قەیرانی ئاو دیاردەیەکی جیهانییە و پەیوەندی بەوەزارەتی شارەوانی نییە
پارساڵ کتێبێکم بە ناوی (قەیرانی ئاو شەڕێک لەبەر دەرگامان) چاپ کرد، هەموو ئەم مەترسیانەی کە ئەمڕۆ روو دەدەن تیایدا باسم کردووە، بابەتی ئاو لە ساڵانی داهاتوودا دەبێتە مژاری سەرەکی رووداوەکان بەتایبەتی لە رۆژهاڵاتی ناوەڕاستدا کە ئێمە بەشێکین تیایدا و بە هەژارترین ناوچەی جیهان دەژمێردرێت لە رووی یەدەگی ئاوەوە.
ئاماژە و ئامارەکان جێگه‌ی نیگەرانی و مەترسین بەتایبەتی لەبارەی دۆخەکانی ماندووبوونی ئاوو، (Stress Water) ( الاجهاد المائي ) (دەگمەنبوونی ئاو) (ندرة المياه Scarcity) و هەژاری ئاو ( الفقر المائي).
ئەم دۆخەی کە ئێستا ئێمەی تێدایه دۆخی قەیرانی ئاوه، بە پێی ستانداردە جیهانییەکان هەر تاکێک لەساڵێکدا دەبێت 1700م3 ئاوی بەر بکەوێت تاوەکو بتوانێت پێداویستییەکانی دابین بکات (الاكتفاء الذاتي) و لە سووڕی قەیرانی ئاو دەربچێت، لە 1000 تا 1700م3 دەکەوێتە دۆخی یەکەمی قەیرانی ئاو کە دۆخی ماندووبوونی ئاوە کە ئێستا هەرێمی کوردستان و عێراقیش لەم دۆخەدان، دۆخی دووەمی قەیرانی ئاو دۆخی دەگمەنبوونی ئاوە، کە هەر تاکێک ساڵانە 500 تا 1000م3 ئاوی بەردەکەوێت، دوا دۆخیش دۆخی هەژاری ئاوە، کە لەساڵێکدا هەر تاکێک 500 م3 یان کەمتر ئاوی بەردەکەوێت.
دەبێت ئەو راستییە بزانین کە ئەم دۆخە لەساڵانی داهاتوو زۆر بەهێزتر و کاریگەرتر دەبێت ئەگەر خۆمانی بۆ ئامادە نەکەین، تەنانەت بەپێی پێشبینییەکان لە ساڵی 2025 بەدواوە قەیرانەکە ئەوەندە توندتر دەبێت، کار دەگاتە کۆچی بە کۆمەڵی هاووڵاتیان لە ناوەڕاست و باشووری عێراقەوە، ئەویش بەهۆی ئه‌وەی کە هەردوو رووباری دیجلەو فورات بەهۆی پڕۆژە ئاوییەکانی تورکیا و ئێران لە دروستکردنی بەنداوەکانیان لەسەر سەرچاوە ئاوییەکان کە دێنە ناو هەرێمی کوردستان و عێراق، ئەگەر بە تەواویش وشک نەبن، ئەوا نیمچە وشک هەڵدێن و هەردوو رووبار لەتینیوێتیدا دەخنکێن.
هەندێک وای بۆ دەچن کە لایەنی کەمتەرخەمی ئەم قەیرانەی ئێستا وەزارەتی شارەوانییە، راستە وەزارەتی شارەوانی لایەنی بەرپرسە لە دابینکردن و دابەشکردنی ئاو، بەڵام ئەمە بۆچوونێکی زۆر هەڵە و نالۆژیکیانەیە، چونکە دیاردەکە جیهانییە بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رێژەی 5٪ی دانیشتووانی جیهان پێکدەهێنێت، لەکاتێکدا رێژەی 1٪ی یەدەگی ئاو لە جیهاندا لە خۆ دەگرێت کە رێژەیەکی ئێجگار کەمە بە بەروارد لەگەڵ ژمارەی دانیشتووانی.
وشکەساڵی و کەمبوونی ئاوی ژێرزەوی و وشکهەڵاتنی بیرەکان و تەنانەت کەمبوونی ئاوی سەرزەویش، هەمووی هۆکارن بۆ روودانی ئەو قەیرانە کە شەڕەکە لەبەر دەرگامان بوو ئێستا هاتە ناو ماڵمان.
رۆژانە وەزارەتی شارەوانی نزیکەی 2.100.000 دوو ملیۆن و سەد هەزار م3 ئاوی پاک بەرهەمدێنێت، کەدەکاتە 840.000.000 ملیۆن دینار، بەداخەوە لەم رێژەیە نزیکەی 850.000 م3 بە فیڕۆ دەچێت کە ساڵانە دەکاتە 124.000.000.000 سه‌د و بیست و چوار ملیار دینار و بەفیرۆدانی نزیکەی 40 مێگا وات كاره‌با.
ئێمە بەر لە هەموو شتێک دەبێ بەر لەم بەفیڕۆدانە بگرین، رێکاری توند بگرینەبەر، یاسای پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو کە لە 2014ـوە لە پەرلەمانە دەبێ زوو دەربچوێنرێت، وێڕای کۆمەڵێک کارو ئیجرائاتی تر لە دروستکردنی گۆم و بەنداو و دروێنەی ئاو.
تازە دەبێ ئیحتوائی ئەم قەیرانە بکەین و لەگەڵی رابێین.
* شارەزا لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکان