تووتن و شەمەندەفەر !!

به‌شى دووه‌م

(هەر تووتنەکەمان نەفەوتێ چش لە سەربەخۆیی )

لە ژمارە 17 دا، ژیانەوە، ترسێکی زۆر دەخاتە دڵی بازرگانەکانی توتن و کاسبکار و وردە بۆرژواکانی تری شاری سلێمانی، کە بەگوێرەی بەرژەوەندی چینایەتیان حەزیان بەئارامی و ئاسایش و بوونی بازاڕی مسۆگەر بوو، ژیانەوەش بە وتارگەلێک کە مەگەر هەر لە پسپۆڕانی جەنگی دەروونی بوەشێتەوە، ترسێکی ئەوتۆ دەهاوێتە دڵیانەوە کە ئەگەر عێراق و بازاڕەکانی عێراق نەبێ ئەوا ئەمان نابووت دەبن :

( تووتن کە ئەمڕۆ ئەساسی سەرمایەی ئەم موحیتەیە، هەمووی سەوقی بەغداد ئەکرێ، لە ویلایەتی بەغداد و بەسڕەدا سەرف و ئیستهلاک ئەکرێ ) هەر بەدوای ئەو ترس و تۆقاندنەدا، دەقی بەیاننامەیەکی بڵاوکردۆتەوە کە تیایدا (ئەشراف و عولەما و سادات و تووججار و زورڕاعی  وڵات) بەبێ سڵکردنەوەو شەرم و شکۆ ، پاشکۆیەتیی خۆیان بۆ عێراق ڕادەگەێنن :

( ئێمە کە لە ئەفرادی ئەم وەتەنەین و لە ئەشراف و موتەمەیزانی کورد ئەژمێردرێین. بە ئیتفاقی عمومی عولەما، سادات، ئەشراف، توججار، زورڕاع ، بۆ مودافەعەی وەتەنەکەمان بیلئینتخاب جەمعییەتێکمان تەشکیل کردووە، ئێمە ئەمانەوێ  ئەم میللەتەی ئێمەیش وەکو میللەتەکانی تر لەمەولا بەڕەحەتی وئیستراحەت ئیمراری حەیات بکات زاتەن لە عمومیشەوە مەعلوومە کە هەموو معامەلاتی تجاریە و ئیقتصادیەی ئێمە بەعێراقەوەیە، بێ عێراق ژیانمان نابێ. هەر کەس غەیری ئەم فیکرە غایە و مەقصەدێکی تر تەنقیب بکا لە نەزەر جەمعیەت و عمومی میللەتی کوردا بەخائنی وەتەن و دوشمنی میللەت عەد ئەکرێ.) لە کۆتایشدا هاتووە کە: (ئەم مەملەکەتی ئێمەیە عێراقە ئەبەدەن جوێ نابێتەوە).

( ئەو شەمەندەفەرەی هەر نەگەیشت )

لە ژمارە 18 ی ژیانەوەدا، (عەلی عیرفان) لە وتارێکیدا بەناونیشانی ( فەرقی ئێستا و ئەوسامان) ڕەنجێکی زۆر دەدات بۆ ئەوەی خەونی سەربەخۆیی لەناو ببات و لکاندنی کوردستان بە عێراقەوە دەکاتە حەتمی و قەتعی ( ئێمە بەصورەتێکی قەتعی مەربوتییەتێکی تەواومان هەیە بەعێراقەوە و بێ عێراق ناژین ) ... ( سەروەتی حاڵی حازرمان فەرقێکی گەورەی هەیە لەگەڵ پێشوودا و لەمەودوا هەتا بێت زیاتر تەرەقی ئەکەین، شەمەندەفەرەکەمان بەیەک دوو ساڵی تر حلوولی هەموو شارێکمان ئەبێ) .... کام شەمەندەفەر ؟ بەڕاستی ئەو ساویلکەییە مایەی بەزەیی و پێکەنینیشە! ( ئەوسا لەمەیش زیاتر ئەرزاق و ئەشیاکانمان تەرەقی ئەکا و پارە و سەروەتێکی زۆرمان چنگ ئەکەوێ. ئینجا کە مەعلووم بوو ئیدارە و تەرەقیاتی ئێستامان فەرقێکی زۆری هەیە لەگەڵ پێشوودا و زانیشمان کە ئێمە بەصورەتێکی قەتعی مەربوتییەتێکی تەواومان هەیە بەعێراقەوە و بێ عێراق ناژین، لازمە هەموو بۆ ئەم غایە و مەقصەدە جددی سەعی بکەین.)

شایانی ئاماژەیە کە ئەم وەعدو بەڵێنەی : هاکا شەمەندەفەرەکە گەیشتە کوردستان! وەک  حەکایەتی مێش، پێشتریش و بەر لە سێ ساڵ  هەر لەلایەن ئەو رۆشنبیرانەوە چەند جارێک لە ڕۆژنامەی ( پێشکەوتن) یشدا باس کراوە...

لەژمارە  11 ى(پێشکەوتن ) لە 8 /7 / 1920 دا ، بە سەروتارێکى درێژ و بەناونیشانێکى زۆر بازاڕیانە ( ئەى مردوى درۆتان مرێ ) لەبارەی خێرو بەرەکەتەکانی هاتنی ئینگلیزو بەدیلگرتنی مەلیک شێخ مەحموودەوە، نووسراوە: ( ئەو ساڵە حکومەتى ئینگلیز هاتنەکەى دوابخستایە باشتر دەرئەکەوت چ کەرێکین وچیمان بەسەر دەهات . هەر بەهاتنى حکومەت بوو  رۆژ بەرۆژ هەرزانى و خۆشى و باشى  روى تێکردین و زیادى کرد ..) .... ( بۆچ بڕواناکەن  کەتا چەند ساڵێکى تر شارەکەمان زۆر ئاوەدان ئەبێت و زیاد ئەکات . ئەوەى نەمان دیوە و نەهاتووە بۆ ئەم شارە لە شەمەندوفەر و شتى تر کە هەموو حەسانەوەى پێوەیە بۆمان دێت )....

  هەروەها  لە ژمارە 13 ى  22/7/1920 ی ( پێشکەوتن) دا ، لەژێر سەردێڕى ( ئەمڕۆ دایک وباوکى کوڕەى ئەرز کێیە؟ ) وێڕای خۆشحاڵی دەربڕین بەبۆنەی لەناوبردنی یەکەمین حکومەتی کوردستانەوە، هەمان حەکایەتی مێشیش دەخوێنینەوە : ( تەماشاى پار و ئەمساڵى خۆمان بکەین . پار و پێرار هەموو لەبرسانا دەمردین . ئەمساڵ هەموو دەوڵەمەند بووین . وڵاتمان خۆش بووە، رێگامان بۆکراوە . شەمەندوفەرمان لێ نزیک بۆتەوە . جەردە و دز و درۆزنمان کەم کراوە ، رەگوڕیشە و سەرچاوەیان بەجارێ بڕاوە.)

( عێراق بێ ویلایەتی موسڵ : عێراقێکى بێ شەرەفە !! )

ئینگلیزو دەوڵەتی عەرەبی سوننە ، هەوڵێکی چڕوپڕیان خستە گەڕ  بۆ لکاندنی ویلایەتی موسڵ (کوردستانی باشووری ئێستا) بە عێراقی عەرەبییەوەو لەباربردنی خەونی سەربەخۆیی کوردو کوردستان. لەم بوارەشدا ( قەڵەمەکانی ژیانەوە) هیچ درێغییان نەکردو دڵسۆزانە و زیاتر لەوەی لێیان داواکرابوو ژەهری عێراقچێتیان بڵاودەکردەوە.

لە ژمارە 44 ی ژیانەوەدا لە 15/10/1925 دا، لە یاداشتێکی ڕەسمییدا کە بۆ جەمعیەتی ئەقوام ( واتا عصبە الامم ) نێردراوە ، مەلیک فەیصەل، یەکەمین مەلیکی هاوردەکراوی هاشمی بۆ عێراقی ئەوسا ( کە پێکهاتبوو لە: هەردوو ویلایەتی بەغداو بەسڕە) بەڕاشکاوی و بەزمانێکى پاراو  دانى پێدادەنێ کە عێراقێک بێ ویلایەتی موسڵ : عێراقێکى بێ شەرەفە !!:

( من چ لە نوقتەی ئیقتصادیەوە و چ لە نوقتەی عەسکەرییەوە لەم فیکرە دام، کە ئەگەر موقەڕەڕە موصل لە عێراق جوێ و بەحکوومەتی ئەجنەبی بدرێ، لە بەغداد دەوام و قەراری هیچ حکوومەتێک مومکین نییە. لەگەڵ ئەمەشدا عێراق بەبێ موصل شەرەفێکی نیە. )!! ..... ( ئەو وەختە  کە مەملەکەت دائیمەن مەعرووزی ئیختلال و شەڕوشۆڕ بوو، چۆن مەیسەر ئەبێ کە سەرمایەی ئەجنەبی بۆ ناو مەملەکەت بهێنرێ ؟ ).

دڵسۆزیى منەووەرى ئەوساى کورد و ستافى  (ژیانەوە) بۆ ( عێراق و عێراقچێتى )  بەڕادەیەک بووە کە زۆر بێ شەرمانە دێن و هەموو ڕاستییەکان لینگەوقوچ دەکەن و کورد و کوردستانی باشوور  منەتباری عێراقی عەرەبی دەکەن و وای نیشان دەدەن کە کورد و کوردستان بەبێ عێراق ئاسۆیەکی ڕوون لەبەردەمیاندا نییە و چارەنووسیان زۆر خراپ دەبێ .

لە حاڵێکدا مەلیک فەیصەلی بەنەژاد عەرەبی ئەسڵ و عەیارە 24 ، بەڕاشکاوی وتوویەتی:  بەبێ موصل دەوامی هیچ حکوومەتێک لە بەغداد نابێ و عێراقیش بەبێ موصل عێراقێکی بێ شەرەفە!  منەووەرى کوردی عێراقچیی عەیارە 24 ، دێتە مەیدان و دەڵێ : ( بێ عێراق ژیانمان نابێ. هەر کەس غەیری ئەم فیکرە غایە و مەقصەدێکی تر تەنقیب بکا  لە نەزەر جەمعیەت و عمومی میللەتی کوردا بەخائنی وەتەن و دوشمنی میللەت عەد ئەکرێ.)

لە هەمان  ژمارەی ژیانەوەدا ، کاتێ کە هەیئەتێکی نێودەوڵەتی سەردانی ویلایەتی مووسڵی کردووە بە ئامانجی لکاندنی بە عێراقەوە، ژیانەوە بە جۆرێ باسی کردووە کە بڕواناکەم هیچ عەرەبێکی نەتەوەپەرستیش بەو حەماسەتەوە باسی کردبێ :

( ئەهالی لە ئەتڕافی قەصری الشربتی کە بۆ دانیشتنی هەیئەتەکە دانراوە کۆبوونەوە و هاواریان ئەکرد بژی عێراق )....( پایەداربێت جەلالەتی مەلیک) .... ( ئەهالی هەموو لە جادەکانا بوون و بانگیان ئەکرد ، ئێمە عەرەبین و عراقیین بژی عێراق .... ) ... ( خەڵکەکە بانگیان دەکرد ئێمە عەرەبین و عێراقیین، حەیات و مەماتمان مەربوتی وەتەنەکەمانە لەبەرئەمە خەبەر بدەن بەعصبە الامم کە حەتا منداڵێکیش درکی پێ ئەکا کە موصل عەرەبە)!

بانگەشەى پاشکۆیەتی بۆ عێراق و دژایەتیی سەربەخۆیی لە لایەن هەندێ لە رۆشنبیرانى ئەوسەردەمە، هەموو سنوورەکانى بەزاندووە و گەیشتۆتە رادەى پیاهەڵدانى لەشکرى داگیرکەرى عەرەبى عێراقى.

لە ژمارە (24) ی رۆژنامەی ژیانەوەوە  ئەم فەرمایشە بە نموونە دەهێنینەوە : ( لە ئێمەوە زاهر بووە کە ئوردوی موحتەرەمەی عێراق ) مەبەستی جەیشی عێراقی داگیرکەرە (  لە زەرفى ئەم ساڵەدا بۆ ئیستراحەت و سەعادەتی ئێمە شەوو ڕۆژ خەو و ئیستراحەتی لە خۆی حەرام کردووە بۆ دەفعی ئەشرار و دوشمنی مەملەکەتەکەمان )  مەبەستی ڕاوەدوونانی پێشمەرگەکانی شۆڕشەکەی شێخ مەحموود بووە ( تەحەمولی ئەنواعی مەشاق و زەحمەتیان کرد. هیچ شوبهەی نییە ئەمە لەلای هەموو ئەفرادی میللەتەوە مەعلوومە، لە دڵی هەموو ئەهلی موحیتدا، بەرامبەر بەجەیشی موحتەرەمە مەحەببەتێکی گەرموگوڕ جێگیربووە، هەر بژی حکوومەتی بەریتانیا هەر بژی حکوومەت و جەیشی عێراق.) !!