زنجیرە وتار بەشی (8 کۆتایی) -کورد لە روانگەی ئەمەریکا:

کورد لە روانگەی ئەمەریکادا نەتەوەیەکن کەوتوونەتە سنووری چوار وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (تورکیا – ئێران – عێڕاق – سوریا) ئەم روانگەیەش پێمان دەڵێ کە دۆزی کورد لەلایەن ئەمەریکاوە وەک پرسێکی ناوخۆیی چوار وڵاتە داگیرکەرەکەی کوردستان سەیر دەکرێت، بەڵام پێگەی کوردستان لە دیدگای ئەمەریکاوە گرنگیەکی تایبەتی هەیە، چونکە لەلایەک خاوەن پێگەیەکی جیۆپۆڵەتیکی ستراتیژیە (وەک دڵی رۆژهەڵاتی) ناوەڕاست وایە، لەلایەکی تریش ژێرخان و سەرخانێکی دەوڵەمەندی هەیە، بۆیە کوردستان هەمیشە بووه‌تە جێگای چاوتێبڕینی وڵاتانی دوور و نزیک (وڵاتانی داگیرکەری تورک و عەرەب و فارس + لەگەڵ زلهێزەکان).

 دەتوانین کورد لە روانگەی ئەمەریکادا بۆ شەش قۆناغ دابەش بکەین:

1- قوناغی یەکەم (1914-1918) قۆناغی دوای شەڕی جیهانی یەکەم:

 لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگی جیهانی یەکەم سەرۆکی ئەوکاتی ئەمه‌ریکا (ودرۆ وێڵسن Woodrow Wilson) vاگەیەندراوێکی بەناوبانگی  (14) خاڵی دەرکرد کە لە خاڵی (12)دا باس لە مافی گەلانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی دەکرد و پەیمانیدا بە کارکردن بۆ سەربەخۆیی هەموو نەتەوە ژێردەستەکانی خەلافەتی عوسمانی، بەڵام دڕندەیی کەمالیستەکان هەروەها چاوچنۆکی و پیلانی (سایکس-پیکۆ)ی بەریتانیا و فەڕەنسا لەگەڵ پشتگوێخستنی مافی گەلان لەلایەن ئەمەریکاوە، خەونی سەربەخۆیی کوردیان لەوکاتەدا لەبار برد.

 2-قۆناغی دووەم (1972-1975) قۆناغی سەردەمی نیکسۆن و کیسنجەر:

بەهۆی هاوپەیمانی ئەوکاتی نێوان عێراق و سۆڤیەت، ئەمەریکا لە ڕێگای شای ئێرانەوە بەنهێنی و بۆ ماوەیەکی کورت پشتگیری شۆڕشی کوردیان کرد، بەڵام دوای گەیشتن بە ئامانجەکانیان و لە ساڵی (1975) شای ئێران رێكکەوتنی جەزائیری لەگەڵ رژێمی سەدام مۆر کرد و پشتیان لە کورد کرد.

3 -قۆناغی سێهەم (1991) قۆناغی راپەڕین و سەردەمی (جۆرج بوش)ی باوک:

دوای شەڕی کەنداو جۆرج بوشی (باوک) لە وتارێکدا کورد و شیعەی هاندا بۆ ئەوەی دژی رژێمی بەعس راپەڕن، بەڵام لە ترسی هەژموونی ئێران بەسەر راپەڕینی شیعەدا لە باشووری عێراق، ئەمەریکا رێگای بە رژێمی سەدام دا کە راپەڕینی شیعە سەرکوت بکات و دوو ملیۆن کوردیش ئاوارە بکات بۆ سەر سنوورەکانی ئێران و تورکیا، دوای ئەم کارەی ڕژێمی سەدام لە رێکكەوتی (1991/4/5) ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری (688)ی دەرکرد، ئەم بڕیارە خاڵێکی وەرچەرخان بوو بۆ کوردی باشوور، چونکە بەهۆی ئەم بڕیارەوە خەڵکی سڤیلی هەرێمی کوردستان پارێزران لە دەست رژێمی سەدام، لەم قۆناغەدا ئەمەریکا تەنها لە رووی مرۆڤدۆستیەوە گرنگی بە کوردی باشوور دەدا و پێیدەگوتن (کوردە باشەکان) بێ گوێدانە کوردی پارچەکانی دیكه‌ی کوردستان (باکوور و ڕۆژهەڵات و رۆژئاوا).

4- قۆناغی چوارەم (2003) قۆناغی رزگارکردنی عێراق و سەردەمی (جۆرج بوش)ی کوڕ:

دوای یازدەی سێپتەمبەری ساڵی (2001) جۆرج بوشی کوڕ بڕیاریدا رژێمی سەدام بڕووخێنێ، بۆ ئەم مەبەستەش کوردی عێراقی وەک فاکتەرێکی بەهێز لەقەڵەمدا بۆ رووخاندن و دووبارە بنیاتنانەوەی عێڕاق، لەم قۆناغەشدا کورد هەمیشە گوێڕایەڵی ئەمەریکا بووە و بەهۆیەوە هەندێک دەستکه‌وت و مافی لە دەستووری نوێی عێراقدا جێگیرکران، ئەگەرچی بەشێکی زۆری ئەو بەند و بڕگانەی دەستووری عێراق کە پەیوەندی بە مافی کوردەوە هەبوون تەنها وەک (حبر علی الورق) مانەوە و جێبەجێ نەکران.

5- قۆناغی پێنجەم (2014) قۆناغی شەڕی داعش:

دوای سەرهەڵدانی داعش لە ناوچە سووننیەکانی (عێراق و سووریا) و دروستبوونی هەڕەشەی جدی لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا، لەو کاتەدا ئەمەریکا هێزی (پێشمەرگە و شەڕڤان)ی وەک (پرۆکزی و ئامراز و کارەکتەرێکی بەهێز) بەکارهێنا بۆ تێکشکاندنی ئوستوڕەی داعش، بەتەنها هێزی پێشمەرگە لەم شەڕەدا نزیکەی (2) هەزار شەهید و (10) هەزار برینداری بەخشی، لەم قۆناغەدا قارەمانیەتی پێشمەرگە و شەڕڤانان بووە جێگای سەرنجی میدیا و شەقامی هەموو وڵاتانی دنیا، چونکە کورد لە جیاتی جیهانی ئازاد شەڕی تیرۆریستانی داعشی کرد.

6- قۆناغی شەشەم (2017) قۆناغی ریفراندۆم:

سەرکەوتنی کورد بەرامبەر بە (داعش) لەلایەک و گەیشتن بە بنبەست لەگەڵ حکومەتی بەغدا لەلایەکی تر، کوردی هاندا کە ئەم هەلە بە دەرفەت بزانێ بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم و جیابوونەوە لە عێراق، خەڵکی کوردستانیش بە جۆش و خرۆشێکی بێ وێنە لە پرۆسەی ریفراندۆمدا بە رێژەی (92.7%) دەنگیاندا بە جیابوونەوە لە عێراق، بەڵام لەبەرئەوەی ریفراندۆم لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا یەکانگیر نەبوو، ئەمەریکا نەک تەنها ناڕەزایەتی دەربڕی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم، بەڵکو گڵۆپی سەوزی بۆ حەشدی (عێراق و ئێران) هەڵکرد بۆ ئەوی لە ڕێگای گەلەکۆمەیەکی ناوخۆیی و ناوچەییدا نیوەی خاکی کوردستان داگیر بکەن.

لە کۆتاییدا ئەگەر گوزەرێکی خێرا بە مێژووی نزیکی خۆماندا بکەین، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی (راشکاو و بوێر) دەست لەسەر ئەو برینانە دابنێین کە هۆکار بوون لە دروستنەبوونی دەوڵەتی کوردستان، دەبینین چەندە هۆکار و فاکتەرەکان دەرەکین، دوو ئەوەندەش ناوخۆیین!

بەشێک لە هۆکارە ناوخۆییەکان بریتین لە (پەرتەوازەیی کورد و خیانەت و نەبوونی ستراتیژ و ئەجێندایەکی نیشتمانی... هتد) لەگەڵ هۆکارە دەرەکییەکانی وەک (چاوچنۆکی دوژمنان و دڕندەیی هێزە ناوچەیی و داگیرکەرەکان و بێدەنگی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و بێهەڵوێستی زلهێزەکان بەهۆی یەکانگیرنەبوونی بەرژەوەندییەکانیان لەگەڵ دۆزی کورد) ئەو کۆمەڵە فاکتەرە بوون کە بە درێژایی (سەدەی بیست و سەرەتای سەدەی بیست و یەک) رێگربوون لە دروستبوونی دەوڵەتی کوردستان،

بەڵام هەر کاروانێ

بۆ پرشنگی خۆر بڕوانێ

کەم بن یان زۆر

دەگەن بە خۆر!

٭ کــارۆخ خـــۆشناو

(سەرۆکی ئینستیتۆی توێژنەوەی ئەمەریکی-کوردی)