ڕێككەوتنی هەولێر و بەغدا و ڕەهەندەكانی !

هەر لەسەرەتای دروستبوونی كابینەی نۆ بەسەرۆكایەتی مەسرور بارزانی نیەتی پاكی ئەو كابینەیە ڕوون بوو كە هەرێم ئامادەیە لەسەر گشت پرسە هەڵپەسێردراوەكانی وەك (بودجە ، نەوت وگاز ، ماددەی 140 ، پێشمەرگە) لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات و بگاتە ڕێككەوتن ، ئەوسا زەمینەیەك لەبار بوو لەگەڵ كابینەی عادل عبدالمهدی بگەنە ڕێككەوتن لەسەر كۆی پرسەكان ، بەڵام لە مانگی تشرینی ساڵی 2019 ئەوەبوو خۆپیشاندان زۆربەی شارەكانی عیراقی گرتەوە لەكۆتاییەكەی حكومەتەكەی عبدالمهدی دەستی لەكار كێشایەوە و عیراق كەوتە بۆشاییەك ئەمەش لەدەرئەنجامی ململانێیەكانی نێوان ئەمەریكا و ئێران لەلایەك ، ململانێی نێوان هێزە شیعەكان لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران لەلایەك ترەوە  وایكرد ئەم پۆستە بۆ هیچ لایەنێك نەبێت ، هەربۆیە هەر هەموو لایەنەكان وەك بژاردەی تەسوییە لەسەر (مستەفا كازمی) ڕێككەوتن هەرچەندە كابینەكە هەوڵی دەدا كێشەكانی لەگەڵ هەرێم چارەسەر بكات بەڵام بەهۆی نەبوونی پالپشتی لایەنە سیاسیەكانی نێو پەرلەمان بەتایبەتی شیعەكان بۆیە لەسەر پرسەكان وەڵامی یەكلاكەرەوەی لا نەبوو ، لەبەرامبەریشدا حكومەتی هەرێم ئەو دڵنیاییەی لا دروست نەبوو كە بگەنە ڕێككەوتن.

  دەبینین هەر لەسەرەتای پێكهێنانی كابینەی سوودانی كە كاندیدی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانی بەناوی هاوپەیمانی ئیدارەی دەولەت كە خۆی لەكورد و شیعە و سوننەكان دەبینتەوە ، بۆیە ئەگەر سەیر بكەین پێش بڕیاری دادگه‌ی ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تیی پاریس لەسەر پرسی هەناردەكردنی نەوت هەردوو حكومەتی هەرێم و عیراق ڕێككەوتن لەسەر پرسی بوودجە و نەوت.

  لە دواین جاریش كە لەم چەند رۆژەی دوایی بڕیاری دادگه‌ی ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تیی پاریس بوو ، تایبه‌ت به‌ سكاڵای عێراق له‌سه‌ر توركیا بۆ رێگه‌دان به‌ به‌كاربردنی بۆریی نه‌وتی (عێراق - جه‌یهان) بۆ به‌بازاڕكردنی نه‌وتی كوردستان ، كە پاش ئەم بریارە جارێكی تر نەیارانی هەرێم كەوتنە خۆیان كە ئیتر ئەوا دوا بزمار بوو بۆ تابوتەكەی هەرێم ، بەڵام هەر لەسەر وبەندی ئەم بریارە سەرۆكی حكومەت لەتویتێكی دا هەر زوو نووسی  ئەوانەی ئەمڕۆ لەگەڵمان ناوەستن، با سبەی خۆیان نەکەنە خاوەن دەستکەوتەکانمان و سوود لە سەرکەوتنەکانمان وەرنەگرن ، ئەوەش نیشانەی بروابەخۆبوون و سەركەوتنی دیبلۆماسی و سیاسەتكردنێكی ڕاستە و خاوەن ئیرادەی خۆمانین بەواتایەكی تر هەر لەسەرەتاوە لای روون بوو كە هەرێم سەردەكەوێت بەسەر ئەم كێشەیەش ، سەبارەت بەرەهەندەكانی ڕێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا زۆر لەخۆدەگرێت هەر لەسیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و سەربازی و پەیوەندی نێودەولەتی هەموو ئەمانە دەتوانین لەم خالانەی خوارەوە پوخت بكەینەوە:

· ئەم ڕێككەوتنە هەر لەسەرەتاوە ئیعتراف كردنی عیراقە و شەرعیەت پێدانە بەكەرتی نەوتی هەرێم ، چونكە ئەگەر بگەریینەوە بۆ دواوە لەرابردوو بەغدا و بەرپرسەكانی حكومەتی هەرێمیان بە قاچاخچی و بەتالان بردنی نەوت لەقەلەم دەدا نەك وەك كیانێكی سەربەخۆ لەچوارچێوەی دەستووری عیراق كە بوونی هەیە ، بەلام ئەم ڕێككەوتنە ئەوەی سەلماند كە كێشەیەك هەیە و رەهەندی جۆراوجۆری هەیە پێویستە لەمەو دوا مامەڵەیەكی واقیعانەی لەگەڵ بكرێت.

· لەژێر سەرپەرشتی نێودەولەتی و فشاری ئەمەریكا ئەم ڕێككەوتنە كرا ئەوەش خۆی لەخۆی دا شەرعیەت دانە بە كەیسەكە لەسەر ئاستی دەولی چونكە جێگری گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا رای گەیاند، هەرێمی كوردستان هاوبەشی ستراتیژی ئێمەیە و دووپاتی لەوەیش كردەوە كە داوامان لە عێراق و توركیا كردووە دەست بكەنەوە بە هەناردەی نەوت، چونكە پەكخستنی هەناردەكردنی نەوت سوود بە هیچ لایەنێك ناگەیەنێت.

·هەنگاوێكی زۆر باشبوو و زەمینە سازی كرد بۆ یاسای نەوت و گاز كە پەرلەمانی عیراق خەریكی دەركردنیتی لەئایندەیەكی نزیكدا ، ئەمە وێرای ئەوەی دەستوور دەبێتە حەكەم بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەوت بەجۆرێك مەبدەئی دابەشكردنی سامانی سروشتی بەسەر هەموو دانیشتوانی عیراق بەبێ جیاوازی.

·  ئەم ڕێككەوتنە دەبێتە مایەی گەرانەوەی متمانە لەنێوان هەردوو حكومەت لەسەر كۆی پرسەكانی تری وەك ماددەی 140 و پیشمەرگە و بودجە ، لەئەگەری جێبەجێكردنی دەبێتە هەنگاوێكی گرنگ بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.

·پێداچوونەوە بە گرێبەستە نەوتیەكان لەگەل كۆمپانیاكان که‌ نه‌وتی کوردستان ده‌رده‌هێنن و هه‌نارده‌ی ده‌که‌ن ، ئەوەش هەنگاوێكی باشە لەبەرئەوەی حكومەتی هەرێم و كەسانی پسپۆر سەرنج و تێبینی یان زۆر لەسەر هەندێ گرێبەست هەبوو.

· لەسەر ئاستی ناوەخۆش بڕینی هەموو ئەو بیانووانەی كەچەندین ساڵە نەیاران و ئۆپۆزسیۆنی ئەم هەرێمە كە سەری زمان و بنی زمانیان ئەوەبوو كە حكومەتی هەرێم ئامادە نیە بۆ ڕێككەوتن ئەوەش نیازپاكی ئەم كابینەی دەرخست بۆ هەموو خەڵك.

· وولاتی توركیا لەسەر وبەندی گۆرانكاری دایە بەتایبەتی هەلبژاردنەكان ئەوە نیشان دەدەن كە ئۆردوگان لە پاشەكشێ دایە ، بۆیە لەئەگەری سەرنەكەوتنی و هاتنە پیشەوەی كەسانی تر و لایەنی تر لەوانەیە كێشە و گرفت و بەربەست لەبەردەم پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت دروست بكەن ، بۆیە ئەم ڕێككەوتنە پێشوەختەیە هەموو ئەو مەترسیانە لەئایندە دەروێنتەوە.

· لەرووی ئابوورییەوە ئەم ڕێككەوتنە شەرعیەت پێدانە هەر لەرووی فرۆشتن و بەبازاركردنی نەوت بەنرخی جیهانی ، ئەمە وێررای ئەوەی دەبێتە هۆی بوژانەوەی ئابووری هەرێم لەرووی وەبەرهێنان لەكەرتە جۆراوجۆرەكانەوە.

· لەئەگەر پابەندبوونی حكومەتی عیراق بەپێدانی شایستە داراییەكانی بەهەرێم دەبێتە مایەی باشتركردنی بارودۆخی هاولاتیان و موچە خۆرانی و دۆزینەوەی هەلی كار و زیادبوونی جوولەی بازار.

·لەسەر ئاستی تاكەكەسی مەسرور بارزانی بەعەرابی ئەم ڕێككەوتنە دادەنرێت و توانی بەدرێژایی تەمەنی كابینەكەی مامەلە لەگەل سێ كابینەی عیراقی (عبدالمهدی و كازمی و سوودانی) بكات و كاتێكی گونجاو و كابینەیەكی گونجاوی هەلبژارد بۆ ڕێككەوتن لەگەڵی.

ماسته‌ر له‌ جوگرافیای سیاسی و ناوچه‌ دابریندراوه‌كان

قوتابی دکتۆرا لە جوگرافیاى سیاسی