Warê Çowtla (Koyê Çowtla, Çîyayê Çewtela)

Abdurrahman Onen liser Warê Çowtla ji Kurdistan24 re nivîsî...

Abdurrahman Onen

Çowtla wek Çotla an Çewtela jî tê binavkirin. Çîyayekî berfireh û bi nav û deng e. Dewlemendîyeke erdnîgarîya Dara Hênê û derdora wê ye.

Çowtla li başûrê rojhelatê Dara Hênê (Dara Hênî, Genç, navçeya Çewlîgê) dimîne. Çowtla di sêkoşeya Dara Hênê, Licê û Pasûrê de cî digire û ji gelek av, kanî û çeman re dibe serkanî. Ava hin çeman ji Çowtla dest pê dike, ber bi bakur ve diherike û diçe ser Çemê Mûradê. Ava hin çemên ku ji Çowtla dest pê dikin jî, ber bi başûr ve diherike û digîhêje ser Çemê Sarimê. Serkanîya Çemê Sarimê jî Çowtla ye.

Koyê Şemî (Koyê Şêm, Qilê Şemî) li bakurê rojhilat û Koyê Silbûs jî li başûrê rojavayê Çowtla dimînin.

Çowtla di nabêna Vazenon, Aşkasor û Awdêsê de dimîne, Şatos li başûrê rojavayê Çowtla dimîne.

Çowtla ne ewqas asê û zinarî ye, li ser vî çîyayî gelek rastên pahn û fireh hene, ji hêla av, gîha û mêrgan ve jî dewlemend e, zozanên li ser vî çîyayî bi nav û deng in, di wextê de gelek zozanvan derdiketin ser van zozanan.

Çowt (çewt) peyveke Kirmanckî (Kirdkî, Dimilkî, Zazakî) ye, wateya wê ya Kurmancî xwar (badek, tewang, çivane) e.

Di nav gel de ji bo Çowtla ev gotin heye: “Çowt amey, Çowtla ra yena (hek çewt be, ji Çowtla tê).”[1]

“Çewt bo, Çewtela yena (Çewt be ji Çewtela tê)” 1- Karêk/gureyêk de destpêkerdiş xelet/şaş bibo, peynîya ey zî xelet/şaş bena. 2- Gama ke karêk/gureyêk rast nêşo, çîyê bînî zî rast nêşinê.[2]

“Li ber bayê Çiyayê Çewtela ku êdî bi hêrs tê, guliyên daran tazî, uryan dilerizin.” (Roşan Lezgîn, Huzna, Kovara Vate)

DESTANÊ XO BIŞAWE[3]

Ramûsanê to

mîlçika sibatî

       zerrîya mi...

Verara bêvengîya şewanê mi

sipeyîya çicanê to de beşna Sîpanî

                                  teşnê lewanê mi

û lepanê ma de hewrê hamnanî

Şewê ma deeerg, derg

looorî, lorî…

Vayê Çewtela

xuşînîya pelanê gozêre de

û çimê ma heta fek bi astereyan dekerdeyî...

 

[1] Ahmet Kasımoğlu, 29 Mart 2010

[2] Roşan Lezgîn, Ferhengê Îdyomanê Kirdkî (Zazakî), Weşanxaneyê Roşna (Çapa diyina hîrakerdîye), Diyarbekir 2017, r. 53

[3] Roşan Lezgîn, Dêsan de Sûretê Ma Nimite, Weşanxaneyê Roşna (Çapê diyin), Diyarbekir 2013,  r. 26-28