هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی تورکیا و دەرهاویشتە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی

هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی تورکیا کە لە چەند ڕۆژی ئایندەدا ئەنجام دەدرێت گرنگییەکی زۆری هەیە هەم بۆ تورکیا و هەم بۆ هاوپەیمانەکانی بە تایبەتی لە دیاریکردنی سیاسەتی ناوخۆ و سیاسەتی دەرەوە کە لە کات و ساتی ئێستادا کە ئاساییشی جیهانی دوایی شەڕی نێوان ئۆکراینا و ڕووسیا کەوتووە فۆرمێکی نوێ کە دوایی کۆتایی هێنانی شەڕی سارد لە هەستیارترین سەردەمی خۆیدا تێ دەپەڕێت. هەڵبژاردنی ئەم جارەی تورکیا گرنگە لەبەر چەند هۆکارێک:

100 ساڵەی کۆمار: هەڵبژاردنی ساڵی 2023 هاوکاتە لەگەڵ یادی 100 ساڵەی دامەزراندنی کۆماری تورکیا. ئەمەش وا دەکات هەڵبژاردنەکە بە شێوەیەکی ڕەمزی گرنگ بێت، چونکە کاریگەری لەسەر ئاراستە و دیدگای سیاسی وڵات لە سەدەی داهاتوودا وەک کۆمار دەبێت.

هەڵوێستی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا: هەڵبژاردنەکە نیشاندەرێکی گرنگ دەبێت بۆ ئەوەی کە ئەردۆغان و پارتەکەی، ئاکەپە چەندە لە تورکیا پاڵپشتییەکی بەهێزیان هەیە. ئەردۆغان سەرکردەیەکی مشتومڕاوی بووە، سیاسەتەکانیشی هەم سەرکەوتن و هەم کێشەی بۆ وڵاتەکەی لێ کەوتووەتەوە. ئەگەر ئەردۆغان و ئاکەپە سەربکەون، ئەگەری زۆرە سیاسەت و حوکمڕانی تاکڕەوانەیان بەردەوام بێت، لە کاتێکدا شکستێک دەتوانێت دەرفەتێک بۆ ئۆپۆزیسیۆن بخاتەڕوو بۆ گۆڕینی ئاراستەی سیاسی وڵات، بەلام چەند باشە یان خراپە هێشتا زووە بڕیار لەسەر بدەین.

دیموکراسی و مافی مرۆڤ: تورکیا لەم ساڵانەی دواییدا دابەزینی نۆرمەکانی دیموکراسی و مافی مرۆڤی بە خۆیەوە بینیوە. هەڵبژاردنەکە ئاماژەیەکی گرنگ دەبێت بۆ ئەوەی ئایا تورکیا لەسەر ئەم ڕێبازە پاوانخوازییە بەردەوام دەبێت یان گۆڕانکاری بەرەو ڕێزگرتنی زیاتر لە دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ ڕوو دەدات.

سیاسەتی ئابووری: تورکیا تووشی ئاستەنگی ئابووری بووە، لەوانە هەڵاوسانی بەرز، بێکاری و قەیرانی دراو. هەڵبژاردنەکە کاریگەری لەسەر سیاسەتی ئابووری و چۆنیەتی مامەڵەکردنی وڵات لەگەڵ ئەم تەحەدایانە دەبێت، کە ئەمەش لە بەرامبەردا کاریگەری لەسەر پەیوەندییە ئابوورییەکانی هاوپەیمانان لەگەڵ تورکیادا دەبێت.

پەیوەندی لەگەڵ هاوپەیمانان و ئەکتەرە ناوچەیییەکان: هەڵبژاردنەکە کاریگەری دەبێت لەسەر پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ هاوپەیمانەکانی وەک ئەمریکا، یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ و هەروەها ئەکتەرە ناوچەیییەکانی وەک ڕووسیا، ئێران و سووریا. گۆڕانکاری لە سەرکردایەتی سیاسی دەتوانێت بە مانای گۆڕانی ئەولەویەتەکانی سیاسەتی دەرەوە بێت و کاریگەری لەسەر ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە هەبێت.

قەیرانی پەنابەران و کۆچکردن: تورکیا وەک وڵاتێکی میوانداری پەنابەرانی سووریا و وەک نەتەوەیەکی ترانزێت بۆ کۆچبەران کە لە ڕێگای ئەوروپادان، ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت. هەڵبژاردنەکە کاریگەری دەبێت لەسەر چۆنیەتی مامەڵەکردنی تورکیا لە پرسەکانی پەنابەران و کۆچبەران، ئەمەش کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر یەکێتی ئەوروپا و هاوپەیمانەکانی دیکە هەیە.

بە کورتی، هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢٣ی تورکیا بە هۆی گرنگی ڕەمزی و کاریگەرییە ئەگەرییەکان لەسەر سەرکردایەتی سیاسی، دیموکراسی و مافی مرۆڤ، سیاسەتی ئابووری، پەیوەندی لەگەڵ هاوپەیمانان و ئەکتەرە ناوچەیییەکان، هەروەها پرسی پەنابەران و کۆچبەران، گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ هەر دوو تورکیا و هاوپەیمانەکانی.

لایەکی تری هەڵبژاردنەکانی ئەگەر جەهەپە، ئییە پارتی و هەدەپە بتوانن هاوکاری بکەن و بەسەر مەهەپە و کاندیدی ئاکەپە، سەرۆککۆماری ئێستایی تورکیا ئەردۆغان سەربکەون، دەتوانین چاوەڕوانی هەندێک گۆڕانکاری لە هەر دوو سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوەدا بکەین.

ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن سەرکەوت:

سیاسەتی ناوخۆ:

- دیموکراسی و مافی مرۆڤ: پێ دەچێت ئۆپۆزیسیۆن کار بۆ گەڕاندنەوە و بەهێزکردنی دامەزراوە دیموکراسییەکان و مافەکانی مرۆڤ لە تورکیادا بکات بەلام تەنیا لە کاتێکی کورت مەودادا بۆ دڵ خۆشی دەنگدەرانی و جیهانی دەرەوە، ئەم چەندە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە کۆماری تورکیا هەر لە کاتی دامەزراندنی تاکوو نها وڵاتێکی کۆنترۆڵ کراوی دەستی هێزی ئەمنی و سەربازی بووە و هەر ئۆپۆزیسیۆنی ئێستا هەر ئەوانە بوون کە دەیان ساڵ بۆ پێش حکومەتی ئێستا حوکمی تورکیایان دەکرد.

- سیاسەتی ئابووری: حکومەتی ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێت چاکسازیی ئابووری بخاتە بواری جێبەجێکردنەوە و کار بۆ سەقامگیرکردنی هەڵاوسان و بێکاری و نرخی ئاڵوگۆڕی دراو بکات، چونکە ئۆپۆزیسیۆن سەرنجی کەمترە لەسەر پرسە جیهانییەکان.

- پرۆسەی ئاشتەوایی: ڕەنگە ئۆپۆزیسیۆن هەوڵی باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان گرووپە نەتەوەیی و ئایینییەکانی وڵات بدات، لەوانەش پەیوەندی لەگەڵ کورد، بەلام ئەمەش تەنیا کاتی دەبێت لە ترسی هێزە نەتەوەپەرستەکان.

سیاسەتی دەرەوە:

- پەیوەندی لەگەڵ ڕۆژئاوا: حکومەتی ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێت بەدوای باشترکردنی پەیوەندی لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا و ئەمریکا و ناتۆدا بگەڕێت، کە دەتوانێت بەشدار ببێت لە زیادبوونی یەکگرتنی سیاسی و ئابووری لەگەڵ ڕۆژئاوا.

- پەیوەندییە ناوچەیییەکان: ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێت ستراتیژی خۆی بەرامبەر بە ڕووسیا و ئێران و سووریا بگۆڕێت و سەرنجی لەسەر بنیاتنانی پەیوەندی بەهێزتر لەگەڵ دراوسێکانی ناوچەکە بێت.

- سیاسەتی پەنابەران و کۆچبەران: گۆڕانکاری لە حکومەتدا ڕەنگە ببێتە هۆی ڕوانگەیەکی هاوبەشتر بەڵام توندتر بۆ پرسی پەنابەران و کۆچبەران، کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکان لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا و هاوپەیمانەکانی دیکە هەبێت.

ئەگەر ئەردۆغان سەرکەوت و بمێنێتەوە:

سیاسەتی ناوخۆ:

- بەردەوامی دەسەڵاتی پاوانخوازانە: ڕەنگە حکومەتەکەی ئەردۆغان بەردەوام بێت لە چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی، ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی دابەزینی زیاتری نۆرمەکانی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ لەو وڵاتەدا.

- سیاسەتی ئابووری: ڕەنگە ئەردۆغان بەردەوام بێت لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی ئابووریی ئێستای، کە ڕەنگە ببێتە هۆی بەردەوامبوونی ئاڵنگارییەکانی ئابووری وەک هەڵاوسانی بەرز، بێکاری و قەیرانی دراو.

- گرژییە ناوخۆیییەکان: ئەگەر ئەردۆغان لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، دەتوانین چاوەڕێی ئەوە بکەین کە گرژییە ناوخۆیییەکان بەتایبەت لەگەڵ کورد تایبەت لەبەر ئەوەیی کە هەدەپە دەنگ بە کڵچدارئۆغڵو سەرۆکی جەهەپە و ڕکابەری ئەردۆغان دەدەن بەردەوام بێت یان تەنانەت خراپتر بێت.

سیاسەتی دەرەوە:

- پەیوەندی لەگەڵ ڕۆژئاوا: ئەگەر ئەردۆغان لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ڕەنگە پەیوەندییەکانی لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا و ئەمریکا و ناتۆ بەردەوام گرژ بن، ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی زیادبوونی گۆشەگیریی سیاسی و ئابووری بۆ تورکیا.

- پەیوەندییە ناوچەیییەکان: ڕەنگە ئەردۆغان بەردەوام بێت لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی دەرەوەی ئێستای بەرامبەر ڕووسیا و ئێران و سووریا، ئەمەش ڕەنگە بە مانای بەردەوامی گرژی و ململانێکانی ناوچەیی بێت.

- سیاسەتی پەنابەران و کۆچکردن: ئەگەر ئەردۆغان لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، لەوانەیە تورکیا سیاسەتی ئێستای خۆی لە بارەی پرسی پەنابەران و کۆچبەران بپارێزێت. ئەمەش دەتوانێت بە مانای بەردەوامی بەکارهێنانی قەیرانی پەنابەران وەک خاڵی دانوستان لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا و هاوپەیمانەکانی دیکە، هەروەها بەردەوامی مامەڵەکردن لەگەڵ پەنابەرانی سوریا لەو وڵاتەدا بێت.

لە کۆتاییدا دەڵێین ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن لە هەڵبژاردنەکەدا سەرکەوت، دەتوانین چاوەڕوانی گۆڕانکاری لە هەر دوو سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوە ببین، لەوانە باشترکردنی نۆرمەکانی دیموکراسی بەلام کورت مەودا، چاکسازیی ئابووری، پەیوەندی باشتر لەگەڵ ڕۆژئاوا و ڕێبازی هاوکاری زیاتر بەلام توندتر بۆ پرسی پەنابەران و کۆچبەران. لە لایەکی دیکەوە ئەگەر ئەردۆغان سەربکەوێت و لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، دەتوانین چاوەڕوانی بەردەوامی دەسەڵاتی تاکڕەوانە، ئاڵنگاری ئابووری، گرژبوونی پەیوەندییەکان لەگەڵ ڕۆژئاوا و بەردەوامی گرژییە ناوچەیییەکان بکەین. ئەمەش دەگەرێتەوە بە ئەوە کە دیدگایی ئەردوغان جیاوازیەکی زوری هەیە لەگەڵ دیدگایی کڵچدارئۆغڵو و ئەردۆغان پڕە لە دیدگایی عوسمانی کە هەموو هەوڵێک دەدەن بۆ بەرفراوانکردنی قەڵەمڕەوی دەسەڵاتی خۆیان باجی هەرچیش بێت با بێت.