لوتکەیا بەغدا بۆ هاریکاری و هەڤبەشیێ.. لوتکەیەکا پڕ ژ ئالنگاری
کازمی باش ئاگەهداری وێ چەندێ یە، کو سەرکەفتنا ڤێ لوتکەیێ دشێت جهێ پیێن وی د گوڕەپانا سیاسی یا عێراقێدا موکمتر بکەت، لێ هەژی ئاماژەپێکرنێ یە، کو هەر بڕیارەکا ژ ڤێ لوتکەیێ دەربکەڤیت پتر ژ سالەكێ دڤێت تاکو دەرهاوێشتەیێن وێ ل عێراقێ و ناوچه‌یێ هەست پێ بهێتەکرن. لێ گەر ل 10ێ تشرینا یه‌كه‌م هەلبژارتنێن عێراقێ بهێنەکرن، چ باندوورەکا زور د سەنگا کازمیدا ناهێتە کرن، هەروەسا کو چ هێزەکا سیاسی د پەرلەمانێ عێراقێدا پشتگیرێ راستەوخوویێ کازمی وەکە سەروکوەزیران نینە. کازمی هەولا وێ چەندێ ددەت، کو ب رێیا ڤێ لوتکەیێ عێراقێ وەکە سەنتەرەك ژ بو چارەسەرکرنا پرسێن ناوچەیی بینیتە پێش، لێ جهێ گومانێ نییە کو باش هایداری وان ئالنگاریانە، کو دشێن ڤان هەولێن وی سنوردار بکەن، چونکە ئەڤ لوتکەیە پڕە ژ گرژیێن مەزهەبی، نەتەوەیی و ئایدلوژی ل ناوچەیا روژهەلاتا ناڤەراست.
فرەنسا وەکە تاکە ئەندامێ وەلاتێن ئەوروپی کو ب رێیا سەروککومارێ خو بەشداری د ڤێ لوتکەیێدا کریە، ل عێراقێ دڤێت هەبوونا خو ل روژهەلاتا ناڤەراست دیار بکەت، ب تایبەتی پشتی ئاماژەدان ب سەرەدانا سالا پاڕ یا 2020ێ، کو ئاماژەیەکە ژبۆ وێ یه‌كێ كو دێ ل هه‌بوونا خۆ له ڤێ ناوچه‌یێ بەردەوام بین. ماکرۆن د گوتارێن خودا ب تنێ لسەر کێشەیێن عێراقێ نەراوەستیا و بەحسا کێشەیا سووری و رۆلێ ئوردنێ ل ناوچه‌یێ دکەت. ئەڤ چەندە وی وێنەیی دیار دکەت، کو فرەنسا هەولا سیاسەتکرنەکا گشتگیر ل ناوچه‌یێ دکەت و هەول ددەت رولەکێ سەرەکی د پێنگاڤێن گرێدایی ب ئێمناهیا ناوچه‌یێدا هەبیت. ژبه‌ر كو پرانیا ئەو پرسێن هاتینە بەحسکرن وەکە باشکرنا ژێرخانا ئابووری ب رێیا باشکرنا رەوشا ئەوله‌هیا ناوچه‌یێ و دیارکرنا ئامادەبوونا فرەنسا، کو کار لسەر ڤێ پرسێ بکەت كو پێنگاڤێن نوی یێن فرەنسا ل روژهەلاتا ناڤەراست دیاردکەت، ب تایبەتی کو زۆربەیی هەرە زۆرێن بریاربدەستێن روژهەلاتا ناڤەراست د ڤێ لوتکه‌یێدا ئامادەبوون، ژ وان ژی مسر، تورکیا و ئیران.
ئوردن ب ئامادەبوونا شاه عبدولڵا نیشاندایە، کو وەلاتێ ئوردنێ ب چاڤەکێ گرنگ تەماشەی ڤێ لوتکه‌یێ کریە، ب تایبەتی ژ بەر وێ چەندێ کو ئامادەبوونا زڵهێزێن ناوچەیی و فرەنسا، کو رولێ وێ د پرسێن ئێمناهیێ وەکە شونگرێ پێنگاڤێن ئەمریکا دهێتە تەماشەکرن. هەرچەندە ئوردن وەلاتەکێ گرنگە د ناوچه‌یێدا، لێ د گوتارا شاه عبدولڵا و ئەو پرسێن هاتینە بەحسکرن ئەو چەند هەست پێ دهاتە کرن، کو ئوردن هەول ددەت رۆلێ وەلاتەکی بگێریت، کو زێده‌تر د پرسێن راگرتنا بالانسا ناوچەیێدا کار بکەت. جهێ گومانێ نیە کو ئوردن باش ئاگەهداری وان گوهه‌ڕتن و زێدەبوونا ئالنگاریێن ناوچەیێ یە، لەورا ئوردن پتر رولەکێ بەرگیریکار پێڤە دیارە، تاکو رولەکێ "هێرشبەر" د پرسێن ئیمناهی و ئابووری یێن ناوچه‌یێدا.
مسر هەولا هندێ ددەت، رولێ خۆ وەکە زلهێزەکا ناوچەیی دیاربکەت، ب تایبەتی د پرسێن پاراستنا بەرژەوەندیێن ناوچه‌یێدا و هەول د دەستەبەرکرنا وان پێداویستیاندا دده‌ن، کو هەژی هاوولاتیێن ڤێ ناوچەیێ نە. مسر زێده‌تر هەول ددەت ئێکگرتنا ناوچەیی بکەتە مینا نمونەیەکا سەرکەفتی، کو ئامادەبوویێن ڤێ لوتکەیی هەول بدەن کار لسەر بکەن، داکو بشێن هەولا پاراستنا سەقامگیریا روژهەلاتا ناڤەراست بدەن. مسر جیاوازتر ژ وەلاتێن دی پێنگاڤەکێ زێدەتر چو پێش و بەحس ل وێ چەندێ کر، کو ڤیابیت عێراق هەول بدەت زاڵ بیت لسەر وان ئالنگاریێن دهێنە پێش حکومەتا عێراقێ، چونكی ئەو پرسگرێك تا رادەیەکێ زور گرێدایی وەلاتێن دی یێن ناوچێنه. جهێ گومانێ نیە کو تا رادەیەکێ زور ئەو گوتار ل دژی تورکیا بوویە د ئاماژەدان ب پاراستنا سنورێن وێ و ئەو هێرشێن دهێنە سەر، و ژ لایەکێ دیڤە دەستنەوەردان د کاروبارێن ناڤخۆ و قوتکرنا وێ چەندێ ئاماژەیەکا روون بویە د قوتکرنا دەستێوەردانا ئیرانێ د کاروبارێن ناڤخۆ یێن عێراقێدا. گومان تێدا نیە کو ئەڤ جورە گوتارە ژ لایێ سیسی یێ سەروکێ مسرێ ڤه هەولدانەك بو کو مسر وەکە برا مه‌زنه‌ك ل ناوچێ دیار بکەت، لێ د هەمان دەمێدا ئازراندنەك بوویە د پەیوەندیان دگەل ئیرانێ و تورکیادا، کو د پرسێن لیبیا و ئیخوان الموسلمین یێن مسرێدا ئالۆزییه‌ك توند کەفتبوو ناڤ پەیوەندیێن ڤان هەردوو وەلاتێن ناڤهاتی.
وەزیرێ دەرڤەیێ تورکیا د ئاماژەدان ب گرنگیا سەقامگیریا عێراقێ د ناوچه‌یێدا هەولا هندێ دا، کو پەیامەکا ئاشتیانە ئاراستەی عێراقێ بکەت، کو گەلەك جاران د زمانێ کوردیدا ب "کەهیکرنێ" دهێتە نیاسین. ئەو تاکتیێن کو ژ لایێ وەزیرێ دەرڤەیی تورکیا هاتینە بکارئینان، ژ لایەکێ دیڤە پەیامەك بوو بو عێراقێ، کو تورکیا رولەکێ گرنگ د ئاڤەدانکرنا عێراقێ و راگرتنا بالانسێ بازاریدا هەیە ب ئاماژەدان ب سەقامگیریا سنوران و ئاسانکاری د دەروازەیێن نیڤدەولەتیدا. بەحسکرن لسەر مێژوویا هەڤبەش د ناڤبەرا تورکیا و عێراقێدا بکارئینانا دیپلوماسیەتا نەرم بوویە ژ لایێ تورکیا ڤە، و د هەماندەمدا ئاماژەدان ب قوتکرنا دەستێ "سێیێ" وەکە وەلامدانەوەیەك بوویە بو گوتارا سیسی یا سەروککومارێ مسرێ.
ل دوماهیێ هەژی ئاماژەپێکرنێیە، کو رێڤەبرنا لوتکەیەکا مینا ڤێ کارەکێ ئاسان نییە، ب تایبەتی ب ئامادەبوونا وەلاتێن مینا تورکیا، مسر، ئیران و سعودیێ، کو ئەو وەلاتن ب توندی کار لسەر لێدانا بەرژەوەندیێن هەڤدو دکەن و چ دەمەکێ سیاسەتا نەرم یان قوربانیکرنا بەرژەوەندیێن وەلاتێ خو بو پاراستنا سەقامگیریا ناوچه‌یێ وەکە بەرژەوەندیەکا گشتی ناکەن. فرەنسا دێ بەردەوام بیت لسەر رولێ خۆ وەکە چاڤدێرەکێ دەرڤه‌یی و هەروەسا راگرتنا بالانسی و هەولدان بو وێ چەندێ، کو هندەك دەرگەهێن نوی پەیدا بکەت، کو دێ ب چ شێوەیەك كاریت سیاسەتێن نوی یێن خۆ یێن درێژخایەن هێدی هێدی پیادە بکەت. ئیران ب هەبوونا حکومەتەکا نوی و هاتنەسەر کارا سەروککومارەکێ کونسەرڤاتیڤ، ب هیچ شێوەیەکی مەیدانا عێراقێ بو ڤان وەلاتێن ئامادەبوویی د لوتکێدا چۆل ناکەت، بەلکو بەرۆڤاژی ڤێ چەندێ، دێ هەژموونا خو یا ل عێراقێ پتر ب کار ئینیت، داکو رۆل و باندووره‌كا زێده‌تر هەبیت د گرێدانا هەر رێکەفتنەکا بهێتە بەربه‌حس دڤێ لوتکەیا ناڤهاتیدا.