هەرێمەکا ئۆتونوم ل چوارچێوەیێ عیراقا فیدراڵ تایبەتمەندیەکا ناوازە هەبوویە د هەڤسەنگیا سیاسەتا هێزێ سەرەرایی وێ چەندێ کو دەڤەر بدەستێ یارێن دەسهەلاتێ و گوهرینا بەردەواما هەڤپەیمانان دنالیت. هەرێما کوردستانێ پەیوەندیێن ب زەحمەت دگەل حکومەتا ناڤەندی دەربازدکەت، ئەڤ چەندا هەنێ ڤەدگەریتەڤە بو تموحا سنوردارکرنا دەسهەلاتێن هەرێمێ و ناڤەندیکرنا دەولەتداریێ ل عیراقێ، لێ بەروڤاژیی حەزا هەرێما کوردستانێ بو سەربەخووبونەکا زێدەتر کو ئەڤ چەندە مافێ سیاسی، یاسایی و کولتوریێ هەرێما کوردستانێیە. لێ دهەماندەما هەرێم د سەرکەفتی بوویە د راگرتنا بالانسا هێزێ و سیاسەتێ د گەل هەردوو زلهێزێن دەڤەرێ کو ئیران و تورکیانە کو ئەڤ هەردوو وەلاتە ژ بەر هەبوونا پارچێن دیێن کوردستانێ کو هاتینە دابەشکرن بو سەر وەلاتێ وان گەلەک ئەرینی نینن د زێدەبوونا هێز و ئۆتونومیا هەرێما کوردستانێ.
سێیەم: ڕولێ سیاسەتا ئێمناهیێ:
هەرێما کوردستانێ ڕولەکێ گرنگ و کاریگەڕ د شەڕێ دژی تیرورێ هەبوویە. پێگەهێ هەرێمێ وەکە کارئەکتەرەکێ ب هێز بەرامبەر هەرەشەیێن گروپێن تیروریستی ئێدی د ئاستێ لوکالیدا نەما و چو د ئاستەکێ ناوچەییدا، و بەشداریێن چەندەها جارێن بەرێزان سەروک بارزانی، نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی د کۆنفرانسا ئاسایێشا میونشنێ گەواهیدەرێ ڤێ چەندا ناڤهاتیە. هەرێما کوردستانێ هەرد پەیداکرنا ئێێمناهیەکا سەقامگیر، و ئاسایێشەکا ژ هەژی بو هاوولاتیێن خو و هەروەسا د هاریکاریکرنا هێزێێن ئێمناهیا عیراقێ بو پەیداکرنا میتودەکا نوی بو بەرەنگاربوونەوەیا تیروریێ شیایە وێ چەندێ بینیتە پێش کو سەرکەفتی بوویە د پراکتیزەکرنا سیاسەتەکا کارامە د بوارێ سەربازی و ئێمناهیێدا. هەر ئەڤ چەندا هەنێ بوویە ئەگەرێ هندێ کو هەرێما کوردستانێ ببیتە هەڤپەیمانەکێ گرنگ بو ئەمریکا و وەلاتێن ئەوروپی ل دەڤەرا روژهەلاتا ناڤەراستدا.
چوارەم: کاریگەری لسەر ئێمناهیا دەڤەرێ:
سەرکەفتنا هەرێما کوردستانێ د دروستکرنا دەڤەرەکا سەقامگیر و ئەمن، باندوورەکا مەزن لسەر تەڤایا دەڤەرێ ب گشتی و عیراقێ ب تایبەتی هەبوویە. ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ پەیداکرنا حەزەکا سیاسی و ئیمناهی ژ لایێ کارئەکتەرێن دیێن دەڤەرێ بو پیادەکرنا مودێلەکا مینا هەرێما کوردستانێێ ب بدەستڤەئینانا سەقامگیریەکا مۆکم د دەڤەرەکا ئالووزدا بو راکێشانا وەبەرهینانا بیانی و خوشگوزەرانیەکا باشتر بو هاوولاتیێن خو. ئەڤ سەرکەفتنە ئیلهامبەخشە ژ بو کو کوردێن پارچەیێن دیێن کوردستانێ و کەمەنەتەوەیێن دی ل روژهەلاتا ناڤەراست چوجارا نەراوەستن د خەباتێ ژ بو مافێ چارەنڤیسێ خو. گرنگیا جیوستراتیژیا هەرێما کوردستانێ د بەرەڤ پێشڤەبرن و شروڤەیا هاوکێشەیێن ئالووزێن سیاسی و ئێمناهیێن دەڤەرێ گرنگە. ئەڤ چەندا هەنێ ڤەدگەریتەڤە بو دەربازبوون ژ وان ئالنگاریێن کو بەروکا روژهەلاتا ناڤەراست گرتینە، و دڤێ دەڤەرا هەردەم ب کێشە ببیتە نمونەیەک د ڕاگرتنا سیاسەتا ئەمنی ژ لایەکێ، و ژ لایەکێ دیڤە گورەپانەکا شارستانی د پیادەکرنا پرەنسیپێن دیموکراسیەتێ و پێکڤەژیانا ئەتنیکی و ئایینی.
تەحەددیاتێن دگەل میلیشیاتێن شیعە:
هەرێما کوردستانێ د چەوانیا سەرەدەریکرنێ دگەل میلیشیاتێن شیعە و زێدەبوونا باندوورا نەرینیا وان ل دەڤەرێ توشی ئاستەنگان بوویە. ئەڤ میلیشیاتە کو زوربەی وان ژ لایێ ئیرانێ ڤە دهێنە پشتەڤانیکرن شیاینە باندوورێ ل گورەپانا سیاسی و دیمەنێ سەربازیێ عیراقێدا بکەن. کار و چالاکیێن ڤان میلیشیاتان نەک بتنێ د ئێک رێرەوا سیاسی و سەربازیا هەرێمێ نینە بەلکو گەلەک جاران دژی هەرێمێ پێنگاڤێن پراکتیکی هاڤێتینە د موشەکبارانکرنا جهێن سڤیل و هەلدانا درونان بو سەر فروکەخانە و جهێن دیێن ستراتیژی ل هەرێمێ، کو ئەڤ چەندا هەنێ د راگرتنا داینامیکا سیاسەتا ئێمناهێ عێراق بەرەڤ عاقارەکێ نەیێ دیارڤە بریە. زێدەبوونا دەسهەلات و کاریگەریا میلیشیاتێن شیعی کاریگەریەکا نەرینی کریە لسەر پیادەکرنا سیستەمێ دەولەتداریێ ل عیراقێ چونکە هەردەم د جموجولێن خویێن سیاسی و سەربازیدا پەیرەوکرنا سیاسەتا ئیرانی ل دەڤەرێ پێڤە دیارە و هەردەم دەرڤەیی پێکهاتەیا فەرمیا دەولەتێدا پێنگاڤ هاڤێتینە. ڤان میلیشیاتان تەڤایا پێکهاتەیا ئێمناهیا عیراقێ پارچەکریە ئەڤ چەندا هەنێ بویە ئەگەرێ دابەزینا هێز و کونترولا حکومەتا ناڤەندیا عیراقێ لسەر گەلەک پرس و جموجولێن سەربازی دناڤ و دەرڤەیی سنورێ عیراقێدا. هەروەسا هێرشێن ئێک ل دویف ئێکێن ڤان میلیشیاتان بو سەر هەرێما کوردستانێ و پێکهاتەیێن دیێن ئەتنیکی و ئایینی ل عیراقێ وەلات بەرەڤ ئالووزیەکا دژوار و نەمانا هەولێن ئێکرێزی و سەقامگیریا کومەلایەتی بدەت.
ئەڤە ژبو هەرێما کوردستانێ تەححەدایەکا دوولایەنە دروست دکەت. ژ لایەکێڤە هەرێما کوردستانێ ڤیابیت سەرەدەریێ دگەل وان وان مەترسیێن ئێمناهیێ بکەت کو ژ ئەگەرێ جموجولێن ڤان میلیشیاتێن شیعی بەروکا هەرێمێ دگرن ب تایبەتی ل دەڤەرێن کوردستانی یێن دەرڤەیی ئیدارا هەرێما کوردستانێ. ژ لایەک دیڤیە ڤیابیت هەرێما کوردستانێ ب هەستیاری پێنگاڤا بهاڤێژیت داکو ئالوزیێن دناڤبەرا میلیشیاتان و هەرێمێ نەبیتە ئەگەرێ زێدەتر تێکدانا پەیوەندیان دگەل حکومەتا ناڤەندی و ئیرانێ کو باندوورەکا راستەوخوو لسەر تەڤایا پرسێن سیاسی و سەربازیا عیراقێ هەیە.
بو بەرنگاربوونا ڤان تەححەدیاتێن ناڤهاتی ڤیابیت هەرێما کوردستانێ ستراتیژیەتەکا دیپلوماسی یا پڕ ژ هێزا نەرم تێکەل دگەل سیاسەتەکا ئێمناهیا پراگماتیکی پەیرەو بکەت. ئەڤ چەندا هەنێ دێ سەنگەکا زێدەتر دەتە هەرێمێ د گفتگویێن دگەل حکومەتا فیدرالی و ئاکتەرێن دیێن ب باندوور ل دەڤەرێ کو کونترولا ڤان میلیشیاتان بو بەردەوامیدانا هەبوونا عیراقێ گرنگە، گەر نا عیراق دێ بەرەڤ عاقارەکێ تاری و ئالووزتر چیت. د هەماندەمدا هەرێمێ هەمی ئامادەباشی کرینە بو هەر ئەگەرەک و هێرشەکێ کو ژ لایێ ڤان میلیشیاتان بەرامبەر هەرێمێ بهێتەکرن. ئەڤ باردووخێ هەنێ پێویستیەکا گرنگ ددەتە بەردەوامبوونا هەرێمێ د راگرتنا بالانسا هێزێ و ب تایبەتی بالانسا دناڤبەرا پاراستنا ئێمناهیا خو و حەز ژ بو سەربەخوویەکا زێدەتر. هەروەسا ڤیابیت هەرێم بەردەوام بیت د پیادەکرنا ستراتیژیەکا بەرفرهـ و هەولبدەت د سەقامگیرکرنا دەڤەرێن کوردستانی یێن دەرڤەیی ئیدارەیا هەرێمێ داکو بشێت باندوورێن نەرینی یێن میلییشیاتێن شیعی ل ڤان دەڤەرێن ناڤهاتی کێم بکەت.
هەرێما کوردستانێ ب رێیا پێگەهـ و کردارێن خویێن ئەرینی وەکە ئاکتەرەکێ ئێکلاکەرێ گرژی و ئالووزیێن سیاسی و ئێیمناهێین عیراقێ هاتیە پێش. ئەڤ رولێ ئەرینی و کاریگەر د سێ لایەنێن سەرەکیدا هاتینە دەستنیشانکرن. شەڕێ دژی تیرورێ، چەوانیا سەرەدەریکرنێ دگەل میلیشیاتێن شیعی و هەروەسا هێزەکا ب پوتەنسیالەک گرنگ د راگرتنا بالانسا هێزا سەربازی و سیاسیا دەڤەرێ.
دەرئەنجام: هەرێما کوردستانێ مینا ئاکتەرەکێ سەقامگیریێ ل روژهەلاتا ناڤەراستدا.
هەرێما کوردستانێ ب رێیا پێگەهـ و کردارێن خویێن ئەرینی وەکە ئاکتەرەکێ ئێکلاکەرێ گرژی و ئالووزیێن سیاسی و ئێیمناهێین عیراقێ هاتیە پێش. ئەڤ رولێ ئەرینی و کاریگەر د سێ لایەنێن سەرەکیدا هاتینە دەستنیشانکرن. شەڕێ دژی تیرورێ، چەوانیا سەرەدەریکرنێ دگەل میلیشیاتێن شیعی و هەروەسا هێزەکا ب پوتەنسیالەک گرنگ د راگرتنا بالانسا هێزا سەربازی و سیاسیا دەڤەرێ.
بەرەنگاربوونەوەیا رێکخراوا تیروریستیا داعش: شەڕێ کاریگەرێ هەرێما کوردستانێ ل دژی تاریکپەرێستێن داعشێ نەک بتنێ بوو ئەگەرێ پاراستنا ئێمناهیا دەڤەرێن کوردستانی، بەلکو دهەماندەمدا رولەکێ نویێ دایە هەرێما کوردستانێ و هێزێن وێ یێن ئێمناهیێ مینا پێشمەرگە و دژە تیرورا کوردستانێ کو ببنە ئاکتەرەکێ ب بانددور د دیاریکرن و بەرنگاربوونەوەیا هێلێن پێشیێ یێن دژی گروپێن توندرەو، لەورا جهێ خو د لایەنێ دروستکەرێ نەخشە رێیێن ستراتیژی و پەیرەوکرنا میتودەکا سەرکەفتی د دەڤەرێدا مکوم کریە.
سەرەدەری دگەل کاریگەریێن میلیشیاتێن شیعی: د ژینگەها سیاسی و ئێمناهیا نەئارام یا عیراقێ سەرەدەریەکا هەڤسەنگ و ستراتیژیەتا هەرێمێ دگەل میلیشیاتێن شیعی تاکو نها سەرکەفتی بوویە لێ بێ تەححەدیات نەبوویە بەلکو مینا تەڤنەکێ ب ئالووز و پری ئالنگاری بوویە. لێ داکوکیکرنا هەرێما کوردستانێ لسەر بهێزکرنا پێگەهێن حکومی بەرامبەر هێزێن دەرڤەیی یاسایێ میتودەکا تا ڕادەیەکێ سەرکەفتی بوویە و بوویە مینا بەرسڤەکێ بو لایەنێن ناڤخوویی و هەڤپەیمانان کو هەرێما کوردستانێ پشتەڤانێ ب سیستەماتیککرنا دەولەتداریێیە ل عیراقێ نەک بەروڤاژیێ وێ.
هێزەکا بنیاتنەرێ ئێمناهیێ ل دەڤەرێ: دەربازکرنا تەححەدیاتێن ناڤخوویی و دەرەکی بوویە ئەگەرێ هندێ کو هەرێما کوردستانێ ناڤبژیوانەکێ باوەرپێکری د چارەسەرکرنا ئاریشەیان د عیراقێ و هەروەسا ل پارچێن دیێن کوردستانێ، مینا روڵێ گرنگێ سەروک بارزانی د دەستپێشخەری و بەردەوامیا پرسا ئاشتیێ ل باکوورێ کوردستانێ هەروەسا نێزیککرنا ئالیێن سیاسیێن روژئاڤا و هەولدان د ئێکگرتنا هەمی دەنگێن کوردی ژ بو دۆزا کوردی د چوارچێوەیەکێ ئاشتیانە و ئێکدوقەبوولکرنێ. ژ بەر ئەڤ پێنگاڤێن هەنێ هەلویستێن ئەرینیێن هەرێما کوردستانێ شیایە حکومەتا هەرێما کوردستانێ مینا لایەنەکێ گرنگ د بەرەڤپێشڤەبرنا دیالۆگ و لێکتێگەهشتنێ د پرسێن هەستیاردا بینیتە مەیدانێ. ل داویێ هەژی ئاماژەپێکرنێیە کو دنهادا د دیدار و کۆنفراسێن نیڤدەوولەتیێن ئاشتی و ئێمناهێ کو ل هەرێما کوردستانێ دهێنە سازدان شاهدی ڕولێ هەرێما کوردستانێ وەکە ئاکتەرەکێ بنیاتنەرێ ئێمناهیێ و هێزەکا نوی لێ یا کاریگەر د روژهەلاتا ناڤەراست بینیتە پێش. هێزا بەرنگاربوونا توندڕەویێ و بەرنگاربوونا ئاستەنگێن ئێمناهیێ یێن دەڤەرێ و گێرانا رولەکێ سەقامگیر و ئاشتیخواز بوویە و ببیتە تشتەکێ حاشاهەلنەگڕ ل دەف دوست و نەیارێن هەرێما کوردستانێ کو ئێدی کوردستان ناڤەندەکا ناوچەیی بو ئاشتی و ئێمناهیەکا درێژخایەنە بو دەڤەرێ.