
پاوان تهتهر نێروهیی
نووسەر
"ڕەهەندەکانی سیاسەتی ئابووری و ئاسایشی پەیوەندیەکانی تورکیا و هەرێمی کوردستان"

کۆبوونەوەی نێوان مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا، بەردەوامی هاوکاری و لێکتێگەیشتنی نێوان هەردوو وەلاتە. ئەم دیدارە کە بریتی بوو لە گفتوگۆکردن لەسەر بەرەوپێشبردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و پەیوەندییە بازرگانییەکان و گفتوگۆکردن لەسەر پێشهاتەکانی ئەم دواییەی عێراق و ناوچەکە، خزمەت بە چەند ئامانجێکی گرنگ دەکات لە چەمکەکانی سیاسەتی ناوچەیی و ئابووری و ئەمنیدا.
لەسەر ئاستی هەرێمایەتی ئەم دیدارە بە واتای دووپاتکردنەوەی گرنگی زیاتری ڕۆڵی ئۆتۆنۆمی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دێت. هەرێمی کوردستان تادێت سەربەخۆ دەبێت و پێگەی خۆی لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی بەهێزتر دەکات، ئەمەش لە دانوستاندنەکان لەگەڵ تورکیادا دەردەکەوێت کە یاریزانێکی سەرەکی ئەم ناوچەیە.
لە ڕووی ئابوورییەوە، کۆبوونەوەکە پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان تورکیا و هەرێمی کوردستان قووڵتر دەکاتەوە. ئەو دوو وەلات لە ئێستاوە پەیوەندییەکی ئابووریی نزیکیان هەیە و هەزاران کۆمپانیای تورکی لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستاندا کاردەکەن. بە پەروەردەکردنی ئەم پەیوەندییانە هەردوو لایەن دەتوانن سوود لە زیادبوونی بازرگانی و یەکگرتنی ئابووری وەربگرن. جگە لەوەش هەرێمی کوردستان هەناردەکارێکی سەرەکی نەوتە بۆ تورکیا، جەخت لەسەر وابەستەیی ئابوری نێوان هەردوو وەلات دەکاتەوە.
لە ڕووی سیاسەتی ئەمنیەوە، کۆبوونەوەکە بە واتای هەوڵێکی هاوبەشە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو هەڕەشە و تەحەددای هاوبەشانەی کە ناوچەکە ڕووبەڕووی دەبێتەوە. لەوانەیە ئەمانە هەڕەشەی تیرۆریستی ڕێکخراوەکانی وەک داعش و گرژییە سیاسییە ناوخۆییەکانی عێراق لەخۆ بگرێت. جگە لەوەش، دەتوانێت هاوکارییەکان لەسەر ئەو پرسانە زیاد بکات کە کاریگەرییان لەسەر پەنابەران و خەڵکی ئاوارە ناوخۆییەکان هەیە، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی ڕووداوە دڵتەزێنەکانی باشووری تورکیا و شارەکانی باکووری کوردستان لە سەرەتای ئەمساڵدا.
نموونەی وابەستەیی نێوان ئەو دوو ئەکتەرە لە وەڵامدانەوەی خێرای مرۆیی هەرێمی کوردستان بۆ بوومەلەرزە کوشندەکانی تورکیا لە مانگی شوباتدا دەبینرێت. ھەرێمی کوردستان وەک یەکەم قەوارەی بیانی کە تیمی گەڕان و فریاگوزاری نارد، ئامادەیی خۆی نیشان دا بۆ ھاوکاریکردنی دراوسێکانی کە پێویستیان پێیەتی، بەھێزکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان. بەم شێوەیە هاوکاری نێوان حکومەتی هەرێم و تورکیا زۆر پێویستە بۆ پێشخستنی ئایندەیەکی باشتری سیاسەتی ئابووری و ئەمنی بۆ هەردوو لایەن و ناوچەکە بە گشتی. بەهێزکردنی ئەم پەیوەندییانە دەتوانێت سەقامگیری و پێشکەوتن لە ناوچەیەکی پڕ لە ئاڵۆزیدا پێشکەش بکات.
ئەم پەیوەندییانە ڕەنگە کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە ناوچەییە فراوانەکانیش هەبێت. تورکیا و هەرێمی کوردستان دەتوانن ببنە نمونە بۆ ئەکتەرەکانی دیکەی ناوچەکە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی خۆیان. لە درێژخایەندا ئەمە دەتوانێت بەشداربێت لە ناوچەیەکی یەکگرتووتر و کاریگەرتر کە دەتوانێت سەقامگیری و گەشەپێدان بەرەوپێش ببات. هەروەها ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستێکی یەکگرتووتر دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە چارەسەرکردنی ئەو ئاستەنگانەی کە ڕووبەڕووی ناوچەکە دەبێتەوە، لە هەڕەشە ئەمنییەکانەوە تا کێشە ئابوورییەکان. بە پتەوکردنی هاوکاریی نێوان ئەکتەرەکان، هەرێم دەتوانێت زیاتر خۆڕاگر بێت بەرامبەر بەم هەڕەشە و تەحەددایانە.
لە ڕووی سیاسەتی ئەمنییشەوە، هاوکاری بەهێزتری حکومەتی هەرێم و تورکیا دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی هەماهەنگی لە شەڕی دژی تیرۆر و توندڕەوی و توندوتیژی. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو مەترسیانەی کە داعش و گروپە هاوشێوەکانی بۆ هەردوو وەلات تورکیا و حکومەتی هەرێم دروستی دەکەن، بەهێزکردنی هاوکاری دەتوانێت ببێتە هۆی هەوڵێکی کاریگەرتر لە دژی ئەو گروپانە. بەرزبوونەوەی هاریکاریی نێوان حکومەتی هەرێم و تورکیا کە لە کۆبوونەوەی ئەم دواییەی ئەمرویی بەرێز مەسرور بارزانی و ئەردۆغاندا تیشکی خستە سەر، دەتوانێت سوودی بەرچاوی هەبێت بۆ هەردوو ئەکتەرەکە و هەم بۆ ناوچەکە بە گشتی. حکومەتی هەرێم و تورکیا بە پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکانیان و هاوکاریکردن لە پرسە ئەمنییەکان و بەشداریکردن لە هەوڵە مرۆییەکان، دەتوانن ئایندەیەکی سەقامگیرتر و خۆشگوزەرانتر بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەوپێش ببەن.
لەسەر بنەمای ئەم دیدارەی نێوان مەسرور بارزانی و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، دەتوانین چەند دەرئەنجامێکی ئەگەری دەربخەین و شیکارییەکی ئارگیومێنتییانەیان بۆ ئەنجام بدەین.
دەرئەنجامێکی ئەگەری ئەوەیە کە پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان تورکیا و هەرێمی کوردستان زیاتر پتەوتر بکرێت، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی خۆشگوزەرانی و سەقامگیری بۆ هەردوولا. هەرێمی کوردستان بە هەمەچەشنکردنی ئابووری و وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکاندا، بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەتوانێت لاوازییەکانی بەرامبەر هەڵاوسانی نرخی نەوت کەم بکاتەوە، لە هەمان کاتدا دەستڕاگەیشتن بە بازاڕی زیادە و کەرەستەی خاو بە تورکیا دەدات. هەروەها هەماهەنگی نزیکتر لە سیاسەتی ئەمنی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەهێزکردنی سەقامگیری لە ناوچەکەدا. تورکیا و هەرێمی کوردستان بە هاوکاریکردن لە بەرامبەر هەڕەشە هاوبەشەکانی وەک تیرۆر، دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر سنوورەکانیان مسۆگەر بکەن و هاووڵاتیانی خۆیان بپارێزن. جگە لەوەش، هاوکاری ئەمنی دوولایەنە دەتوانێت سوود لە ئاستی ناوچەییدا بهێنێتە ئاراوە بە ڕێگریکردن و سنووردارکردنی ململانێکان.
بۆ شیکردنەوەی هۆکارەکانی پشت ئەم دەرئەنجامە ئەگەرییانە، گرنگە جەخت لەسەر سوودە هاوبەشەکان بکرێتەوە. هەردوولا بۆ قازانج لە بەهێزبوونی پەیوەندی ئابووری و باشترکردنی هاوکاری ئەمنی وەستاون، کە دەتوانێت ئامادەیی ئەوان بۆ بەردەوامبوون لە هاوکاریکردن زیاد بکات. سەرەڕای ئەوەش، گرنگە بەربەست و تەحەددیاتی ئەگەری لەبەرچاو بگیرێت. بۆ نموونە پەیوەندییە سیاسییەکانی نێوان تورکیا و کورد لە مێژوودا ئاڵۆز بووە، ئەمەش دەتوانێت گرژی و ئاستەنگ بۆ هاوکاریکردن دروست بکات. جگە لەوەش، ململانێ و نائارامییە ناوچەییەکان ڕەنگە کاریگەرییان لەسەر توانای بەدیهێنانی ئەو سوودە ئەگەرییەش هەبێت کە ئەم هاوکارییە دەتوانێت بیهێنێتە ئاراوە.
بە گشتی ئەم دیدارەی نێوان مەسرور بارزانی و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان نوێنەرایەتی دیالۆگێکی گرنگ دەکات لەسەر ئاستی ناوچەکە. بە پێشخستنی هاوکاری لە بوارەکانی سیاسەتی ئابووری و ئەمنیدا، هەردوولا دەتوانن بەشداری بکەن لە زیادکردنی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی لە ناوچەکەدا. سەرەڕای ئاستەنگ و ئاستەنگە ئەگەرییەکان، ئەم دیدارە بڕگەیەکی گرنگە لە پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و هەرێمی کوردستان و دەتوانێت ببێتە مۆدێلێک بۆ هاوکاری زیاتر لە روژهەلاتی ناوەراستدا.