تەکنیک و میکانیزمەکانی پروپاگەندەی سیاسی

به‌شی سێیه‌م

پڕوپاگەندەکارانی بازرگانی لەماوەی سەدان ساڵدا، شارەزاییەکی زۆریان لە بواری فرۆشتن و ساغکردنەوەی کاڵاو خزمەتگوزارییەکانیاندا پەیداکردووە و زۆر چاک لە تەکنیک و فرت و فێڵەکانیش تێگەیشتوون، دەزانن چۆن و کەی و لەکوێ و بە چ زمانێک کڕیارەکانیان ڕازیدەکەن. هەرچی پڕوپاگەندەکارانی سیاسی و ئاینی و ئەخلاقیشن، ئەرکیان زۆر قورسترەو پڕە لە کێشەو سەرئێشە! چونکە ئەرکی ئەمان سنووری ڕازیکردنێکی کاتی و سەرپێی تێدەپەڕێنێ و ئامانجی ئەوەیە کە خەڵک ڕازیبکات بەسەر هەندێ  خواست و قەناعەتی پێشتریاندا زاڵ ببن بۆخاتری بەرژەوەندییەک کە گوایە گشتییەو هێشتا دیار نییە و دوورەدەستە و دەست بەجێ نایەتە دی! "عبدالرزاق الدلیمی 2011". واتا پرۆپاگەندەکارانی سیاسی و ئایینی پێویستە توانای ئەوەیان هەبێت خەڵک ڕازیبکەن لەپێناو بەرژەوەندی و دەسکەوتێکی ئایندەییدا، دەست لە دەسکەوتی هەنوکەیی هەڵبگرن . دیارە ئەوەش  بە بەراورد لەگەڵ پڕۆپاگەندەی بازرگانیدا، کارێکی زۆر سەختە.

بۆ ئەوەی پڕوپاگەندە ئامانجەکانی خۆی بپێکێت و کاریگەری تەواو بخاتەسەر هزر و تێگەیشتنی تاک و کۆمەڵ، چەندین تەکنیک و میکانیزم هەن کە لایەنی پڕوپاگەندەکار لەبەرچاویان دەگرێت:  "ﺒﺩﺭ، ﺍﺤﻤﺩ،1977"

یەکەم ــ ڕایەڵەی زانین و هزرمەندی:

1: دروستکردنی هەواڵی نیمچەڕاست یان هەڵبەستنی بابەتێک لەسەر بنەمای زانیاریی نادروست و تاکڕەهەند بۆ بەرژەوەندیی لایەنی پڕۆپاگەندەکار. هەروەها داڕشتنەوەی هەواڵ و بابەتی میدیایی بە جۆرێک کە تەنیا بەشێک لە ڕاستییەکان بخرێنەڕوو، ئەویتری بشاردرێنەوەو بێ دەنگییان لێبکرێت.هەندێ لایەن و ڕەگەزی هەواڵەکە زەقدەکرێتەوە ئەویتری لەتاریکیدا دەهێڵرێنەوە. هەر جارەو بە گوێرەی بەرژەوەندییەکانی لایەنی پڕۆپاگەندەکار ، بەهایەک لە بەهاکانی هەواڵ لەسەر حیسابی بەهاکانیتر زۆر قەبەدەکرێت ئەوانی تر پشتگوێ دەخرێن، ئەم سیاسەتەش لە ڕەوتی ژیانی ڕۆژانەی کاری میدیاییدا دوو ناسنامەی هەیە: یەکەمیان ناسراوە  بە (Gatekeeper  - دەرکەوان) و دووەمیان ناسراوە بە (Agenda Setting  - داڕشتنی کارنامە). لەیەکەمیاندا، هەموو بەشدارە کاراکانی پرۆسێسی دروستکردنی هەواڵ، هەریەک بە گوێرەی قەوارەی خۆی ڕٶڵ دەگێڕێ لەوەی چی و چۆن و کەی (ڕووداوێک دەکرێتە هەواڵ) لە دووەمیشیاندا، پلان و بڕیاری پێشوەختەو کۆتایی، لەلای داڕێژەرانی سیاسەتی میدیاییە کە: چی؟ کەی؟ چۆن؟ (دەکرێتە هەواڵ)  کەی و چەندی و چۆنیش؟ (ڕادەگەێنرێت).

2: دروستکردنی (فەزاو کەشێکی مەبەستداری باڵکێش) پشتئەستوور بە کەرەسەو ئاماژەو توانا شارەوەو ئەفسونییەکانی (زمان). پرۆپاگەندەکار لەکاتی داڕشتنی گوتاری میدیایی و جەماوەریدا، وەبەرهێنان دەکات لە هەندێ ناوو سیفەت و دروشم و ئیدیۆم و قسەو پەندی پێشینان وحیکایەتی مێژوویی کاریگەردا، چونکە لە دۆخی گشتیدا، مرۆڤەکان لەسەر ئەوە ڕاهاتوون کاتێ کە لەسەرچاوەیەکی دیاریکراوەوە، بە ریتم و تۆن و بڕوابەخۆبوونێکی  دیاریکراوەوە، هەندێ دەستەواژەو دەربڕین دەبیستن، گورج بەبێ تێفکرین و لێکدانەوە، وێنەی بوونێکی بەرجەستەو ڕاستەقینە دێتە بەر چاوو زەینیان و بێ مشتومڕ تەسلیمی دەبن. بەو هۆیەوە لایەنی پڕوپاگەندەکار لە ماوەیەکی کورتدا بە کاریگەریی ئەفسوونی زمان و دەربڕینەکان ، گەمارۆی هزری تاک و کۆ دەدات و دەیانخاتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە. ئەم تەکنیکە ئیش لەسەر سەرلەنوێ داڕشتنەوەی تێفکرینی تاک و خەڵک و جەماوەر دەکات. بەسیحری گوتاردان، هەندێ دروشم و قسەی بە باق و بریق زۆرجار بۆش و بەتاڵیان لێ دەکات بە ڕاستییەکی فیکریی ڕەهای ئەوتۆ کە ڕەنگە لادان لێیان، یان گومانکردن لێیان، خاوەنەکەی فڕێبداتە خانەی کوفرو خیانەتەوە.

3: ئیشکردن لەسەر دیزاینکردن و برەودان بە (Stereotype – ڕەفتاری دووبارەکراوە، لە قاڵبدان و خوو پێوەگرتن) ئەوش لەڕێی بەردەوام ڕەواجدان بە بیرۆکەی پیس وچەپەڵ و بێ شەرمەوە (جوێندان، بوختان هەڵبەستن، نواندنی گاڵتەجاڕی و تەنزئامێز). داڕشتن و فڕێدانی چەندین دەستەواژەی ناپەسەندو ناووناتۆرە بۆ ناو بازاڕی قسەوباسی ڕۆژانەی خەڵک و بەڕۆژەڤکردنی بابەتێکی چەپەڵ و مەبەستدار، تا ئەو کاتەی زۆرینەی خەڵک گوێیان پێی ڕادێت و ئیتر دەبێتە بابەتێکی ئاسای و بێ لێکدانەوە و بێ سانسۆر و بێ شەرم، لەسەر زاریان دێت و دەچێت و بەچەندین شێواز دەکرێتە بەندو نوکتەو پلار، ئیتر ئەو بیرۆکە پیس و چەپەڵە دەبێتە وێردی سەر زاری گەورەو بچووک. پاشان پڕوپاگەندەکار ئەو دۆخە بێ سانسۆرە ئەخلاقییە، بۆ بەرژەوەندیی خۆی دەقۆزێتەوە و ناو بەناو لەکاتی پێویستدا، ئەو بیرۆکە چەپەڵانە وەک پێشگر و پاشگری ناوی نەیارەکانی بەکاریاندەهێنێت و خەڵکیش بە ڕێسای (لێکچواندن و گرێدانەوە) بەگوێرەی ئەو ناووناتۆرانەی پێشتر لەسەریان ڕاهاتوون، بێ لێکدانەوەی نوێ، شوناس و ناسنامە دەبەخشن بە هەرکەس و لایەنێک کە لایەنی پڕوپاگەندەکار بەئامانج گرتبێتی.

4: گۆڕینی مەرجەعییەت: کاتێ کە پڕوپاگەندەکار بۆ هێنانەدیی ئامانج و مەبەستێکی ستراتیژی یان تاکتیکیی خۆی، بەنیازە بابەت و هەڵوێستێکی پەڕگیرو نامۆ، فڕێبداتە ناو بازاڕی ململانێی سیاسییەوە، بەر لەهەمووشت پێویستی بەوەیە مەرجەعییەتی خەڵکی بەئامانج گیراو بگۆڕێت. واتا بۆ تێپەڕاندن و سانسۆرنەکردن و ڕەواجدان بە گوتاری میدیایی و سیاسەتەکانی خۆی، پەنا دەبات بۆ مەراییکردن بۆ کەسانێکی ناسراو و ناودار و خاوەن پلەوپایەی کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئایینی، هونەری و میدیایی کە گوتارە میدیاییەکەی ئەم بسەلمێنن و ئۆکەیی بدەنێ... چونکە دڵنیایە لەوەی مسۆگەرکردنی پشتیوانی و پاڵپشتیی کەسانی ناوداری خاوەن ئەزموونی متمانەپێکراوی قسە ڕۆیشتووی ناو خەڵک، یەکەمین مەرجە بۆ مسۆگەرکردنی مەیل و هەڵویستی زۆرینەی خەڵکی سادە و ساکار. زۆرینەی خەڵکی سادە بێ چەندو چۆن و بێ لێکدانەوەی زۆر، بڕوا بە باس و خواس و پڕوپاگەندەیەک دەکەن کە پێشتر پشتیوانیی و پشتگیریی کەسانی ناودار و قسە ڕۆیشتووی بۆ دەستەبەرکرابێ. لە ئاکامدا خەڵکێکی زۆر دەبنە سووتەمەنی و داشی خوراوی دامەی ململانێیەک کە دوورو نزیک  پەیوەندیی بە ژیان و بەرژەوەندییانەوە نەبووەو نییە.

دووەم: ڕایەڵەی سۆزیاری و هەڵچوون:

1: ئامادەکردنی لیستێک بە خواست و مەترسییەکانی ئەو خەڵکەی بەئامانج دەگیرێن: داڕێژەری سیاسەتی میدیایی لایەنی پڕوپاگەندەکار بەرچاو ڕوونییەکی تەواوی هەیە لەبارەی ڕیزبەندیی گرنگترین خواست و ئاواتە هاوبەشەکانی خەڵک و تێگەیشتنێکی وردیشی بۆ گومان و مەترسییە هاوبەش و باوەکانیانشیان هەیە. پاشان دێت و گرنگترینی ئەو خواست و ئاواتانەی جەماوەری بەئامانجگیراو لەناو گوتاری میدیایی خۆیدا، لە پۆستەرو و پرۆگرام و دروشم و دەنگ و ڕەنگ ودراماو ڕیکلام و تەنانەت جوێن و بوختانەکانی خۆیدا جێدەکاتەوەو زۆریش زەقیان دەکاتەوە، خۆیان لێ دەکات بە خاوەن و داکۆکیکار، هاوکات و هاوتەریب، مەترسی و نەهامەتییە هەنووکەی و پێشبینیکراوەکانیشیان فوو تێدەکات و دەیانداتە پاڵ ڕکابەرو نەیارەکانی خۆی.

2: ئەفسانەسازی: ئەم میکانزمە دوو سەرەیەو بەهەردوو دیوی ئەرێنی و نەرێنیدا کاری خۆی دەکات. بەلایەک چەندین سیفەت و ئاکاری ئەفسانەیی دەداتە پاڵ کەسێتیی لایەنی پڕوپاگەندەکارو دۆستەکانی و وەک فریادڕەس و ڕەمزی چاکەکاری و هەڵگری ئاڵای خێرو خۆشی و یەکسانیخوازی، دەخرێنەڕوو. بە ڕووەکەی تریشدا ڕکابەر و نەیارەکان دەبن بە ڕەمزی شەڕو نەهامەتی و وەک ئەهریمەنێکی بەرجەستە، دەخرێنەڕوو. هەرچی شکست و زوڵم و ستەم و خراپەکاری هەیە دەدرێتە پاڵیان. ئەم کارەش بە دوو قۆناغ دەگات بە مەرام: لە قۆناغی یەکەمدا، کار بۆ دیتنەوەی بەرژەوەندی و مەترسییەکی هاوبەش دەکرێت. واتا لە پێشدا پڕوپاگەندەکار هەوڵدەدات لە ڕێی هەڵمەتی میدیایی چڕو پڕو دیراسەکراوەوە، خەڵک بێنێتە سەر ئەو بڕوایەی کە هەردوو لا، ئەم و ئەوان، هەم بەرژەوەندییەکی هاوبەش و هەم دوژمنێکی هاوبەشیشیان هەیە، لەبەر ئەوەیە کە دەبێ هەرچی زووە لەسەر پلان و هەڵویست و بەرنامەیەکی هاوبەش پێکبێن. لە قۆناغی دووەمیشدا، پروپاگەندەکار، هەوڵەکانی چڕ دەکاتەوە بۆ خرۆشاندن و وروژاندنی کینە و تووڕەیی خەڵک لە دژی ئەو دوژمنە هاوبەشە (کە لەڕاستیدا ڕەنگە تەنها ڕکابەرو نەیاری پڕوپاگەندەکارەکەبێت نەک دوژمنی خەڵک) تا ئەو ڕادەیەی ئەفسانەی (ئەهریمەنی بەرجەستە) بە تەواوی لە دەروون و ویژدانیاندا کاری خۆی دەکات. ئەم تەکنیکەش پشت دەبەستێ بە میتۆدی (خۆ بە پەری و فریشتەکردن و و دێواندنی نەیارەکان) لەڕێی خۆ بەجوان و باش پێشاندان و دزێوکردن نەیارەکان و قەبەکردنی خراپەکاری و بەیادهێنانەوەی کردەوەی ناشیرین و ڕابوردووی زیانبەخشیان. "R Hobbs, 2014 "

3: تەکنیکی هاندان بۆ لاساییکردنەوە و شوێنکەوتنی ئاپۆراو قەرەباڵخی. واتا لەڕێی گوتاری هاندان و فووتێکردنەوە، تاکەکان ڕازیدەکرێن بە لاساییکردنەوەی ڕەفتارێک یان  بۆچوونی کەسانی تر، بەو پاساوەی ئەو ڕەفتار و بۆچوونە بۆتە مایەی شۆرەت و خۆشبەختی و سوودو قازانج بۆ ئەوانیتر. پڕوپاگەندەکار بەم تەکنیکە، بە تاک بە تاکی خەڵک دەڵێت: (تۆ چیت لەو کەسانە کەمترە کە ناوبانگ و سوودیان بەدەسهێناوە؟ ڕەنگە تۆ زۆر لەوان لێهاتووتر بیت! بەڵام دەرفەتت بۆ نەڕەخساوە یان پڕکێشیت نەکردووە، ئەگەر نا دڵنیابە لەوان زیادترت پێ نەکرێ لەوان کەمتر نیت. خێراکە تۆش بڕیاری خۆت بدەو شوێن پێی ئەوان هەڵگرە با تۆش وەک ئەوان بگرە لەوانیش زیاتر خۆشی و قازانجت پێ بگات، با تۆش وەک ئەوان، ببیتە پاڵەوانی سەر شاشەکان و قارەمانی ناو سۆشیالمیدیا!). ئەم جۆرە پەیام وهاندان و لەخشتەبردنە بۆ تاکی کەم ئەزموون، بۆ هەموو ئەوانەی تووڕەیی و ناڕازیبوون و جۆرێک لە بێ بەشی یان کەم بەشیی خێزانی وپەروەردەیی و نادادپەروەری کۆمەڵایەتی ڕووی تێکردوون، یان ئەوانەی دووچاری گرفتی دەروونی و گرێی خۆ بەکەم زانینن، دەبێتە هاندەرو پاڵنەرێکی زۆر بەهێز، بەجۆرێ کە بێ لێکدانەوەو تێڕامان، دەیانکاتە لاساییکەرەوەیەکی ئاپۆراخوازو پاڵەوانێکی ناو قەرەباڵخی و (بۆمبێکی دەنگی) و قوربانییەکی تری گەمەو بەرژەوەندییەکانی پروپاگەندەکارانی سیاسی، بازرگانی ، ئایینی.

4: لە دۆخی پێچەوانەو بەرامبەریشدا تەکنیکی هەڵاوێردن و پیاهەڵدان، خزمەتێکی زۆر بە پرپپاگەندەکار دەگەێنێ. لەم شێوازەیاندا پڕوپاگەندەکار لەڕێی (گوتاری میدیایی وردو درشت داڕێژراوەوە) بە وەرگری پەیام (تاک بێ یان کۆ)  دەڵێت: ئەگەر(تۆ / ئێوە) دەسپێشخەری بکەن و فلانە هەڵوێست بنوێنن، ئەوە خۆی لەخۆیدا بەڵگەیە کە (تۆ / ئێوە)، زۆر دەگمەن و سەرنجڕاکێش و باڵکێشن! ئەوە نیشانەو بەڵگەیە کە ئێوە دەبنە کەسانێکی زۆر جیاوازو زۆر تایبەت و (ڤی ئای پی !) چونکە ئێوە جیاوازن و هەموو کەس وەک ئێوەی پێ ناکرێ!

5: تەکنیکی بژاردەی (ڕەش یان سپی): پڕوپاگەندەکار، بەم تەکنیکە خەڵک دەخاتە بەردەم دووڕێیانێکەوە و هیچ ڕێگەیەکی سێهەمیان بۆ ناهێڵێتەوە. یان ڕەش یان سپی! تەنانەت زۆرجار هەرلای خۆیەوەو لەبریی خەڵکیش، هەموو قۆناغەکانی بیرکردنەوە و هەڵسەنگاندن و هەنگاوەکانی هەڵوێست وەرگرتنیش زۆر بەسادەیی تێدەپەڕێنرێن هەمووشت وەک خۆراکی لەقوتونراو ئامادەو سازە. لەم دۆخەدا، لایەنی پڕوپاگەندەکار لەوپەڕی غرور و باڵادەستییەوە، لەڕێی میدیا و سۆشیال میدیاکەیەوە، لە بریی خەڵک بیردەکاتەوە و بڕیاردەدات و خەڵک و جەماوەری سادەیش جگە لە چەپڵە لێدان و هوتافکێشان و جێبەجێکردنی خواست و ویستی پڕۆپاگەندەکار، دەرفەتی هیچ بژاردەیەکی تریان بۆ نامێنێ.