بریاڕێن شوڤینی ژێر سیبەرەکا بناڤ یاسایی
د یاریەکا سیبەری د فورمەکێ مانورەکا یاساییدا، عیراق هەولددەت هەرێما کوردستانێ پەلکێشی ئاییندەیەکا نەدیار د پرۆسەیا دیموکراسییەتا دەڤەرێ بکەت. داوی بریارا دادگەها فیدرالیا عیراقێ، د نەهێلانا کورسیێن کەمەنەتەوەیان د پەرلەمانێ کوردستانێ تنێ لێدان نەبوویە ب پروسەیا دیموکراسیەتێ بەلکو د هەماندەمدا بو وان کەمینەیێن کو کوردستانێ مینا پەناگەهەکا ئارام ل دەڤەرێ دبینن مینا دربەکا مەزن و نەچاڤەرێکری بوو. ڤان جورە پێشڤەچوونا پێویستی ب لێکولینەوەیێن کویر هەیە بۆ تێگەهشتنێ د گرنگی و باندوورا ڤێ بریارێ لسەر دیموکراسیەتێ، مافێ کەمەنەتەوەیان و بەرسڤدانا کومەلگەها نیڤدەوولەتی.
دەستپێکێ بریارا دادگەها فیدرالی یا عیراقێ وەکە مانورەکا یاسایی دەرکەفت لێ د وردبینیا ڤی بابەتیدا ململانێیەکا کویرا سیاسی دیاردکەت. هەرێما کوردستانێ هەر ل مێژە مودێلەکا ناوازە بوویە ل روژهەلاتا ناڤەراستدا د پرسێن گرێدایی ب مافێ کەمەنەتەوەیان و هەر ل دامەزراندا پەرلەمانێ کوردستانێ مافێ وان ب کورسیێن کوتا ئانکو کەمەنەتەوەیان جێگیر و مسوگەر کربوون. لێ رەتکرنا ڤان کورسیێن ناڤهاتی ژ لایێ دادگەها فیدرالی یا عیراقێ نەک هەر ئەڤ رێبازا گشتگیر تێکددەت بەلکو ئاماژەیەکا دلگران و پەیامەکا ڕون و ئاشکەرایە بو کەمەنەتەوەیان کو چەوا د عیراقێ مافێ کەمەنەتەوەیان نەهاتیە پاراستن وەها نوکە هەول دهێتەدان ئەو مافێ وانێ پاراستی ل کوردستانێ ژ لایێ عیراقێ ڤە ب رێیا دادگەهەکا نادەستوری دهێتە پێشێلکرن کو ئەڤ چەندا هەنێ زەنگەکا مەترسیدارە د تەڤایا پروسەیا دیموکراسیەتێ ل دەڤەرێ کو چەندەها سالە کار بو دهێتەکرن.
ئەڤ بریارا هەنێ دەرخستەیێ وێ چەندێ یە کو حکومەتا عیراقێ کەرب و کینە و ململانێیێن خویێن سیاسی کو سەپاندینە لسەر هەرێما کوردستانێ د لێدانا ماف و پروسەیا دیموکراسی و رکابەریا سیاسی دبینیت. ب تێکدانا پێکهاتەیا دیموکراسی یا ناوازە ل هەرێما کوردستانێ، دهێتە پێشبینیکرن کو کردەوەیێن حکومەتا عیراقێ هەولەک بیت ب زێدەتر ب ناڤەندیکرنا دەسهەلاتێ، و هەروەسا لێدانە ب سەروەریا هەرێما کوردستانێ کو هەرێمەکا یاسایی و دانپێدایی یە د دەستورێ عیراقا فیدراڵدا و هەروەسا زیانەکا مەزن دگەهینیتە وی پەیکەرێ جوانێ دیموکراسیێ کو تەڤایا کومەلگەهێ ب هەمی جیاوازیێن ئایینی و نەتەوەیی پێکڤە گرێددەت.
بەرسڤدانا کومەلگەها نیڤدەوولەتی بو ڤێ بریارا هەنێ هێشتا ل دویف تموحا باندوورا نەرینیا وێ لسەر تەڤایا پروسەیا دیموکراسیەتێ ل دەڤەرێ نینە و ڤیابیت کومەلگەها نیڤدەوولەتی ئێدی رولێ خو وەکە بینەرەک بگوهریت د سەرهەلدانا ڤان جورە قەیرانان ژ لایێ دادگەها فیردالی یا عیراقێ و ب جددی بهێتە سەر خەت. چونکە مەترسیا وێ چەندێ هەیە کو هەر بێدەنگیەکا بهێتەکرن مینا پەسەندکرنا ڤێ بریارێ بهێتە لێکدان کو ئەڤ چەندە دشێت مینا هاندانەکێ بیت بو زێدەتر تێکدان و کپکرنا مافێ کەمەنەتەوەیان و دامەزراوەیێن دیموکراسی. ژ بەر ڤێ چەندێ پێێویستە ئەکتەرێن نیڤدەوولەتی مینا نەتەوەیێن ئێکگرتی و ئێکەتیا ئەوروپا ب روونی پشتەڤانیا خو بو مافێ کەمەنەتەوەیان و پروسەیا دیموکراسی ل تەڤایا عیراقێ دیاربکەن و ئێدی سنورەکێ بو ڤان دەست درێژیێن دادگەها فیدرالی لسەر پروسەیا دیموکراسی و مافێ هاوولاتیبوونێ دیاربکەت د چوارچێوەیێ یاسایێن نیڤدەوولەتی و دویر ژ کەربوکینا سیاسی.
ئەڤ بریارا ناڤهاتی مەترسیێ لسەر پروسەیا دیموکراسی و ئاشتیێ ل تەڤایا عیراقێ دروست دکەت نەخاسمە کو دادگەها فیدرالی یا عیراقێ بریارێن خو بێ ڤەگەراندن ب هیچ برگەیەکا یاسایی بتنێ پشت بەستن ب بریارێن سیاسی هەولا سەپاندنا وان دکەت. لێ هێشتا بوار بو دانوستاندنا سیاسی و بەشداریکرن و هاتنە سەرخەتا کومەلگەها نیڤدەوولەتی یا مای کو پاراستنا مافێ کەمەنەتەوەیان و دامەزراوەیێن دیموکراسی بهێتەکرن. گرنگە کو عیراق و هەرێما کوردستانێ کاربکەن بو پەیداکرنا رێگەیەکێ بو بەرەڤپێشڤەچوونا تەڤایا پروسەیا سیاسی داکو پروسەیا دیموکراسیەتێ نەکەڤیتە بەر چ جورە هەرەشەیەکان کو بەرهەمێ کەربوکینا سیاسی بن. هەروەسا د دەم و ساتێن وەها گرنگ ڕولێ کومەلگەها نیڤدەوولەتی گەلەکا گرنگە، و پێویستیەکا بڵەزە بو پشتەڤانیکرنێ د دیالوگەکا گشتگیر کو بشێت ببیتە ئەگەرێ دروستکرنا چارەسەریێن دومدرێژ. چونکە پاراستنا ڤان بنەمایان زورا گرنگە بو دلنیابوونێ کو عیراق هەولا زێدەتر بەرتەنگکرنا مافێ کەمەنەتەوەیان و هەمی بەشێن دیێن کومەلگەهێ نەدەت و پروسەیا دیموکراسیەتێ گشتگیر و ب هەڤرا بچیتە پێش.
ل داویێ گرنگە کو ل بیرا مەبیت کو دیموکراسی پروسەیە نەک ئامانج ئانکو ڤیابیت هەردەم یا بەردەوام بیت بێ راوەستاندن. هەولا بەردەوام د ناڤەروکا ڤێ پروسێدا بو پاشترکرن و گونجاندنا سیستەمەکێ سیاسی یێ باشتر داکو رەنگدانەوەیا خزمەتکرنێ و پێداویستیێن هەڤوەلاتیان بیت. ئەڤ چەندە ب تایبەتی د دەڤەرەکا ئالووز و فڕەلایەن وەکە روژهەلاتا ناڤەراستدا زورا گڕنگە چونکە ل ڤێ دەڤەرێ مێژوو، نەتەوە و ئایین ڕولەکێ گرنگ تێدا دگێرن، لەورا ئەرک و بەرپرسیارە لسەر حکومەتا عیراقێ کو هەولا دیموکراسیەتەکا گشتگیر و دادپەروەر بدەت د پەیداکرنا پاشەروژەکا هێمن بو هەمی هاوولاتیێن ڤی وەلاتی بێ جوداهیا نەتەوەیی و ئایینی نەک ببیتە بەربەست د پیادەکرنا پروسەیا دیموکراسیەتێ مینا ڤێ بریارا دادگەها فیرالی یا عیراقێ. ل ڤێرێ و رەوشا نها عیراق تێدا زورا گرنگە کو هەمی ئاکتەرێن ناڤخوویی، نیشتیمانی و نیڤدەوولەتی پێکڤە کاربکەن بو بەرگیریکرن و مسوگەرکرنا بەرەڤپێشبرنا پروسەیا دیموکراسیەتێ. چونکە ب رێیا ڤان جورە هەڤکاریان دشێین هیڤیا مە ئەوبیت کو پاشەڕوژەکا پڕ ژ دادپەروەری، ئازادی و دیموکراسیەتێ نەک بتنێ ب ئایدیاڵ بەلکو بکەینە واقیعەک د گورەپانا سیاسیا عیراقێدا. ب تایبەتی ئەگەر کورد د بەرامبەڕ ڤێ بریارا ناڤهاتیدا ئێکگرتی نەبن د بریارێن بهێت دا گەلەک جومگەیێن دیێن دیموکراسی، و مافێ کوردبوونێ د عیراقا فیدراڵدا دشێن ببنە ئارمانجا دادگەها فیدرالیا عیراقێ، چونکە د پروسەیا سیاسیدا دبێژن پرسگرێک هندی "بایە" رێ لێ بگڕە و کار لسەر بکە چونکە دەما بو "باڕوڤە" رێگرتنا وێ گەلەکا ب زەحمەت و بێ قوربانی نابیت.