جنگ ۱۰ ساله‌ی داخلی سوریە بیش از نیم میلیون کشته و ۱۲ میلیون آواره برجای گذاشته است
اربیل (کوردستان۲۴)- روز دوشنبه ۲۵ اسفند ۱۳۹۹ جنگ داخلی سوریە با برجای گذاشتن بیش از نیم میلیون کشتە، حدود ۱۲ میلیون آوارە و چند میلیون زخمی، زندانی شده و مفقود‌الاثر ۱۰ ساله شد.
جنگ داخلی سوریە یکی از پیامدهایِ خون‌بار و ویرانگرِ «بهار عربی» بود. جنبش‌های اعتراضیِ جوانان در چند کشور عربی ازجمله تونس، الجزایر، مصر، لیبی و سوریه در آغاز سال ۲۰۱۱ نام بهار عربی به خود گرفت. آن جنبش‌ها در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۰ با خودکُشیِ دست‌فروش جوان تونسی به نام «محمد بوعزیزی» در شهر «سیدی بوزید» در مرکز تونس آغاز شد. جوان دست‌فروش در اعتراض به توقیف کالاهایش و تحقیری که یکی از مأموران شهرداری بر او روا داشته بود خود را را در برابر ساختمان شهرداریِ آن شهر آتش زد. با آن رویداد زنجیره‌ای از اعتراضات خیابانی در تونس و سپس در چند کشور عربیِ دیگر به راه افتاد که درمجموع «بهار عربی» نام گرفت.
در ژانویه و فوریه‌ی ۲۰۱۱ در سوریه نیز یک رشته تظاهرات آرام برضد حزب بعث و بشار اسد، رییس‌جمهور آن کشور، در بعضی از شهرها برگزار شد و چند جوان سوری دست به خودسوزی زدند. بشار اسد در آغاز تلاش کرد. نیروهای امنیتی در ۶ مارس در شهر «دَرعا» در جنوب سوریه در حدود ۱۵ کودک و نوجوان را به دلیل نوشتن شعارهای ضد دولتی بر دیوارهای شهر دستگیر کردند.
در ۱۵ مارس ۲۰۱۱ در شهرهای دِمَشق و حَلب و چند شهر دیگر گرد هم‌آیی‌هایی برگزار شد که در آن تظاهرکنندگان خواهان اصلاحات دموکراتیک و آزادی زندانیان سیاسی از جمله آزادی نوجوانان دستگیرشدۀ شهر «درعا» شدند. اما نیروهای امنیتی به سوی معترضان تیراندازی کردند. عزم رژیم برای سرکوب معترضان جنبش اعتراضیِ سوری‌ها را خواه‌وناخواه به تندروی کشاند.
گروه‌های مسلح که منتظر چنین فرصتی بودند به تظاهرات پیوستند و به سوی نیروهای رژیم تیراندازی کردند. جنبش اعتراضی به شهرهای دیگری مانند حُمص، حَمات، لاذقیة و بانیاس نیز سرایت کرد. از ماه آوریل ارتش برای فرونشاندنِ اعتراض‌ها بر دامنه‌ی عملیات نظامی‌اش افزود. بااین‌حال، تا ۷ آوریل معترضان هنوز خواهانِ اصلاحات دموکراتیک، آزادی زندانیان سیاسی، لغو قانون اضطراری و پایان دادن به فساد بودند. درواقع، از ۸ آوریل بود که مردم بر آشتی‌ناپذیری رژیم اسد یقین کردند و رفته رفته خواهان سرنگونی آن شدند.
از ژوئن ۲۰۱۱ دولت سوریه نیروهای دولتی به بهانه‌ی «مبارزه با تروریست‌ها» نبردی سازمان‌یافته را برای درهم شکستنِ مقاومتِ معترضان آغاز کردند. در اواخر ژوئیه گروهی از مخالفانِ مسلح بشار اسد که بیشترشان نظامیان جداشده از ارتش، دموکراسی خواهان و ملی‌گرایان بودند، «ارتش آزاد سوریه» را تشکیل دادند.
روزنامه‌ی «الوطن» در اول اوت به نقل از چند سازمان حقوق بشری شمار کشته‌شدگان را از آغازِ تظاهرات تا آن روز ۲ هزار نفر، شمار ناپدیدشدگان را ۳ هزار نفر و شمار دستگیرشدگان را ۲۶ هزار نفر اعلام کرد. در ۱۸ اوت، باراک اوباما از بشار اسد خواست استعفا دهد و بگذارد مردم سوریه با انتخابات آزاد سرنوشتِ خود را به‌دست گیرند. اوباما درعین‌حال دارایی‌های سوریه در آمریکا مسدود کرد. بعضی از کشورهای غربی دیگر نیز از اسد روی گرداندند و خواهان برکناری او شدند. اما بشار اسد اعتنایی به فشارهای بین‌المللی نکرد.
گروه اسلام‌گرای «جبههٔ النصرة» به رهبری ابو محمد جولانی، از اعضای وفادار «القاعده»، در ژانویە ۲۰۱۲ در سوریه اعلام موجودیت کرد و به یکی از بازیگران جنگ داخلی آن کشور تبدیل شد. در ۲۶ فوریه ۲۰۱۲ بشار اسد پیش‌نویس قانون اساسیِ تازه‌ای را به همه‌پرسی گذاشت و مدعی شد که ۸۹ درصد از شرکت‌کنندگان به آن پیش‌نویس رأی موافق داده‌اند. در قانون اساسیِ جدید ماده‌ای که در قانون اساسیِ پیشین حزب بعث را رهبر انحصاریِ دولت و جامعه می‌دانست حذف‌شده بود و مدت زمامداری هر رییس‌جمهور به دو دوره‌ی ۷ ساله محدودشده بود.
«ارتش آزاد سوریه» در ژوئیه‌ی ۲۰۱۲ کنترل مناطق پیرامون دِمَشق به ویژه منطقه‌یی «غوطه‌ی شرقی» را به دست گرفت. آن مناطق زیر آتش توپخانه و بمبارانِ دولت و قرار گرفت و از اوایل سال ۲۰۱۳ به محاصره‌ی نیروهای دولتی درآمد. جنگ به شهر حلب، دومین شهر بزرگ سوریه، گسترش یافت. در سپتامبر ۲۰۱۲ ارتش سوریه از کوردستان خارج شد و این مناطق در نزدیکی مرز ترکیه به زیر کنترل «یگان‌های مدافع خلق» درآمدند.
در آن ایام، «دولت اسلامی عراق» به رهبری ابوبکر بغدادی که در ۱۳ اکتبر ۲۰۰۶ در عراق تشکیل شده بود، در دسامبر ۲۰۱۲ حضور خود را در سوریه اعلام کرد و در ۹ آوریل ۲۰۱۳ نام خود را به «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) تغییر داد.
جنگجویانِ مخالف بشار اسد از ژانویه‌ی ۲۰۱۳ زیر رهبری سازمان‌های جهادی مانند «النصرة» و «احرارالشام» مناطقی از خاک سوریه را به تصرف خود درآوردند و در ۷ مارس آن سال بر شهر «رقّه» چیره شدند. اما در ۱۴ ژانویه‌ی ۲۰۱۴ نیروهای داعش توانستند آن شهر را از چنگ مخالفان اسد بیرون آورند و آن را به پایتخت خود تبدیل کنند. در ۲۹ ژوئن آن سال داعش در مناطق تحت فرمان خود در عراق و سوریه اعلام خلافت کرد و کشتارهای وحشیانه‌اش را به نام اسلام آغاز کرد. از سپتامبر ۲۰۱۴ هواپیماهای آمریکایی شروع به بمباران نیروهای داعش کردند.
از پایان آوریل ۲۰۱۳ نیروهای حزب‌الله لبنان به یاری ارتش بشار اسد شتافتند و ایران کمک‌های مالی و نظامی‌اش را به دولت سوریه آغاز کرد و به متحد اصلی بشار اسد در منطقه تبدیل شد. در اوت ۲۰۱۳ در حمله‌ی شیمیایی ارتش سوریه به منطقه‌ی «غوطه‌ی شرقی» صدها غیرنظامی جان باختند. باراک اوباما از کنگره‌ی آمریکا برای حمله‌ی هوایی به نیروهای دولتی سوریه اجازه خواست، اما جمهوری‌خواهان مخالفت کردند.
در مارس ۲۰۱۵ نیروهای النصرة شهر اِدلِب، مرکز استان اِدلِب، را تصرف کردند و رفته رفته بر شهرهای دیگر استان نیز چیره شدند. در ماه مه آن سال داعش نیز شهر باستانی «پالمیرا» را به تصرف خود درآورد. این شهر چند بار میان داعش و نیروهای دولتی دست‌به‌دست شد. در پایان سپتامبر ۲۰۱۵ ارتش روسیه که تا آن زمان به ارتش بشار اسد کمک نظامی می‌کرد، خود وارد کارزار شد.
در اوت ۲۰۱۶ ترکیه نیز وارد جنگ داخلی سوریه شد و «عملیات سپر فرات» را برضد نیروهای داعش و رزمندگانِ «یگان‌های مدافع خلق» آغاز کرد. در نوامبر آن سال «نیروهای دموکراتیک سوریه» با حمایت «ائتلاف بین‌المللی ضد داعش» آزادسازی رقّه را آغاز کردند. در عراق نیز عملیات آزادسازی موصل از چنگ داعش آغاز شد. در دسامبر آن سال، نیروهای بشار اسد توانستند با پشتیبانی روسیه و نیروهای وابسته به ایران حلب را به تصرف خود درآورند. و در پایان آن ماه با پادرمیانی ترکیه و روسیه آتش بس اعلام شد.
سال ۲۰۱۷ سال قدرت گیری دولت بشار اسد و هزیمت داعش بود. در مذاکرات بین‌المللی «آستانه» که با حمایت ترکیه، ایران و روسیه برگزار شد، هیئتی از نمایندگانِ نیروهای مخالف بشار اسد با نمایندگان بشار اسد برای رسیدن به آتش‌بس به مذاکره پرداختند. در اکتبر آن سال نیروهای دموکراتیک سوریه با پشتیبانی ائتلاف بین‌المللی شهر رقّه را از داعش پس گرفتند. و در نوامبر آن سال نیروهای دولتی سوریه شهر «دیرالزور» را از چنگ داعش بیرون آوردند.
در سال ۲۰۱۸ نیروهای دولتی سوریه با حمایت ایران و روسیه مناطق دیگری را از دست نیروهای شورشی بیرون آوردند.
در مارس ۲۰۱۹ نیروهای دموکراتیک سوریه پس از نبردی طولانی سرانجام همه‌ی مناطق زیر کنترل داعش را پس گرفتند. در اکتبر آن سال شورشیانِ سوری وابسته به ترکیه با حمایت نظامی ترکیه برای بیرون راندن «یگان‌های مدافع خلق» از شمال و شمال شرقیِ سوریه عملیاتی را زیر عنوان «چشمه‌ی صلح» آغاز کردند. ایالات‌متحده‌ی آمریکا پس از توافقی با رییس‌جمهور ترکیه نیروهایش را از شمال سوریه خارج کرد. در اکتبر آن سال نیروهای دموکراتیک سوریه از ارتش‌های روسیه و سوریه خواستند وارد مناطق شرق فرات شوند تا از پیشروی ارتش ترکیه جلوگیری شود. در نوامبر آن سال، کمیته‌ای برای پایان دادن به جنگ داخلی و تهیهٔ پیش نویس قانون اساسیِ جدید تشکیل شد.
در ۲۰۲۰ درگیری‌ها میان نیروهای سوریِ وابسته به ترکیه و ارتش بشار اسد در استان اِدلِب ادامه یافت. در مارس ۲۰۲۰ روسیه و ترکیه توافق کردند که در اِدلِب آتش‌بس برقرار شود. در آوریل ۲۰۲۰ در یک بمب‌گذاری در «عفرین» ۴۰ نفر ازجمله ۱۱ کودک و ۶ تن از مبارزان سوریِ وابسته به ترکیه کشته شدند. دولت ترکیه «یگان‌های مدافع خلق» را مسئول آن بمب‌گذاری اعلام کرد.
در ژوئن ۲۰۲۰ دولت آمریکا اعلام کرد که به‌موجب «قانون سِزار» تمامی دولت‌ها، گروه‌ها و شرکت‌هایی را که مستقیم و غیرمستقیم به دولت سوریه کمک مالی یا نظامی می‌کنند و در چهار بخشِ حیات اقتصادی و نظامی آن کشور، یعنی نفت، گاز طبیعی، هواپیماهای نظامی و ساخت‌وساز و مهندسی فعال هستند، تحریم می‌کند.
در اول اوت آن سال شرکت آمریکایی «دلتا کرسنت انرژی» قرارداد نفتیِ محرمانه‌ای با «نیروهای دموکراتیک سوریه» امضا کرد. ترکیه و ایران و روسیه آن قرارداد را محکوم کردند و آن را نقض حقوق بین‌الملل و تعرض به وحدت و حاکمیت ملی سوریه خواندند.
هم‌اکنون نیروهای دموکراتیک سوریه بر مناطقی در شمال شرقی و شمال غربی سوریه که بخش‌هایی از استان‌های حسکه، رقّه و حلب را در برمی‌گیرند، حکومت می‌کنند.
در پی جنگ‌وگریزهای سوریە، ۵۵ درصد از مردم این کشور خانه و کاشانه‌ی خود را رها کرده‌اند.
بە گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، از جمعیت ۲۲ میلیونی قبل از جنگ در سوریە، ۶میلیون و ۵۰۰ هزار نفر پناهنده شده و ٧ میلیون ۶۰۰ هزار نفر نیز در داخل کشور آواره شده‌اند.
/ا.م
