عێراق لە بەردەم چەند بژاردەیەک

لەساڵى (2020) پێش هەڵبژاردنەکانى سەرۆکایەتى ئەمەریکا گەورە سیاسەتمەدارى شیعەکان (عزەت شابەندەر) لە تویتێکدا بۆ سیاسییەکانى عێراق بەگشتى و شیعەکان بەتایبەتى تێیدا باسی ئەوەى کرد عێراق لەبەردەم سێ بژاردە دایە ئەوانیش (تەتبیع یا تەجویع یا تەقسیم) واتە (ئاساییکردنەوە یاخود برسیکردن یاخود دابەشکردن)، هەرزوو لایەنە شیعەکان و حەشدى شەعبی زۆر بەتوندى دژى ئەم قسانەى (شابەندەر ) وەستانەوە و رەتیان کردەوە وتیان (نەخێر بۆ ئاساییکردنەوە و برسیکردن و دابەشکردن)...

بۆ شیکردنەوەى ئەم تویتەى (شابەندەر) دەبینین لەکاتى ئێستادا ئیدارەى نوێی ئەمەریکا بەرنامە و پرۆژەى ترى  بۆ ناوچەکە هەیە، یەک لەم بەرنامانە بریتیە لە (ئاساییکردنەوە)ی پەیوەندییەکانى نێوان (عێراق و ئیسرائیل)ە کە لەنێو شەقامى عێراقى قسە و باسی گەرمە، ئەم هەنگاوەش وەک وڵاتانى ترى عەرەبی دەبێت عێراقیش ئەم هەنگاوە بنێ و لەئەگەرى رەتکردنەوەى ئەم پێشنیازە ئەوا لە ئایندە عێراق رووبەڕووى هەریەک لە (تەجویع و تەقسیم) دەبێتەوە و ئەمەش بە (مەرجى تەعجیزى) دادەنرێت بۆ سیاسییەکانى حکومڕان لەعێراق.

هەرچەندە عەقڵیەتى حوكمڕان لە عێراقدا چ لەرابردوودا کە (بەعسییەکان) لەسەر سوننەکان هەژماردەکرێن و لە ئێستاشدا بڕیار بەدەستانى عێراق لەسەر (شیعەکان) حساب دەکرێن و هەردووکیان بەیەک عەقڵیەت دژى بوونى وڵاتێکن بەناوى (ئیسرائیل) کەلەرابردوودا (سوننەکان) سەرى خۆیان خوارد و گەلانى عێراقیان دووچارى دەیان گرفت و کێشە کرد هەر لە (شەڕ و برسیکردن و گەمارۆى ئابوورى) و لەکۆتایشدا سیستەمى حکومڕانیان رووخا...

لە ئێستادا هێزە سیاسی و سەربازییەکانى شیعەکان زۆر بەتوندى دژى ئەم هەنگاوەن بەجۆرێک بووه‌تە کارتێک لە نێو شەقامى شیعە بەکارى دەهێنن بۆ کۆکردنەوەى دەنگ لە هەڵبژاردنەکان و بەهێزکردنى هەڵوێستەکانیان، لەنوێترین هەنگاویشدا بریتیبوو لەکشانەوەى (موقتەدا سەدر) لە هەڵبژاردنەکان و پرۆسەى سیاسی عێراق و لە لێدوانەکانى دا خۆى بە یەکێک لە سەرکردە دژەکانى پرۆژەى ئاساییکردنەوەى پەیوەندییەکانى (عێراق و ئیسرائیل) لەقەڵەم دەدات، بەجۆرێک دەڵێ لەم پێناوە گیانى خۆم فیدا دەکەم، بەڵام لەبنەڕەتدا کشانەوەى (سەدرییەکان) لە پرۆسەى سیاسی و هەڵبژاردنەکاندا دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەى کە شکستى گەورە دەهێنن لە هەڵبژاردنەکان بەتایبەتى هێزە شیعەکان، هەر بۆیە (موقتەدا سەدر) زوو درکى بەوە کردووە زۆربەى ئەو سیاسیانەى ئێستاى شیعەکان شوێنیان لە پرۆژە نوێیەکەى ئەمەریکا نابێتەوە، بۆیە ئەم کشانەوەشیان بە موزایەدە دادەنرێت.

لەبەر ئەوەى لە ئێستا دا ئەمەریکا لەهەوڵى ئەوە دایە ئیدارەیەکى نوێ لە عێراق دروست بکات چ لەرێگەى هەڵبژاردن بێت یاخود کارتى سەربازى بێت و لەژێر هەژموونى خۆى بێت، بەجۆرێک پێداگرى لەسەر ئەنجامدانى هەڵبژاردنەکان دەکاتەوە لە کات و ساتى خۆیدا لەگەڵ دواخستنى نیە ئەوەش نیشاندەرێکى بەهێزە ئەمەریکییەکان بەرنامە و پرۆژەى نوێی يان داڕشتووە، لەلایەنى سەربازیشەوە هەوڵى مەشقپێکردن و پڕچەک کردنى هێزەکانى پێشمەرگە و چەند هێزى ترى عێراقی دەدەن، چونکە لەکاتى کشانەوەشیاندا ئەم هێزانە وەک هێزى خۆیان سەیرى دەکەن، هەروەکو دەبینین هاوکارییەکانى بۆ هێزى پێشمەرگە بەردەوامە و هەوڵى یەکخستنى ئەم هێزانەشى داوە بەتایبەتى یەکەکانى (70 و 80) و ئەو کەسانەى کە رێگربوون لە سەرخستنى ئەم پرۆسەیە لەگۆڕەپانى سیاسی دوورخرانەوە .

لەئەگەرى سەرنەکەوتنى پرۆژەکەى ئەمەریکا لەم وڵاتە ئەوا بەبێگومان عێراق رووبەڕووى هەردوو بژاردەى (تەجویع و تەقسیم) دەبێتەوە کە ئەمەش بەگەورەترین تەحەدى دادەنرێت لەداهاتوودا و عێراق دەچێتە قۆناغێکى تر...

سەبارەت بە بژاردەى (تەجویع) دەبینین هەر لەبەرزکردنەوەى نرخى دۆلار لەلایەن حکومەتى عێراقیەوە و گرانبوونى نرخى شتوومەک و خۆراک و کاڵا لەبازارەکان خەڵکى هەراسان کردووە، ئەمە وێڕای روودانى دیاردەى وشکە ساڵى وایکردووە بەرهەمى کشتوکاڵی بگاتە نزمترین ئاست، هەموو ئەمانە بە نیشاندەرى سەرەتایی ترسناک دادەنرێت بۆ دانیشتوانى عێراق لە ئایندەدا کەوا دەکات ئابوورى ئەم وڵاتە بەرەو داتەپین بڕوات کە تەنها ئەمەریکا و هاوپەیمانان بتوانن لەم بارودوخە رزگارى بکەن، ئەمە وێڕاى ئەوەى هەروەک لەرابردوودا گەلانى عێراقى دووچارى هەژاری و برسیتى بوونەوە ئەمانە بە نیشاندەرى ترسناک هەژماردەکرێت بۆ ئایندەى ئەو وڵاتە.

لەکاتى بێئومیدبوونى ئەمەریکا و هاوپەیمانانى لە ئەزموونى عێراقى و لەئەگەرى کشانەوەیان لەسەر ئاستى (سەربازى و سیاسی و دیبلۆماسی و ئابوورى ) ئەوا هەموو بەڵگە مێژووییەکان ئەوەمان پێ دەڵێن کە وڵاتى جیاوازى ئەتنۆگرافى لە (نەتەوە و مەزهەب و ئاین و کلتوور وزمان) وەک عێراق دووچارى دابەشبوون و شەڕى تائیفى و نەتەوەیی و ناوخۆیی دەبێتەوە، لە زیندووترین نموونەشدا کشانەوەى هێزەکانى ئەمەریکا لە ئەفغانستان چ کاردانەوەیەکى بەدواى خۆیدا هێنا ـ بۆیە هەمان سیناریۆ چاوەڕێی داهاتووى عێراق دەکات لە ئەگەر سەرنەکەوتنى پرۆژەى ئەمەریکا لە ناوچەکە.

* قوتابی دکتۆرا لە جوگرافیاى سیاسی، ماسته‌ر له‌ جوگرافیای سیاسی و ناوچه‌ دابڕیندراوه‌كان