"شغل مقدس" برای نجات فرهنگ در معرض تهدید

اربیل (کوردستان٢٤)- جوان کورد، تلاش برای دیجیتالی‌ کردن اسناد تاریخی ملت‌اش را یک "شغل مقدس" می‌داند و برای یافتن نسخه‌های "نادر و کمیاب" به هر جا سر می‌کشد.

ریبین پشتیوان، که در پشت یک خودوری ون نشسته است، در حال اجرای بخشی از ماموریت خود برای دیجیتالی کردن کتاب‌های تاریخی کوردی است که در معرض خطر ناپدید شدن هستند. او به دقت صفحات زرد شده را یکی پس از دیگری اسکن می‌کند.

کوردها به عنوان بزرگترین مردم بدون دولت جهان، ملتی با حدود ٧٠ میلیون نفر هستند که عمدتا در عراق، ایران، سوریه و ترکیه امروزی ساکن هستند.

در عراق، کوردها جامعه قابل توجهی هستند که تحت آزار و اذیت قرار گرفته‌اند، هزاران نفر در زمان رژیم صدام حسین، دیکتاتور معدوم، کشته شده‌اند و بسیاری از اسناد تاریخی آنها از بین رفته است.

ریبین با اشاره به جلدها و نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی شهر دهوک در اقلیم فدرالی کوردستان، گفت:"حفظ فرهنگ و تاریخ کوردستان یک کار مقدس است."

این جوان ٢٣ ساله، در حالی که خاطرات یک معلم کورد را که در سال ١٩٦٠ منتشر شد، اسکن می‌کرد، افزود:"هدف ما دیجیتالی کردن کتاب‌های قدیمی و کمیاب و آسیب‌پذیر است تا از بین نروند."

در عراق، زبان کوردی عمدتا به حاشیه رانده شده بود تا اینکه اقلیم فدرالی کوردها، پس از شکست صدام حسین در جنگ خلیج (١٩٩٠-١٩٩١) آزادی بیشتری به دست آورد.

پس از تهاجم به رهبری ایالات متحده در سال ٢٠٠٣ که دیکتاتور را سرنگون کرد، اسناد باقی مانده یا در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها یا در مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شدند.

ریبین و دو همکارش هفته‌ای یک بار با ون سفید کوچک خود، از اربیل، پایتخت اقلیم به دیگر شهرها و شهرهای کوردنشین سفر می‌کنند تا کتاب‌های "نادر و قدیمی" را پیدا کنند.

آنها به دنبال متونی هستند که بینش‌هایی را در مورد زندگی کوردها، قرن‌ها و گویش‌ها ارائه می‌دهند.

یک آرشیو برای همه کوردها

تیم بایگانی در کتابخانه دهوک، قفسه‌های چوبی کتاب را برای یافتن جواهرات پنهان می‌کاود.

آنها با کمک مدیر کتابخانه، مجموعه‌ای از بیش از ٣٥ کتاب شعر، سیاست، زبان و تاریخ را با دقت جمع‌آوری می‌کنند که به چندین گویش کوردی و برخی به عربی نوشته شده‌اند.

ریبین، قبل از اینکه به آرامی صفحات شکننده یک کتاب مذهبی دیگر را ورق بزند، کتابی از داستان‌های عامیانه کوردی قدیمی را به نام شاهزاده خانزاد کورد، مربوط به قرن شانزدهم در دست گرفته بود است.

با بازگشت به داخل ون، که به دو دستگاه متصل به یک صفحه مجهز است، تیم کوچک، فرآیند اسکن چند ساعته را قبل از بازگرداندن کتاب‌ها به کتابخانه آغاز می‌کنند.

طرح دیجیتالی‌سازی، توسط مرکز هنر و فرهنگ کوردستان در در ماه جولای آغاز شد.

آنها امیدوارند در ماه آوریل، متون را به صورت رایگان در وبسایت جدید مرکز، در دسترس عموم قرار دهند.

تاکنون بیش از ٩٥٠ مورد بایگانی شده است، از جمله مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی از خاندان کورد بابان در منطقه سلیمانیه امروزی، که قدمت آن به دهه ١٨٠٠ برمی‌گردد.

محمد فاتح، مدیر اجرایی مرکز هنر و فرهنگ کوردستان، گفت:"هدف ارائه منابع اصلی به خوانندگان و محققان کورد است... این آرشیو متعلق به همه کوردها خواهد بود تا از آن استفاده کنند و به پیشرفت درک از خود کمک کنند."

کتاب‌هایی که تجدید چاپ نمی‌شوند

مسعود خالد، مدیر کتابخانه دهوک، به تیم مرکز هنر و فرهنگ کوردستان، اجازه دسترسی به دست‌نوشته‌ها و اسناد گردآوری شده در قفسه‌ها را داد، اما این تیم قادر به کسب مجوز از صاحبان برخی از اسناد برای دیجیتالی کردن فوری آنها نشده است.

مسعود گفت:"ما کتاب‌هایی داریم که مدت‌ها پیش چاپ شده‌اند - صاحبان یا نویسندگانشان فوت کرده‌اند - و موسسات انتشاراتی آنها را تجدید چاپ نمی‌کنند."

این مرد ٥٥ ساله افزود:"دیجیتالی کردن این مجموعه به این معنی است که اگر بخواهیم یک کتابخانه الکترونیکی افتتاح کنیم، کتاب‌های ما در آن وجود دارند."

هانا هیرانی، امام مسجدی در شهرک هیران، گنجینه‌ای را به روی تیم مرکز هنر و فرهنگ کوردستان گشود که در آن نسخه‌های خطی چند نسل از یک مدرسه مذهبی که در دهه ١٧٠٠ تاسیس شده است وجود داشت.

هیرانی گفت که از زمان تاسیس این مدرسه، نسخه‌های خطی را جمع آوری کرده است، اما بسیاری از آنها در طول جنگ اول بین کوردها و دولت عراق در سال‌های ١٩٦١ و ١٩٧٠، نابود شده‌اند.

وی افزود:"امروز فقط ٢٠ نسخه خطی باقی مانده است که شامل اشعاری با عمر چند صد ساله است."

او اکنون منتظر راه‌اندازی وب سایت مرکز هنر و فرهنگ کوردستان در ماه آوریل است تا آن را برای مشاهده نسخه‌های خطی به مردم معرفی کند.

و تاکید کرد:"زمان آن فرا رسیده است که آنها را بیرون بیاوریم و در دسترس همه قرار دهیم."

خبرگزاری فرانسه/ب.ن