خۆڵبارین و گۆڕانی كه‌شوهه‌وا عێراقییه‌كان ده‌خاته به‌رده‌م چاره‌نووسێكی مه‌ترسیدار
K24- هه‌ولێر:
خۆڵبارین بووەتە دیاردەیەکی رۆژانە لە عێراق، ساڵ لە دوای ساڵ کەشوهەوای عێراق پیستر دەبێت، وەزارەتی ژینگەی عێراقیش هۆشداری دەدات، له‌وه‌ی 7 ملیۆن هاووڵاتی عێراقی دەستی بە ئاوی پێویست ناگات، شارەزایانیش هۆکاری خێرایی گۆڕانی کەشوهەوا بۆ لاوازی شاندی دانوستاندنکاری عێراقی لەگەڵ ئێران و تورکیا دەگەڕێننەوە، کە بەهۆی بەرنەدانەوەی ئاوی پێویست، چەندین دەریاچە لە عێراق وشك بوونە و کۆچی عێراقییەکان دەستی پێکردووە.
نیشانەکانی گۆڕانی کەشوهەوا بە روونی لە عێراق بە دیارکەوتوون، به‌رزبوونه‌وه‌ی پلەکانی گەرما، کەمبوونەوەی ئاستی ئاوی رووبارەکان، وشکەساڵی و لە دیارترینیان خۆڵبارین، ژیانی عێراقییەکانی سەختکردووە.
وەزارتی ژینگەی عێراق هۆشداری دەدات، له‌وه‌ی دەست نەگەیشتن بە ئاوی پێویست هەڕەشە لە 7 ملیۆن عێراقی دەکات، لە ماوه‌ی 10 ساڵی رابردووشدا، زیاتر لە 70%ی ئاوی رووبارەکان کەمی کردووە.
سەرەڕای کاریگەربوون بە دیاردەی قەتیسبوونی گەرما لە سەرانسەری جیهان، بەڵام پشتگوێخستنی حکومەت و لاوازی دانوستاندنی شاندی عێراقی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ لەسەر دۆسیەی ئاوی هاوبه‌ش، هۆکاری سەرەکین بۆ خێرا بە بیابانبوونی عێراق، بە تایبەت لەم چەند ساڵەی دواییدا، كه بەهۆی کەمی بارانبارین رووبەری بە بیابانبوون تا دێت فراوانتر دەبێت.
شارەزایان تێكچوونی کەشوهەوای عێراق بۆ ئەم هۆکارە سەرەکییانە دەگەڕێننەوە:
- سیاسەتی ئاوی وڵاتانی دراوسێ، کە تورکیا ئاستی بەردانەوەی ئاوی رووبارەکانی کەمکردووەتەوە و ئێرانیش ئاراستەی چوار رووباری له‌ناو خاكی وڵاتەکەیدا گۆڕیوە.
- بەردەوامی پیسکردنی سەرچاوەکانی ئاو.
- لاوازی شاندی دانوستاندنکاری عێراق لە دۆسیەی ئاو، کاتێك دانوستاندن لەبارەی دۆسیەی ئاو لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ دەکەن.
- نەبوونی پلانێکی ستراتیژی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كانی وشكه‌ساڵی و گۆڕانی كه‌شوهه‌وا.
- نەبوونی بەڕێوەبردنێکی تەواو و بەردەوام بۆ سەرچاوە ئاوییەکان.
- هەروەها بڕینەوەی ملیۆنان دار و جێبەجێنەکردنی پێشنیازی پشتێنەی نیشتمانی سەوز، کە دەبوایە جێبەجێ بکرێت، بەڵام بەهۆی گەندەڵییه‌كانی چه‌ند ساڵی رابردوو جێبەجێ نەکراوە.
بەهۆی کەمی ئاو و وشکەساڵی، خۆڵبارین بووەتە دیاردەیەکی رۆژانە لە عێراق، دەگمەنە لە هەفتەیەکدا چەند رۆژێك خۆڵبارین روونەدات. پەیمانگەی ئەتلانتیك کۆنسوڵی ئەمه‌ریکی لە راپۆرتێکدا داوا لە عێراق دەکات، بە پەلە رێوشوێن بگرێتە بەر بۆ چارەسەركردنی دیاردەی خۆڵبارین. لە راپۆرتی ئەو پەیمانگەیەدا هاتووە، پێویستە عێراق لە ناوچە بە بیابانبووەکان دار بچێنیت و سوود لە ئەزموونی وڵاتانی دراوسێی وەربگرێت، کە هەمان کێشەیان هەبووە، له‌وانه‌ش وڵاتی تورکیا.
وەزارەتی ژینگەی عێراقیش دووپاتی کردووەتەوە، ژمارەی رۆژەکانی خۆڵبارین لە ساڵێکدا لە 243 بۆ 272 رۆژ بەرزبووەتەوە و پێشبینی ئه‌وه‌شی كردووه، تا ساڵی 2050 لە ساڵێکدا 300 رۆژ خۆڵبارین بێت، واتە نزیکە نۆ مانگ لە ساڵێکدا. هەموو ئەو گۆڕانکارییانەش دەرهاویشتەی خراپی لەسەر عێراقییەکان هەبووە. لە دیارترینیان:
- حەوت ملیۆن عێراقی دەستیان بە ئاو ناگات.
- کۆچی ناوخۆیی.
- کۆچی گوندنشینان بەرەو شارەکان.
- بەرزبوونەوەی مردنی پێشوەختە.
- 15 ملیار دۆلار بارگرانی ئابووری.
هەروەها ئاستی ئاوی سەرزەوی بەشێوەیەکی بەرچاو لە عێراق کەمی کردووە.
ساڵانە نزیکەی هەشت ملیار مەتر سێجا ئاوی سەرزەوی لە عێراق بە هەڵم دەبێت.
نیوەی ئاوی رووبارەکانی دیجلە و فورات کەمیان کردووە.
70%ی ئاوی زاب لە کەرکووك کەمی کردووە.
بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و نەبوونی سیاسەتی حکومەت، چەندین رووبار و دەریاچە لە عێراق وشکبوونە، لە دیارترینیان
- رەزازە لە کەربەلا
- ساوە لە موسەنا
- حەبانیە لە ئەنبار
- حەمرین لە عێراق
بە گوێرەی راپۆرتێکی پرۆگرامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگە، عێراق پێنجەم وڵاتە لەسەر ئاستی جیهان کە لە ژێر هەڕەشەکانی گۆڕانی کەشوهەوادایە. پێداویستی ئاوی وڵاتەکە 50% کەمی کردووە، لەگەڵ کەمی باران بارین و کەمبوونەوەی ئاوی رووباری دیجلە و فورات بە رێژەی 98%، پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2040 هەموو رووبارەکانی عێراق بە تەواوی وشك بن.
H.B