وەکالەتسازیی مەزهەبی
ئەوەی لە چەند ڕۆژی ڕابردوو ڕویدا لە پەڕلەمانی عێراق و پێشتریش بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی، شەڕی جێگیرکردنی بنەماکانی کەلتوری وەکالەتسازییە، شەڕی بەمۆدێلکردنی سەپاندنی زۆرینەی شیعەکانە دژی نەیارەکانیان، تەقینەوە گەورەکە نییە هێشتا، بەڵکو مەشق و ڕاهێنانی ئایدۆلۆژی مەتبەخێکی مەترسیداری فاشیزمی مەزهەبییە بۆ تەقینەوەی گەورەترو بە سێنتڕاڵکردنەوەی عێراق لە ڕێگەی نەوت و بودجەو لۆژیکی هێزەوە، کە تەواوی گەمەکان مەرجەعیەت و ئیمامەتی لەپشتە.
چەمکی ئیمامەت و فۆڕمەڵەکردنی بڕیارە شاراوەکانی ئایەتوڵاو فەتوا شەرعییەکانی بۆ ناو پرۆسەی سیاسی و دەزگاکانی دادوەری و قەزا، مێژوویەکی کۆنی هەیە بۆ زاڵکردنی دەسەڵاتی وەلائیەکان و کۆنترۆڵی جومگەکانی دەسەڵات، ئامانجەکە حاکمیەتی ڕەهایە لەدەرەوەی دیموکراسیەت و ئازادی تاک و فەزیلەتەکانی، دەمێ ساڵە حەوزەی قوم و مەرجەعیەت بەو هاوکێشە مەزهەبییەو لەژێر ڕابەرایەتی ویلایەتی فەقیهدا ئیش دەکەن و وردە وردە خەریکە وەک مۆدێلێک ئەو ڕوانگەیە لە نەجەف دەسەپێنن بۆ پڕۆژەی سیاسی ئیمامەتگەری شیعی لەبەرگی سیاسیەکان و مەندوبەکاندا. تاڕادەیەک کوردەکان وەک هەرێمێکی دەستوریی و موقتەدا سەدر وەک مەرجەعێکی جیاواز ڕێگری ئەو خەونە بوون، لێ ئێستا ئیتر لەمپەرەکان بەرەو کەمبوونەوە دەڕۆن.
حوکمڕانی لە دیدی شیعە، بەتایبەت دوانزە ئیمامی و میراتی ویلایەتی فەقیە، تەنها بۆ دوو کەسە، پەیامبەرو ئیمامی ئەعزەم (ولاية الفقيه) وەک چەمک و زاراوە بەشێوەی عەقیدەی فیقهیی و مەزهەبی و تەقلید لە چوارچێوەی فیقهی جەعفەرییەوە گوازراوەتەوە بۆ (نورالدين بن الحسن الكركي ١٤٦٦-١٥٣٤) دواتر (ئەحمەد محمد مهدي النراقي ١٧١٥-١٧٩٥) ئەوان تاڕادەیەک دوای فەتوای مەهدی نەراقی بە میتۆدی فیکریی پڕۆکسی-الوکیل، حوکم و حاکمیەتی شیعەیان کردە کلتوری سیاسی بەتایبەت بۆ ئێران، وەکیلیش دەبێ گوێڕایەڵی ئیجتیهادو فەتوای ئیمام بێت، چونکە حاکمیەت تەنها بۆ ئیمامە.
بۆیە ئیمام کاراکتەرەو خوارەوەی ئیمام ئەکتەرن، ئەکتەرەکانی عێراق ڕەعیەتی ئەو پارادایمەی شیعەن، کرێگرتەو وەکیل و پۆپۆلیستی سیاسی و وەزیرو دادوەرو تەنانەت مەندوبی کوردیشیان تێدا چاند.
ئیتر دەزگا مەدەنیەکان و یاساو دادگاو پەڕلەمان و حکومەت هەموویان دەبێ بچنە ژێرباری دۆخی جەبریی ئیجتیهادو تەقیەو فەتواو ڕێنوێنی حوکمی ئیمامەتەوە تا ڕۆژی ئاشکرابوونی غەیبەت، سەماحەتی موقتەدا سەدر بە پشتیوانی ئایەتوڵا حائیری لە قوم و سعودیەو دەورانی تڕەمپ و بەشێک لە سوننەی ڕادیکاڵ و کورد، ویستی شتێک بگۆڕێ لەدوای هەڵبژاردنەکانی ١٠/١٠/٢٠٢١ بە زۆرینەی نیشتیمانی، بەڵام لە پەڕلەمان بەیاسای سێیەکی پەکخەر نەیانهێشت و دواتر بە فەتوای مەرجەعیەتی حائیریی کەلەبچەیان کردە دەستی موقتەدا.
ویلایەتی فەقیە تەنها بۆ ئایەتوڵای ئیمامزادە قۆرخەو ئەوکاتە سەری هەڵدا کە ئیمامی دوانزەیەمی شیعی لە دوای دیارنەمانی لە ٣٢٩ ی کۆچی کە بە "الغيبه الكبرى" ناوی دێت تەواوی کیان و حوکمرانیان لە خۆیان یاساغ و حەرام کردو کەوتنە شوێن ئەوانیتر تاوەکو ئیمام دەردەکەوێتەوە ئەم شوێنکەوتنە ئیتر کۆتایی هاتوەو ڕەنگە شیعە هەستی بە مەترسی سەرهەڵدانەوەکانی تەوژمەکانی سونەو کورد کردبێت بۆیە بە توندی دژی کورد وەستاونەتەوە، دەبینیت پەڕلەمان و حکومەت و دادگای فیدڕاڵی و دەستورو یاسا مەدەنیەکان دەکەونە ناو قەڵەمڕەویی و هەژموونی ئەو خەریتە مەزهەبیەوە، هەر حیزب و گروپێک ڕەمزو کاریزماکانی خۆی خستە ناو ئەو خەریتەو حاکمیەتە مەزهەبییەی تەقلیدو کردی بە دانەی ناو ئەو ئاشە مەکینەوە ئەوە دۆڕاوە لەبەرامبەر ویلایەتی فەقیەو ئەگەر قبوڵیشی کرد دەبێت بەبەشێک لەو گوتارو مۆدێلە.
ئەم چەند ڕۆژەی ڕابردوو، لە کەین و بەینی پەسەندکردنی بودجەی سێ ساڵەو دەستکاریکردنی لە ١٢/٦/٢٠٢٣ کە سێ شەوی خایاندو کرایە ٦٩ مادە، بە ئاشکرا بینیمان ئەو وەکالەتسازیی و پڕۆکسییە مەزهەبییە توندە چۆن بۆتە وەزیفەو جیهادو پەڕیوەتەوە بۆ ناو هەستیارترین پڕۆژە یاسای بودجەو قوتی خەڵک و لە دەزگای تەشریعییدا ڕەنگی دایەوە و دەمامکی ئیمامەکان کەوتن و ڕووی ڕاستەقینەی قۆناغ و عەقڵیەتێکی تازە دەرکەوت بۆ کورد کە قۆناغی پۆست بەعسیزمە.
بەڵام هێشتا مەترسی ڕاستەقینە لەسەر قەوارەی هەرێم و تاکی کوردیی، بە تونێلی پەسەندکردنی بودجەدا ناڕوات، دیدە عەسکەریەکە ببینن، گۆڕین و زیادکردنی بڕگەیەک و دوان، لە مادەکانی پڕۆژەیەکی کەم تەمەنی سێ ساڵە، کەساڵێکی ڕۆشتوە، هێندە قورس و گران نیەو تێدەپەڕێ بۆ کورد، ئەوەی مەترسییە بۆسەر قەوارەی دەستوریی هەرێم گەورەبوون و فراوانبوونی سات بەساتی هەژموونی دەستەی حەشدی شەعبیە، لە ٢٠١٤ بۆ ٢٠٢٣، بۆنمونە ئەمساڵ بە بڕی ٪٢٦ بودجەیان بۆ زیادکراوە بەشێوەیەکی خەیاڵی، لەگەڵ دامەزراندنی ١١٦،٠٠٠ هەزار کارمەندو سەربازی نوێ، ئێستا ڕێژەکەیان هەڵکشاوە بۆ ٢٣٨،٠٠٠ سەربازی تفەنگ بەدەستی فیدایی و گوێقوڵاخ بۆ فەتوایەکی دینی و نەفیرعامێک دژی کوردستان لەکاتێکدا لە ٢٠٢٠ دا ڕێژەکەیان تەنها ٤٨،٠٠٠ سەربازی سادەبوون، برەودان بەو فەزا عەسکەری و لۆژیکەی دەوڵەتی قووڵی مەزهەبی لەناو بودجەدا گەورەترین مەترسییە بۆ سەر قەوارەی هەرێمی کوردستان، بودجەو یاساو دەستور، وەرەقەو تیۆرێکی بێمانایە لەبەردەم مەنزومەی عەسکەری و لۆژیکی داگیرکاریی و فاشیزمدا دەبێ کورد حسابی بۆ بکات لەگەڵ دۆستەکانی.