ئەنجامی هەڵبژاردن و قەبارەی لایەنەكان

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی، ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانی راگەیاند، ئەنجامەكان هەمووانی وەك یەك دڵخۆش و وەك یەكیش نیگەران نەكرد، ئەوانەی دەنگەكانیان هەڵكشاون، بە سەركەوتنی دەزانن. بە پێچەوانەشەوە ئەوانەی دەنگەكانیان داكشاون، نەك تەنیا تێبینی نەرێنیان لەسەر پرۆسەكە هەیە، بەڵكوو كۆی هەڵبژاردنەكە بە ئەزموونێكی شكستخواردوو دەچووێنن و ئەنجامەكەشی رەتدەكەنەوە.

هەڵوێستی هەموو ئەو لایەنانە، بە هەردوو بەرەكەیەوە، جێی سەرسوڕمان نییە، بەڵكوو زۆریش چاوەڕوانكراوە، هەروەك بینیوومانە دوای هەموو هەڵبژاردنێك حیزبە دۆڕاوەكان زەمی هەڵبژاردن دەكەن و تا پێیاندەكرێت پرۆسەكە دەخەنە نێو بازنەیەكی قێزەون. ئەمە وایلێهاتووە هەندێك لە حیزبە سەركەتووەكانیش بۆ ئەوەی پێیان نەگوترێت ساختەكارییان كردووە، بە چەشنی دۆڕاوەكان رەخنە لە پرۆسەكە دەگرن و خۆیان بە زوڵملێكراو دەزانن.

داننان بە شكست و دۆڕان سەختە، چجای دۆڕان لەگەڵ نەیارەكانت. خەسڵەتی ئێمەی رۆژهەڵاتی وایە، پاساوی ناواقیعی بۆ هەموو شتێك دێنینەوە، هۆكاری هەڵەی خۆمان دەخەینە ئەستۆی ئەوانی تر. وەك لە رابردوودا بینیوومانە، كاراكتەرەكانی حیزبی كوردی بەردەوام هەڵەكانی خۆیان بە هەڵەی ئەوانی دیكە دادەپۆشن، پاساوی نابەجێ بۆ شكستەكانیان دەهێننەوە، ئامادەن لە پێناو شاردنەوەی شكستەكانی خۆیان، كەس و لایەن و تەنانەت خاك و نیشتمان و مێژووی گەلەكەشیان ناشیرین بكەن و بفرۆشن.

حیزبەكانی ئێمە، لە جیاتی ئەوەی بەخۆیان دابچنەوە و خۆیان بگۆڕن، پلان و میكانزمی باشتر بۆ بەرنامە و پڕۆژەكانیان بخەنەكار، خۆیان دووبارە دەكەنەوە و پەنا دەبەنە بەر درۆ و دروستكردنی بوختان بۆ بەرامبەرەكانیان.

ئەو هەڵبژاردنەش وەك ئەوانی پێشتر، بێ كەموكورتی و ساختەكاری نەبووە، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی تر، باشترە. ئەگەرچی ئەوانەی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن بەڕێوە دەبەن، نوێنەری حیزبەكانن، وەلێ تا ئاستێكی باش توانیوویانە پیشەییانە ئەركەكانیان بەجێ بگەیەنن و كاری باش بكەن.

لە دەرەوەی ئەزموونی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان، ئەو هەڵبژاردنە بۆ  كۆمسیۆن ئەزموونی یەكەمە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا توانی تا ئاستێكی باش رێگە لە ساختەكاریەكان بگرێت و سەركەوتوو بێت.

ئەو بڕیارانەی لە شەوی بەر لە هەڵبژاردنیش، كۆمسیۆن دەریكردن، بە تایبەت بڕیاری یەكەم، كە دەنگدەر ناچار دەكات لە كاتی دەنگداندا رەگەزنامەی عێراقی و ناسنامەی باری شارستانی پێبێت، ئەگەرچی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی توڕە كرد، بەڵام ئەو هەڵوێستەی یەكێتی زۆر بێ مانا و نالۆژیكی بوو. نیگەرانی ئەو حیزبە ئەو كاتە راست بوو، ئەگەر ئەو بڕیارانە تەنیا بەسەر دەنگدەرانی یەكێتی سەپێندرا بووایە. هەر بۆیەشە ناڕەزایی یەكێتی خوێندنەوەی ئەوەی بۆ كرا، كە ئامادەكارییەكی زۆری بۆ ساختەكاریی كردووە.

دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 12 ى ئایارى 2018 وتارێكم لە بارەی قەبارە و هۆكاری هەڵكشان و داكشانی دەنگی لایەنە كوردستانییەكان نووسی، لەو هەڵبژاردنەشدا زۆر خاڵی لێكچوو لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە رووی دەنگ و قەبارەی لایەنە كوردستانییەكان، دەبیندرێن‌. هەروەك كاتێك تەماشای ئەنجامی دەنگە بەدەستهاتووەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان وەك براوەی یەكەم دەكەین، دەبینین كێرڤی دەنگەكانی‌،‌ بە رەچاوكردنی رێژەی بەشداری هاونیشتمانیانی هەرێمی كوردستان، هەڵكشاون. ژمارە كورسیەكانیشی لە 38 بۆ 45 بەرز بووەتەوە. بەو پێیەی ژینگە و بارودۆخی نێو پارتی تاڕادەیەكی باش سەقامگیرە، جەماوەرەكەشی جێگیر و وابەستەی‌ سیاسەت و سەركردایەتی حیزبەكەیەتی. پارتی بە هەڵوێستی نەتەوەیی و پێداگیریی لە سەر مافەكانی كورد و پرسی سەربەخۆیی، تا رادەیەكی باش توانیوویەتی دەست بە جەماوەرەكەیەوە بگرێت و لە بازنەی خۆی بیهێڵێتەوە.  

یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیش، كورسیەكانی لە 18 بۆ 21 زیاد بوونە. چاوەڕوان دەكرا یەكێتی لە سایەی سەركردایەتیەكی شڵەژاو و نەبوونی سیاسەتێكی رۆشن بۆ  پرسە نەتەوەیی و چارەنووسسازەكان و یەك ناوەندی بڕیار، رووی دەنگ و كورسییەكانی لە داكشاندا بێت، بەڵام وێڕای ئەو دۆخە ئاڵۆزەی تێیدایە، بۆ ئەوان ئەنجامی هەڵبژاردن دڵخۆشكەرە.

جارێكی دیكەش گوتوومە، پەیوەندیەكی زۆر نزیك لە نێوان جەماوەری یەكێتی و بزووتنەوەی گۆڕاندا هەیە. هەروەك بینیمان لە بەرامبەر زیادبوونی ئەو چەند كورسیەی یەكێتی، كورسییەكانی بزووتنەوەی گۆڕان بە ئاستی نیوە، لە 24 ەوە بۆ 12 دابەزیوون. وەك وتم، جەماوەری یەكێتی و گۆڕان مێژوو و رایەڵێكی رۆحی بە یەكەوە دەیانبەستێتەوە، هەر بۆیەشە سەیر نییە لە هەڵبژاردنێكەوە بۆ یەكێكی دیكە، ئاستی جەماوەریان بە ئاسانی، ئەو بەر و ئەم بەر بكات و گۆڕانی بەسەردا بێت.

بە تایبەت لە كاتێكدا جەماوەری گۆڕان، دوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا تا ئاستی بێ ئومێدی، لە ئەدا و سیاسەتی سەركردەكانیان ناڕازین و پێیان وایە رۆژ بە رۆژ بزوتنەوەكەیان بەرەو هەڵدێر دەبەن. ئەگەر دۆخی نێوخۆی بزوتنەوەی گۆڕان وەك هەنووكە بەردەوام بێت، پێگەی ئێستاشی لەدەست دەدا و هێدی هێدی ئەندام و لایەنگرانی، دەگەڕێنەوە نێو یەكێتی، یان لەنێو لایەنەكانی دیكە، پەرت و بڵاودەبنەوە.

ئەمە بەو مانایە نییە، دۆخی سەركردایەتی یەكێتی لە دۆخی گۆڕان باشتر بێت، بەڵام خاڵی جیاوازی نێوانیان ئەوەیە، یەكێتی لە دەسەڵاتە و پارە و ئاسایش و دامودەزگای زۆری ئەو وڵاتەی لە دەستە، ئەمەش وایكردووە بەرژەوەندی خەڵكێكی زۆر، پێیەوە گرێ بدرێت.  

بە گشتی، دەنگی حیزبە ئیسلامییەكانیش لە پاشەكشێ‌ دایە. لە هەڵبژاردنی 2013 یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان 10 كورسی، كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان 6 كورسی، بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان یەك كورسییان بەدەستهێنابوو، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا، تەنیا 12 كورسیان بەدەست هێناون.

لەگەڵ ئەوەی سیاسەت و بەرنامەی ئەو سێ لایەنە ئیسلامییە جیاوەزە، بەڵام پێش هەموو شتێك ئەنجامەكەی ئەوەمان پێدەڵێت، كە كۆمەڵی كوردستان ژینگەیەكی لەبار نییە بۆ گەشەی ئیسلامی سیاسی. بیرماننەچێت تاوانەكانی داعشیش ئەوەندەی تر وێنای ئیسلامی سیاسی لە بەر چاوی خەڵكی كوردستان ناشیرین كرد.

رەنگە ئەگەر پرسیاری ئەو پاشەكشێیە لە ئەندام و لایەنگرانی ئەو لایەنەنانە بكەیت، بەر لە هەر شتێك پەنجەی تۆمەت بۆ حیزبە فەرمانڕەواكان درێژ بكەن، بەو مانایەی هەموو شتێكیان بۆ خۆیان قۆرخ كردووە و لەم هەڵبژاردنەشدا پەنایان بردووەتە بەر ساختەكاری. ئەمەش لە كورتبینی سیاسی و بیانوویەك زیاتر، شتێكی تر نییە.

راستە، ئەو لایەنانە بێ‌ جەماوەر نین، بەڵام ئەزموونی رابردووی ئیسلامی سیاسی لە وڵاتانی عەرەبی و جیهانی ئیسلامیدا، دەرفەتی گەشەكردنی حیزب و رەوتە ئیسلامییەكانی، بۆ حیزبەكانی ئێرەش نەهێشتووەتەوە.

چەند مانگێك لەمەوبەر و دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی ئێستای ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە بارەی كورسیە بەدەستهاتووەكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، وتم، ئەو دەنگانەی بەدەستی هێناون، لە بڕوای دەنگدەرەوە بۆ چاكی و جوانی ئەو بزووتنەوە تازیە، سەرچاوەی نەگرتووە، بەڵكوو سەرچاوەكەی لە تووڕەیی خەڵكەوە بە هۆی ئەدای خراپی حوكمڕانی وڵاتەوە، گرتووە.

 نابێ ئەوەشمان بیربچێت، ئیشكردنی چەند ساڵەی شاسوار عەبدولواحیدی سەرۆكی ئەو جوڵانەوەیە لە رێگەی كەناڵێكی وەك NRT، لەژێر پەردەی بێ لایەنی و  ئەهلیبوون، زەمینەی كۆكردنەوەی ئەو هەموو دەنگە ناڕازیەی بە دەوری جوڵانەوەكەی، وەك لایەنێكی هێشتا تاقی نەكراوە، رەخساند.

ئیشكردن لەسەر سۆز و هەستی خەڵكی بێ دەرەتان و ماندوو، هێندە زەحمەت نییە، بەڵام بەردەوامی پێدان و دەست پێوەگرتنی ئەو جەماوەرە، هێندە ئاسان و تا سەر نییە.

ئەوە دونیابینی و لێهاتوویی و پاكپەرێزی شاسوار و دەورووبەرەكەی نییە، ئەوانی كردونەتە خاوەن 8 كورسی، بەڵكوو بێ ئومێدی خەڵكێكە لە دۆگمابوونی نەرێنی و دەموچاوی سواوی كاراكتەرەكانی حكوومەت و حیزبەكان.

با بزانین، بۆ چوار ساڵی تر پێگەی جەماوەری ئەو حیزبانە بە كوێ دەگات و كێرڤی دەنگەكانیان بەرەو كوێ دەچن؟ خەڵكی كوردستان چی لەو لایەنانە، بەتایبەت ئەوانەی لە دەسەڵات دان دەوێت؟ بێگومان خەڵكی كوردستان چاوەڕوانی گۆڕانكاریی ریشەیین لە سیستەمی بەڕێوەبردنی وڵات و تێپەڕاندنی دۆخی چەقبەستووی ژیانیان و باشكردن و فراوانكردنی ئاستی خزمەتگوزارییەكان. ئەمەش ئەگەر بە جدی كاری لەسەر بكرێت، هێندە سەخت نییە. بەڵام ئایا ئەوە دەكەن، یان نایكەن؟ پرسیارێكە و وەڵامەكەی لای خۆیانە.